
Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μοδινού «Το πλέγμα» (εκδ. Καστανιώτη).
Της Νότας Χρυσίνα
Το νέο βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού προσδιορίζεται από το εξώφυλλο ως μυθιστόρημα σε είκοσι μονολόγους. Ο έμπειρος και οξυδερκέστατος αναγνώστης που έχει διαβάσει τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα καταλαβαίνει αμέσως τον υπαινιγμό του. Ωστόσο ο Μοδινός επανέρχεται στην προμετωπίδα παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Lewis Carroll Sylvie and Bruno, ένα απόσπασμα από το Εναρκτήριο μάθημα κοινωνικής ανθρωπολογίας του ίδιου και ένα απόσπασμα από τα Στοιχειώδη σωματίδια του Μισέλ Ουελμπέκ υποβάλλοντας ουσιαστικά τον τρόπο που θέλει να διαβαστεί το βιβλίο του: ως μία λογοτεχνική κατασκευή «χωρίς αξιώσεις επαλήθευσης ή έστω διάψευσης», καθώς όπως γράφει στο δοκίμιό του Εναρκτήριο μάθημα κοινωνικής ανθρωπολογίας ο αναγωγικός ισχυρισμός ότι η ανθρώπινη κοινωνία λειτουργεί ως οικοσύστημα είναι απλά «μια μεταφορά και τίποτα παραπάνω».
Ο μοντερνισμός, τον οποίο νομίζω εκπροσωπεί άξια ο συγγραφέας, ευνοεί αυτού του είδους τη λογοτεχνική αναπαράσταση καθώς μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η σύγχυση των ορίων μεταξύ λογοτεχνικών ειδών, οι τεχνικές του εσωτερικού μονολόγου και της ροής της συνείδησης, οι μη ξεκάθαρες οπτικές γωνίες και ηθικές στάσεις.
Επιπλέον, ο τίτλος Το Πλέγμα μοιάζει να δίνει τον ορισμό αυτού που ουσιαστικά είναι το θέμα του βιβλίου, δηλαδή ένα ανθρώπινο οικοσύστημα, μια κοινότητα ζωντανών οργανισμών που δρουν και αλληλοεπιδρούν ως ενιαίο σύνολο αλλά και σαν αυτόνομος οργανισμός, που εντάσσεται μέσα στο γενικότερο οικοσύστημα. Ο Μοδινός, ως γεωγράφος και περιβαλλοντολόγος, μελετά με τους όρους της επιστήμης του την κοινωνία και αποτυπώνει τα ίχνη της μέσω της μυθοπλασίας. Άλλωστε ο μοντερνισμός, τον οποίο νομίζω εκπροσωπεί άξια ο συγγραφέας, ευνοεί αυτού του είδους τη λογοτεχνική αναπαράσταση καθώς μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η σύγχυση των ορίων μεταξύ λογοτεχνικών ειδών, οι τεχνικές του εσωτερικού μονολόγου και της ροής της συνείδησης, οι μη ξεκάθαρες οπτικές γωνίες και ηθικές στάσεις. Σε αυτά τα χαρακτηριστικά προστίθενται η χρήση στοιχείων του μεταμοντερνισμού: της παρωδίας και του παστίς. Το νέο βιβλίο του Μοδινού με προβλημάτισε ως προς το αν ανήκει ή όχι στο πρώτο ή το δεύτερο αλλά και γενικότερα ως προς το λογοτεχνικός είδος και έτσι κατέφυγα στον ορισμό τους από τον Ζεράρ Ζενέτ στο βιβλίο του Παλίμψηστα. Δεν μπόρεσα να κατατάξω το βιβλίο στην παρωδία ή το παστίς καθώς ούτε η θεματική του αλλάζει κάποιο κείμενο (υποκείμενο) που φανερά θα μπορούσε να παρωδεί ούτε το ύφος του αλλάζει σε σημείο που να θεωρηθεί παστίς. Δεν θα επεκταθώ καθώς θα ξεφύγω από τον στόχο που είναι η λογοτεχνική κριτική ανάγνωση. Ωστόσο, σημείωσα ορισμένα σημεία που νομίζω ότι θα βοηθήσουν στην βαθύτερη κατανόηση του βιβλίου αλλά και του ανοίγματος που κάνει ο Μοδινός με διάθεση ανανέωσης της λογοτεχνίας.
Το πρώτο σημείο, που αφορά την ανάγνωση του βιβλίου του Μοδινού και σημείωσα από τα Παλίμψηστα, αφορά το γένος για το οποίο ο Ζεράρ Ζενέτ γράφει: «τα κείμενα μεταμφιέζονται, εναλλάσσουν και υποδύονται ρόλους, διατηρώντας κάτι από τις διεμφυλικές σχέσεις, έναν αδιόρατο ερμαφροδιτισμό ή υβριδισμό, ενίοτε δυσδιάκριτο στο γενολογικό χάρτη». Επίσης ότι «ο υπότιτλος είναι ένας είδος γενολογικού συμβολαίου».
Το δεύτερο σημείο αφορά τον τίτλο και την προμετωπίδα τα οποία λειτουργούν ως πυξίδα οδηγώντας τον αναγνώστη σε μια αρτιότερη ανάγνωση του βιβλίου καθώς η λειτουργία όλων αυτών των συγγραφικών επιλογών περιεγράφηκε από τον Ζενέτ με τον όρο παρακειμενικότητα.
Το νέο βιβλίο του Μοδινού φαίνεται να συνεχίζει τη στροφή στο λογοτεχνικό του έργο, το οποίο παρουσίαζε έξοχα τον τόπο στη λογοτεχνία, που ξεκίνησε με το βιβλίο του «Τελευταία Έξοδος Στυμφαλία» καταγράφοντας την κρίση στην ελληνική κοινωνία.
Αρκετά με τις «τεχνικές» παρατηρήσεις πάνω στο κείμενο. Το νέο βιβλίο του Μοδινού φαίνεται να συνεχίζει τη στροφή στο λογοτεχνικό του έργο, το οποίο παρουσίαζε έξοχα τον τόπο στη λογοτεχνία, που ξεκίνησε με το βιβλίο του Τελευταία Έξοδος Στυμφαλία καταγράφοντας την κρίση στην ελληνική κοινωνία. Ο ήρωας του βιβλίου αυτού σε έναν παραληρηματικό μονόλογο κατέγραφε με ένα ντοκουμενταρίστικο στιλ την ελληνική κοινωνία. Το πλέγμα είναι ένα είδος συνέχειας της Στυμφαλίας. Εννοώ ότι ο ήρωας εκείνου του βιβλίου θα μπορούσε να είναι ένα από τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στο «θέατρο του παραλόγου» των μονολόγων του νέου βιβλίου του Μοδινού. Συγκεκριμένα ο βασικός ήρωας του βιβλίου, ο Δημήτρης Ωραιόπουλος, στον οποίο ο συγγραφέας ανέθεσε δύο μονολόγους και γύρω από τον οποίο χτίζονται οι σχέσεις όλων των άλλων προσώπων, θα μπορούσε να είναι ο ήρωας της Στυμφαλίας που εδώ δεν έχει τόσο εμφανείς τάσεις αυτοκτονίας και πεθαίνει από φυσικά αίτια.
