alt

Για το μυθιστόρημα του Σωφρόνη Σωφρονίου «Αργός σίδηρος» (εκδ. Αντίποδες). 

Του Διονύση Μαρίνου

 

H οριστική «Κάθοδος», η κατάβαση στα άδυτα του κάτω κόσμου, το σκοτεινό επέκεινα που η ανθρώπινη συνείδηση μόνο να εικάσει μπορεί, να εικονοποιήσει με εξωλεκτικά στοιχεία και, τελικά, να πιθανολογήσει με αβάσιμους όρους. Από το Ευαγγέλιο του Βαρθολομαίου έως το Β’ μέρος του λεγόμενου Ευαγγελίου του Νικόδημου (σ.σ.: επιγράφεται «Η εις Άδου Κάθοδος του Ιησού Χριστού»), έως την ομηρική Νέκυια, η ανάγκη του ανθρώπου να προσλάβει το ακατανόητο και να λυτρωθεί από το εσχατολογικό αίνιγμα, είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη. Για κάθε ζωντανό υπάρχει και μια Ευρυδίκη που αποζητάει το φως εν μέσω σκότους. Οι αμίλητοι νεκροί, μέσω της τέχνης, διασαλπίζουν την ύπαρξή τους· εν ανυπαρξία. Όπως διατεινόταν και ο Ευριπίδης: «Ποιος ξέρεις αν η ζωή δεν είναι θάνατος και ο θάνατος ζωή;».

Ο Τζορτζ Σόντερς έλαβε φέτος το Man Booker με ένα μυθιστόρημα του οποίου όλες οι φωνές προέρχονται από τα στόματα νεκρών. Ναι, οι τεθνεώτες αποχώρησαν, το απισχνασμένο κορμί τους γίνεται βορά στους απαράβατους νόμους της διάλυσης, όμως, όπως σημείωνε και ο Κωστής Παπαγιώργης στο έξοχο βιβλίο του Ζώντες και τεθνεώτες (εκδ. Καστανιώτης), «τα πεπραγμένα του βιωμένου χρόνου δεν περιχωρούνται».

Με τούτο το αδέσποτο περαιτέρω της ύπαρξης ασχολείται ο Σωφρόνης Σωφρονίου στο μυθιστόρημά του Αργός σίδηρος (εκδ. Αντίποδες). Η προηγούμενη παρουσία του με τους Πρωτόπλαστους (εκδ. Ροδακιό) μας είχε προϊδεάσει για την οπτική του γωνία.

Με γλώσσα άκρως ιδιοσυγκρασιακή έως και αποσπασματική, με αφήγηση που δημιουργεί εξπρεσιονιστικές εικόνες εμπρηστικής ισχύος και με πλήθος διακειμενικές αναφορές [...] ο Σωφρονίου δεν φοβάται να αναμετρηθεί με τα όρια της αφηγηματικότητας.

Με γλώσσα άκρως ιδιοσυγκρασιακή έως και αποσπασματική, με αφήγηση που δημιουργεί εξπρεσιονιστικές εικόνες εμπρηστικής ισχύος και με πλήθος διακειμενικές αναφορές, οι οποίες εγκιβωτίζονται μέσα στο δικό του corpus, ο Σωφρονίου δεν φοβάται να αναμετρηθεί με τα όρια της αφηγηματικότητας και να συναιρέσει ασύμβατους χρόνους, τόπους και ιστορίες μέσα στην μεγάλη χοάνη της Ιστορίας.

Στους Πρωτόπλαστους, η αμαρτία και η προσπάθεια απαγκίστρωσης από τη θρησκευτική επιβολή ήταν τα θέματα που τον απασχόλησαν. Τώρα, εισέρχεται στο ποτάμι της μνήμης –όπως είχε κάνει παρεμπιπτόντως και ο Ρίτσαρντ Πάουερς με το έξοχο μυθιστόρημα Ο ποταμός της μνήμης (εκδ. Εστία)– και πώς αυτή μπορεί να αναπλαστεί, να διασαλευτεί ή να ανασχηματιστεί μέσω της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου. Κι όλα τούτα, όχι στον εδώ κόσμο, αλλά στον κάτω, εκεί όπου οι νεκροί απεκδύονται όλους τους ανθρώπινους νόμους και ακολουθούν τις ρευστές νόρμες μιας μη πραγματικότητας.

Το ίδιο ρευστός είναι και ο κόσμος που πλάθει ο Σωφρονίου. Ήρωάς του είναι ένας σκακιστής που σκοτώθηκε στην πλατεία Γιούνιον της Νέας Υόρκης. Αίφνης, μεταφέρεται από τη Γη στη Μικρή ζωή, έναν πλανήτη στον οποίο έχει τη δυνατότητα να παραμείνει μόλις δέκα χρόνια. Έκτοτε, το τέλος καθίσταται αναπόδραστο. Όταν πέθανε ήταν εξήντα έξι ετών, στη νέα του μορφή γίνεται ξανά είκοσι εννιά. Φευ, δεν είναι η μοναδική μετάλλαξη που υφίσταται. Αναγκάζεται να περάσει τη διαδικασία ανάκλησης γεγονότων της ζωής του στη Γη (σ.σ.: Μήνας Μνήμης) και στη συνέχεια κρίνεται ικανός να αναλάβει το έργο της ανασύνθεσης του μυθιστορήματος του αυστριακού συγγραφέα Ρόμπερτ Κράους 4001, αφού προηγουμένως εκπαιδευτεί επί ένα εξάμηνο στο Πανεπιστήμιο του Μπρασκέντο.

