Κατάδυση στην ιστορική μνήμη

Ο άγνωστος άνδρας τού αναθέτει την παρακολούθηση μιας γυναίκας, ονόματι Εύα Ντέμπλινγκ, για 48 συνεχείς ώρες. Τα 10 χαρτονομίσματα των 100 ευρώ που του αφήνει αξίζουν τον κόπο για να βγει ο Πάπας στους παγωμένους δρόμους του Αμβούργου, μια πολική μέρα του Ιανουαρίου.

Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Κρις Πάπας, ο ελληνικής καταγωγής φτηνότερος ντετέκτιβ του Αμβούργου, δέχεται την επίσκεψη ενός πολύ ηλικιωμένου άνδρα στο σπίτι του, το οποίο χρησιμοποιεί και ως γραφείο. Ο άγνωστος άνδρας τού αναθέτει την παρακολούθηση μιας γυναίκας, ονόματι Εύα Ντέμπλινγκ, για 48 συνεχείς ώρες. Τα 10 χαρτονομίσματα των 100 ευρώ που του αφήνει αξίζουν τον κόπο για να βγει ο Πάπας στους παγωμένους δρόμους του Αμβούργου, μια πολική μέρα του Ιανουαρίου. Η παρακολούθηση της γυναίκας οδηγεί τον Πάπας σ' ένα τριώροφο ετοιμόρροπο ξενοδοχείο, τόπο συνάντησης παράνομων εραστών. Τα αποτελέσματα της παρακολούθησης είναι πενιχρά, καθώς ο Πάπας νοικιάζει το διπλανό δωμάτιο της Εύας, αλλά αποκοιμιέται εξαντλημένος. Ο ηλικιωμένος πελάτης τού δίνει δεύτερη ευκαιρία, την οποία ο Πάπας αρνείται, αλλά, προτού προλάβει να επιστρέψει την προκαταβολή, δύο αστυνομικοί τον αναζητούν ως πιθανό ύποπτο για τον θάνατο του άγνωστου πελάτη του, ο οποίος πριν πεθάνει, είχε αφήσει στον τηλεφωνητή του ντετέκτιβ ένα ακατανόητο μήνυμα.

Με τη βοήθεια ενός συνταξιούχου Γερμανού αστυνομικού, ο Πάπας μαθαίνει ότι η Εύα Ντέμπλινγκ έφυγε για την Ελλάδα και ότι τον τελευταίο χρόνο δηλώνει ως μόνιμη κατοικία της την Μπούκα, ένα χωριουδάκι έξω από το Αίγιο, τον τόπο καταγωγής του Κρις Πάπας. Ο ήρωάς μας φεύγει αμέσως για την Ελλάδα, όπου τον περιμένει μια σειρά από γρίφους, μυστηριώδεις θανάτους και ακατανόητες αυτοκτονίες.

Ο δύτης είναι το δεύτερο αστυνομικό μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη με ήρωα τον Κρις Πάπας. Κι ενώ το πρώτο (Το Δεύτερο Μέρος της Νύχτας, εκδ. Ωκεανίδα) διαδραματιζόταν αποκλειστικά στη Γερμανία, η πλοκή του καινούργιου βιβλίου ξεκινάει από το Αμβούργο και συνεχίζεται στο Αίγιο, ενώ παρακλάδια της απλώνονται και σε άλλες πόλεις των δύο χωρών. Το βιβλίο δεν ακολουθεί γραμμική αφήγηση, αλλά σχηματίζει αλλεπάλληλες αφηγηματικές σπείρες που διευρύνονται στον χώρο και στον χρόνο. 

Ο Πάπας, επιστρέφοντας στη γενέτειρά του, αναγκάζεται να κάνει μια κατάδυση στο παρελθόν – το δικό του και της χώρας του. Ως άλλος Θησέας θα ακολουθήσει ένα μίτο κατασκευασμένο από άγνωστα και ίσως αναξιόπιστα πρόσωπα, για να φτάσει στην καρδιά του μυστηρίου, στα έγκατα της απόλυτης φρίκης, τον πυρήνα του λαβυρίνθου που είναι γεμάτος από οστά θυμάτων, αδικοχαμένων ανθρώπων και παράπλευρων απωλειών. Γιατί η αλήθεια δεν είναι ποτέ απλή, και τα κρυμμένα μυστικά κακοφορμίζουν και σαπίζουν, συμπαρασύροντας ενόχους και αθώους μαζί.