Ο έρωτας κυριαρχεί στο βιβλίο σαν μια αυταπάτη, γνώρισμα της ρηχότητας των χαρακτήρων που αρνούνται να ωριμάσουν, χαρακτηριστικό της νεόπλουτης ελληνικής κοινωνίας την οποία κυρίως περιγράφει ο συγγραφέας. Ο θάνατος εξορκίζεται μέσα από ατέλειωτες ματαιόδοξες προσωπικές ιστορίες που όλες μαζί συνιστούν την κρίση της κρίσης. Ο Μοδινός έξοχος στις περιγραφές των τοπίων, όπως σε όλα τα βιβλία του, προσπαθεί να συγκινήσει και να συγκινηθεί από τους ήρωές του τους οποίους ταυτόχρονα ειρωνεύεται «Τα δάκρυα ρέουν ανεμπόδιστα και εν μέρει ανακουφιστικά, μιας και εμπεριέχουν το παρελθόν και την ίδια του τη διάψευση». Ο θάνατος την «ύπαρξη του οποίου αντιλαμβανόμαστε στα έξι, ίσως στα οκτώ μας, και μετά, για μια ολόκληρη ζωή, αγωνιζόμαστε με διάφορα κόλπα να τον βάλουμε σε παρένθεση, προσποιούμενοι πως απλά δεν υφίσταται» παίζει κυρίαρχο ρόλο και φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τον συγγραφέα που κρύβεται πίσω από τους μονολόγους. Η αυτοαναφορικότητα ως τεχνική δεν κρύβει πάντοτε αρκετά τον συγγραφέα.
Οι ήρωες και οι ηρωίδες των μονολόγων είναι η όψη της κρίσης όπως την έζησε η εύπορη πλευρά του πλανήτη. Είναι ίσως η εξήγηση της κρίσης που σαν καρκίνωμα, από το οποίο πάσχουν αρκετοί ήρωες και ηρωίδες, αναπαράγει την κρίση που στηλιτεύει.
Επιστρέφοντας στον προβληματισμό μου για το είδος του βιβλίου οι μονόλογοι σε πολλά σημεία μου άφησαν την αίσθηση ότι διαβάζω πολιτική αρθρογραφία καμουφλαρισμένη σε μυθοπλασία. Ο αφηγητής με «λελογισμένη κακία» ή «λελογισμένο χιούμορ», από όποια γωνία κι αν το δει κανένας, παραθέτει καταστάσεις και πρόσωπα μερικά από τα οποία είναι αναγνωρίσιμα ή κατονομάζονται. Οι αναφορές σε γνωστά βιβλία είναι ενδιαφέρουσες όπως και η αναφορά σε κομβικά γεγονότα της ελληνικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας. Ο μικρόκοσμος των ηρώων του Μοδινού είναι μια λογοτεχνική κατασκευή που με συναρπάζει λιγότερο από τις περιγραφές των τοπίων του, καθώς οι ήρωες είναι φτιαγμένοι μέσα σε ένα «τεχνητό» φως στον κλειστό χώρο του κειμένου το οποίο καταβάλει τον αναγνώστη, όπως και τον ήρωά του Δημήτρη Ωραιόπουλο. Οι ήρωες και οι ηρωίδες των μονολόγων είναι η όψη της κρίσης όπως την έζησε η εύπορη πλευρά του πλανήτη. Είναι ίσως η εξήγηση της κρίσης που σαν καρκίνωμα, από το οποίο πάσχουν αρκετοί ήρωες και ηρωίδες, αναπαράγει την κρίση που στηλιτεύει. Ωστόσο, το βιβλίο μπορεί να αναγνωστεί και ως «παρά την κρίση, η ζωή συνεχίζεται». Η καθημερινότητα κυριαρχεί της κρίσης. Ένα ιδιότυπο happy end; Η λογοτεχνία που εστιάζει στην κρίση θα πρέπει να προχωρήσει σε μια αυτοκριτική ώστε να ξεπεράσει τις αγκυλώσεις που την εμποδίζουν να καταγράψει την εποχή μας που είναι επίσης εποχή καθαρής δημιουργίας.
* H ΝΟΤΑ ΧΡΥΣΙΝΑ είναι μεταφράστρια, πολιτισμολόγος.
Το πλέγμα
Μυθιστόρημα σε είκοσι μονολόγους
Μιχάλης Μοδινός
Καστανιώτης 2018
Σελ. 242, τιμή εκδότη €16,00