Είναι χαρακτηριστικό πως το πρώτο πράγμα που προσπαθεί να ανακαλέσει είναι το εναρκτήριο απόσπασμα από τη Μεταμόρφωση του Κάφκα. Άλλωστε, το κλίμα που διαμορφώνεται στο ιλιγγιώδες ταξίδι που θα πραγματοποιήσει έχει πολλά καφκικά στοιχεία και σημάνσεις.

Στόχος του είναι να ανακαλύψει την ύπαρξη του Κράους, καθώς φέρεται να έχει μεταφερθεί κι αυτός στη Μικρή ζωή, θρυλείται πως έχει θεαθεί στην ήπειρο Χερπ, στην οποία ο σκακιστής μεταβαίνει μαζί με μια δράκα παράξενων συντρόφων για να τον βρουν.

Στην πραγματικότητα κάνει μια καταβύθιση σε ένα έρεβος που μόνο ο Ιερώνυμος Μπος θα μπορούσε να εικονοποιήσει. Στην ήπειρο Χερπ υπάρχει ένας αχανής υπόγειος μηχανισμός, αθέατος κι όμως τρομώδης, με τον οποίο γίνεται προσπάθεια να αναπαρασταθεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Πρόκειται για ευθεία αναφορά στην καφκική σωφρονιστική αποικία, μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με μια μνημονοτεχνική κατασκευή – ερεβώδη όσο και ο κατακλυσμός της μνήμης. Ο σκακιστής θα βρεθεί αντιμέτωπος με παράξενες φιγούρες και ανθρώπους που υπερβαίνουν την τρέχουσα λογική. Οι περιπέτειές του είναι δεξιοτεχνικά αχαλίνωτες και η μια οδηγεί στην άλλη με τρόπο δραματικό. Προσπαθεί να ανακαλέσει πράγματα από τη Γη, όμως, τον πληροφορούν πως στη Μικρή Ζωή, όπως και σε άλλες περιοχές, η λέξη «θυμάμαι» έχει ατιμαστεί όσο καμία άλλη, ενώ έχει απαγορευτεί κάθε μεταφορά ιδεών από τη Γη – ακόμη και ο Σαίξπηρ.

Κι όμως, την ίδια στιγμή ατόφια χωρία μυθιστορημάτων, ένα χαμένο έργο του Σοφοκλή, ιστορικές καταστάσεις από την άνοδο των Ναζί, την τελική λύση και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η ανασύσταση της ταινίας Ίλιγγος του Χίτσκοκ από μια παράξενη ομάδα κινηματογραφιστών, διατρέχουν το κείμενο, αλλά κυρίως τανύζουν τα όρια του ήρωα.

Είναι διάχυτη η αίσθηση πως το κείμενο αποτελεί μια δυστοπική απεικόνιση ενός μακρινού μέλλοντος (κάτι σαν Μπάλαρντ σε συνδυασμό με Μπάροουζ), την οποία θα διαπιστώσει και ο ίδιος ο ήρωας, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με γεγονότα και πρόσωπα που δεν πρόλαβε να γνωρίσει όλο ζούσε.

Το παράδοξο είναι ότι και αν ο σκακιστής πέθανε στα τέλη της δεκαετίας του ’40, λίγο πριν από την άνοδο του Χίτλερ, σε αυτό το μεταβατικό στάδιο της πεπερασμένης μη ύπαρξης, θα διαπιστώσει πως ο χρόνος μετριέται με διαφορετικό τρόπο. Είναι διάχυτη η αίσθηση πως το κείμενο αποτελεί μια δυστοπική απεικόνιση ενός μακρινού μέλλοντος (κάτι σαν Μπάλαρντ σε συνδυασμό με Μπάροουζ), την οποία θα διαπιστώσει και ο ίδιος ο ήρωας, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με γεγονότα και πρόσωπα που δεν πρόλαβε να γνωρίσει όλο ζούσε.

Είναι απείρως δύσκολο να καταγραφούν όλα όσα συμβαίνουν στο μυθιστόρημα και τούτο διότι ο σκελετός των γεγονότων είναι χαλαρός και η υφή της πλοκής υδραργυρική. Οι σκηνές μοιάζουν σε σεκάνς κινηματογραφικής ταινίας ή σαν πείραμα εν προόδω. Είναι προφανές πως το επίπεδο επινοητικότητας του Σωφρονίου είναι υψηλότατο, ενώ πολλές από τις εικόνες που εκθέτει έχουν ακόμη και εικαστική δύναμη, πέραν της λογοτεχνικής τελετουργίας στην οποία υπόκεινται. Όπως, όμως, και στο προηγούμενο βιβλίο του έτσι και σε αυτό, η εσωστρεφής κλίμακα που αναπτύσσει συχνάκις προκαλεί δέος και αμηχανία εν ταυτώ. Η γλώσσα είναι πυκνή γεμάτη υπαινιγμούς, με δάνεια από την επιστημονική ορολογία και τη λογοτεχνία – στοιχείο που άλλοτε ευδοκιμεί κι άλλοτε αναρριπίζει δίχως φλόγα. Σίγουρα, πάντως, πρόκειται για ένα ενεργητικό κείμενο ή για ένα εξόχως ενελικτικό κείμενο (κατά Ναμπόκοφ), το οποίο αναπτύσσεται εσωτερικά θυμίζοντας πάντα στον αναγνώστη πως οι περιγραφές δεν είναι φυσικές, αλλά γλωσσικές. 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΑργός σίδηρος
Σωφρόνης Σωφρονίου
Αντίποδες 2017
Σελ. 340, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΩΦΡΟΝΗ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