Ο Ευσταθιάδης συνδυάζει με μαστοριά τη λιτότητα που απαιτεί η αστυνομική πλοκή με την ποιητική περιγραφή χώρων και συναισθημάτων, χωρίς να εξωραΐζει ή να αποδυναμώνει την κεντρική ιστορία. Σε αντίθεση με την τάση της εποχής για ογκώδη βιβλία, διηγείται την ιστορία του σε 243 σελίδες, από τις οποίες δεν θα μπορούσε ούτε ο πιο ικανός επιμελητής να αφαιρέσει μία λέξη.

Ο Ευσταθιάδης συνδυάζει με μαστοριά τη λιτότητα που απαιτεί η αστυνομική πλοκή με την ποιητική περιγραφή χώρων και συναισθημάτων, χωρίς να εξωραΐζει ή να αποδυναμώνει την κεντρική ιστορία. Σε αντίθεση με την τάση της εποχής για ογκώδη βιβλία, διηγείται την ιστορία του σε 243 σελίδες, από τις οποίες δεν θα μπορούσε ούτε ο πιο ικανός επιμελητής να αφαιρέσει μία λέξη. Και εντούτοις, σ' αυτές τις 243 σελίδες χωρούν Γερμανοί αστυνομικοί και οι Γερμανοί κατακτητές της χώρας μας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ντόπιοι συνεργάτες των Γερμανών και Γερμανοί φιλέλληνες, οι τραγωδίες του Αισχύλου, ενώ ο αφηγητής-ντετέκτιβ –ο Κανένας που έχει γεννηθεί ανάμεσα σε δύο χώρες– σχολιάζει με μαύρο χιούμορ που θυμίζει τον Ρέημοντ Τσάντλερ στις καλύτερες στιγμές του. 

Έξοχες πινελιές ο Τούρκος ρεσεψιονίστας, ο Ορχάν, ο οποίος κερνάει τον Πάπας ρακή και δωρεάν πληροφορίες – αφού δεν αγοράζονται τα πάντα σε τούτο τον κόσμο. Η γειτόνισσα και «σύντροφος» του Πάπας, η κυρία Κενό, που βλέπει κάθε βράδυ ασπρόμαυρα νουάρ, σαν τη Διπλή Ταυτότητα. Και το βιβλίο· το σύγγραμμα που έχει τίτλο Ο δύτης, παρότι είναι φιλοσοφικό και δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη «δύτης» ή κάποιο από τα παράγωγά της.

Πανταχού παρούσα στην αφήγηση η θάλασσα, ως σύμβολο ζωής, θανάτου και κάθαρσης. Ένα απόσπασμα: «Ένας αρχάριος δύτης της νύχτας στο πουθενά. Μήπως θέλω κι εγώ τελικά να προκαλέσω την τύχη μου; Τον ίδιο τον χαμό μου; Ο φόβος με σφίγγει σιγά σιγά, η αναπνοή μου αρχίζει να μην είναι κανονική. Τα πόδια μου έχουν χωθεί στο νερό. Ναι, πλησιάζει η στιγμή να βυθιστώ. Τελικά πρέπει να βυθιστώ… Είναι εκπληκτική η ταχύτητα με την οποία μεταβάλλονται οι εντυπώσεις και τα συναισθήματα εδώ κάτω. Ξαφνικά πιάνω τον εαυτό μου να θαυμάζει τα πάντα. Ο φακός που φοράω στο μέτωπό μου δεν ανοίγει τρύπες μόνο ανάμεσα σε απέραντες εκτάσεις μαύρου νερού. Το φως δείχνει έναν αλλιώτικο κόσμο, όπου ακόμη και το ίδιο το φως δεν είναι πλέον απαραίτητο». 

Ο δύτης είναι ένα υπαρξιακό νουάρ που αποδεικνύει ότι η φρίκη δεν απαντάται μόνο στους κατά συρροή δολοφόνους της αστυνομικής μυθοπλασίας. Η απόλυτη φρίκη υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει γύρω μας, σε καταστάσεις που βίωσαν οι παλαιότεροι, οι γονείς μας ή οι παππούδες μας ή σε περιστατικά που συμβαίνουν δίπλα μας σχεδόν. Και η μνήμη είναι το μόνο μας όπλο για να πολεμήσουμε την αναβίωση της φρίκης.

* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. 
Τελευταίο βιβλίο της, το μυθιστόρημα «Η συχνότητα του θανάτου» (εκδ. Μεταίχμιο).

Ο δύτης
Μίνως Ευσταθιάδης
Ίκαρος 2018
Σελ. 248, τιμή εκδότη €13,50

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΜΙΝΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