Για τη νουβέλα του Χρήστου Χρυσόπουλου «Η γη του θυμού» (εκδ. Νεφέλη).
Tου Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Η γραφή του Χρήστου Χρυσόπουλου είναι ενίοτε λογοκρατούμενη, που απαιτεί αναγνωστική ενεργητικότητα, τόσο εξαιτίας της αποσπασματικότητας των κειμένων του όσο και λόγω της ωμής γλώσσας που κάνει την ανάγνωση μια διανοητική περιπέτεια. Ο αναγνώστης, μπαίνοντας στα βιβλία του, πρέπει να είναι έτοιμος να υπερβεί τα χάσματα της αφήγησης και να προβεί σε συνάψεις αλλά και νοητικές συλλήψεις, ώστε να μπορέσει να εξαγάγει ή και να αποδώσει νοήματα στα επιμέρους και στο όλον. Έτσι, κι εδώ το νόημα δεν απορρέει από μία ακώλυτη ιστορία, αλλά από μικρές σκηνές και στακάτους διαλόγους, που δεν συστήνουν τόσο μια ροή γεγονότων όσο μια έκρηξη συναισθημάτων. Είναι καθημερινές σκηνές του αστικού χώρου, όπου οι σχέσεις των ανθρώπων διαπλέκονται με τα αισθήματά τους με αλληλοδιασταυρούμενα νήματα και στηρίζονται σε επίπεδα ιεραρχίας. Αφενός η γλώσσα κι αφετέρου το σώμα των συμμετεχόντων είναι δείκτες οργής αλλά και καταπίεσης, αγανάκτησης αλλά και υποταγής ή επιβολής.
Ειδικότερα, έχουμε μια σειρά από σκηνές, όπου ανώνυμοι άνθρωποι συνάπτουν ακούσια ή εκούσια σχέσεις εξουσίας, οι οποίες απλώνονται σε ποικίλα επίπεδα. Άνδρες που περιμένουν πελάτη, όρθιοι σε έναν σταθμό, λειτουργούν με λεκτική και ενίοτε σωματική βία με νότες ρατσισμού, δυο άντρες ετοιμάζονται να επιτεθούν σε έναν άλλο, εργαζόμενη σε τηλεφωνικό κέντρο υφίσταται σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, άνδρες των ΜΑΤ έχουν υπό μάλης την επιθετικότητα προς τους πολίτες, ένας νεαρός βάζει φωτιά στο σπίτι των γονιών του, ένα ετερόφυλο ζευγάρι που δεν καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο, επιβάτης λεωφορείου χαστουκίζει λεκτικά τον συνεπιβάτη του, επειδή τον κοίταξε(!), και μια γυναίκα, ενώ ξεκίνησε να ζητήσει συγγνώμη από τον φίλο της, οδηγείται κατά τη διάρκεια της τηλεφωνικής τους συνδιάλεξης να τον βρίσει.
Ο Χρήστος Χρυσόπουλος βλέπει τις ανθρώπινες σχέσεις με όρους εξουσίας. Μεμονωμένα ή σε σύνολο οι άνθρωποι επιχειρούν να πάρουν το πάνω χέρι, να επιβάλουν τη θέλησή τους και να επικρατήσουν σε ένα άτυπο μπρα-ντε-φερ.
Όπως προείπα, ο Χρήστος Χρυσόπουλος βλέπει τις ανθρώπινες σχέσεις με όρους εξουσίας. Μεμονωμένα ή σε σύνολο οι άνθρωποι επιχειρούν να πάρουν το πάνω χέρι, να επιβάλουν τη θέλησή τους και να επικρατήσουν σε ένα άτυπο μπρα-ντε-φερ. Γι’ αυτό υψώνουν τη φωνή, χρησιμοποιούν προσβλητικές εκφράσεις και ύβρεις, ανασηκώνουν το σώμα, τον κορμό ή το χέρι, ως απειλή, καταφέρονται ακόμα και με σωματική –πέρα από τη λεκτική και την ψυχολογική– βία. Η διάχυτη καταπίεση, η προσπάθεια για υποταγή, ο θυμός που διαχέεται, που βράζει και συχνά ξεσπά, η επίδειξη ανωτερότητας ως απόρροια ενός θεριεμένου εγώ, είναι ξίφη και γροθιές συνάμα, που τεντώνονται για να καθυποτάξουν τον όποιο αντίπαλο. Η εξουσία των γονιών, του ή της συζύγου, των ματατζήδων, του προϊσταμένου, είναι περιπτώσεις μιας κατιούσας βίας, που προέρχεται από όποιον πιστεύει ότι έχει το πάνω χέρι και προσπαθεί να διατηρήσει την ιεραρχία ως έχει.
Αν η κρίση βρίσκεται στο φόντο αυτής της νουβέλας, τα βασικά της χαρακτηριστικά είναι διαχρονικά ή τουλάχιστον σύμφυτα με τη νεωτερική κοινωνία μας. Η αστικοποίηση, οι απρόσωπες γεμάτες καχυποψία σχέσεις, η βία ως αυτοεπιβεβαίωση, η εργασία ως πεδίο εκμετάλλευσης, η γλώσσα ως μέσο επιβολής, η βαναυσότητα ως τρόπος εκτόνωσης και άλλα ανάλογα, είναι οι γενεσιουργοί φορείς ζόρικων συναισθημάτων και ακαριαίων εκρήξεων.
Τελικά, πώς συνδυάζεται η εγκεφαλική γραφή του Χρήστου Χρυσόπουλου με την έκρηξη συναισθημάτων κι η οργανωμένη δομή με τη ρευστή λάβα του θυμού; Νομίζω ότι η πυκνότητα του κειμένου, η συντομία των επεισοδίων του, η ομαλή μετάβαση από τη μία σκηνή στην άλλη, η οξεία γλώσσα των διαλόγων κι ο υπόκωφος φόβος που αναδύεται σε κάθε πρόσωπο καθιστούν το κράμα αποτελεσματικό και την ισορροπία επαρκή.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
→ Στην κεντρική εικόνα: φωτογραφία © Χρήστος Χρυσόπουλος.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΥ