palia athina xristougenna

Για τις μυθιστορίες του Γιάννη Ευσταθιάδη Κλεινόν (εκδ. Μελάνι).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Πώς μπορεί κανείς να αποδώσει λογοτεχνικά την Αθήνα των τελευταίων 100-120 χρόνων; Με τις πινελιές της αθηναϊκής Γενιάς του ’30; Με τη χαρτογραφική αίσθηση του Πέτρου Μάρκαρη που βάζει τον αστυνόμο Χαρίτο να σεργιανίζει την πρωτεύουσα με το αυτοκίνητο; Με την επιτόπια αυτοψία του Γιώργου Κουτσούκου στο Ενυδρείο, του οποίου ο ήρωας περιδιαβαίνει πεζός τους δρόμους της; Με τις εικόνες από γειτονιές και σπίτια, δρόμους και λεωφόρους, μέγαρα και δημόσια κτίρια, μαγαζιά και μπαράκια, που άφησαν σποραδικά ο Γιάννης Μαρής, ο Κώστας Ταχτσής, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Κώστας Κατσουλάρης κ.ά. Στα περισσότερα από τα βιβλία των παραπάνω πεζογράφων η Αθήνα απεικονίζεται με βάση την όραση, φωτογραφίζεται, ζωγραφίζεται, κινηματογραφείται με ένα πανταχού παρόν βλέμμα που καταγράφει εικόνες και σκηνές.

Ο Γιάννης Ευσταθιάδης ξεκινά από την Αθήνα των παιδικών του χρόνων, καθώς τα κείμενά του, όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του ο ίδιος, είναι εν πολλοίς «μνημοκεντρικά». Αντίθετα όμως με τους υπόλοιπους που προανέφερα, ο διηγηματογράφος συλλαμβάνει την Αθήνα με δύο τρόπους, λίγο διαφορετικούς από τον συνηθισμένο μέσο όρο.

Όλοι μιλάνε με βάση τον ρόλο τους και σκιαγραφούν μέρη και σκηνές της Αθήνας, περπατάνε στους δρόμους της, στα σοκάκια της, στο νεκροταφείο της, μιλάνε για το στίγμα που οι ίδιοι άφησαν σ’ αυτή σε μια αμφίδρομη σχέση, «φωτογραφίζουν» το πρόσωπο της Αθήνας, προσπαθώντας να αποδώσουν τον βαθύτερο εαυτό της.

Αφενός, την αποτυπώνει όχι ενταγμένη σε μια δράση προσώπων αλλά απεικονισμένη σε μια σειρά οπτικών γωνιών, οι οποίες προέρχονται από πολλούς, επιφανείς και αφανείς, ανθρώπους που έζησαν στην πόλη, ασχέτως αν γεννήθηκαν εδώ. Ο μετεωρολόγος Ανδρέας Λαζάνης, ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς, ο ποιητής Κωστής Παλαμάς κι ο πεζογράφος Αντώνης Σαμαράκης, ο μάγειρας Νικόλαος Τσελεμεντές, ο αστρονόμος Δημήτριος Αιγινίτης κι ο πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου, ο σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος κι ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας – για να αναφέρω εν τάχει μερικούς από αυτούς. Όλοι μιλάνε με βάση τον ρόλο τους και σκιαγραφούν μέρη και σκηνές της Αθήνας, περπατάνε στους δρόμους της, στα σοκάκια της, στο νεκροταφείο της, μιλάνε για το στίγμα που οι ίδιοι άφησαν σ’ αυτή σε μια αμφίδρομη σχέση, «φωτογραφίζουν» το πρόσωπο της Αθήνας, προσπαθώντας να αποδώσουν τον βαθύτερο εαυτό της.

Ο καθένας από αυτούς στιγμάτισε την πρωτεύουσα, τόσο μέσα από τη ζωή του, που συνυφάνθηκε μαζί της, όσο και μέσα από τα καλλιτεχνικά του έργα, που την απαθανάτισαν στο μυαλό των μεταγενεστέρων. Έτσι η πόλη παρουσιάζεται καλειδοσκοπικά, κάθε ιστορία αυτόνομα αλλά και όλες μαζί σε ένα 360 μοιρών πανοραμίκ, κάθε αφηγητής και μια νέα σύλληψη της πόλης σε έναν πολυεδρικό πίνακα. Μια τέτοια πολυφωνική αφήγηση αποδίδει καλύτερα την πολύπλευρη όψη της Αθήνας, αλλά και αφήνει ένα ες αεί ανοικτό πεδίο προσθήκης πολυάριθμων άλλων αφηγήσεων που να καλύπτουν εις το διηνεκές την πόλη. Το κείμενο έτσι παραμένει ανοικτό στις ποικίλες μη γραμμένες εκδοχές της πρωτεύουσας…

Πολυαισθητηριακή περιδιάβαση

Αφετέρου, ο Γ. Ευσταθιάδης πλησιάζει την πόλη όχι μόνο με την αναμενόμενη όραση αλλά με όλες τις αισθήσεις, τονίζοντας ιδιαίτερα την ακοή και τη γεύση. Κι αυτό δεν φαίνεται μόνο μέσα από τις οπτικές, ακουστικές και γευστικές εικόνες, αλλά και με τα ρήματα ή τα άλλα μέρη του λόγου που χρησιμοποιεί.

Φυσικά η όραση, όπως προείπα, δεν παύει να έχει την πρωτοκαθεδρία, καθώς οι αφηγητές συναντούν την Αθήνα με το βλέμμα. Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης επιζητεί «πρωτίστως μια χρηστική αισθητική που να οδηγεί το μάτι», το βλέμμα της αρτίστας Ζωζώς Νταλμάς πέφτει στους Αθηναίους, καθώς πάντα την περιτριγύριζε «το χρώμα το χρυσό της χλιδής και το κόκκινο του έρωτα», ο πιλοποιός Νίκος Ευσταθιάδης έβλεπε πάντα «μια πόλη γεμάτη κομψά καπέλα, άλλα μπλε βαθύ, άλλα πρασινοκίτρινα», ο πιλότος Παύλος Ιωαννίδης δηλώνει ότι «το μόνιμο τοπίο των ματιών του ήταν η Αθήνα», ο μαραθωνοδρόμος Σπύρος Λούης διαπιστώνει ότι «το βλέμμα του συναντά κήπους, δέντρα, πολυτελείς κατοικίες, κατοικίδια ζώα» κοκ. Και φυσικά ο Γιάννης Τσαρούχης, που απαθανάτισε το «καλό γούστο» της πόλης, αποδίδοντας τον έρωτα και τον θάνατο.

Ενδιαμέσως, πολλοί μιλούν με τα ακουστικά ερεθίσματα, τα οποία προσδιόρισαν τη σχέση τους με την πόλη. Η υψίφωνος Μαρία Κάλλας άκουγε στην πόλη «κάποια ανάλαφρα βαλσάκια, κάποια νοσταλγικά ταγκό και κάποια λαϊκά τραγούδια», ο ποδοσφαιριστής Κώστας Λινοξυλάκης ακούει τα συνθήματα των φιλάθλων, ο μαέστρος, ο μουσικός, ο πιανίστας ακούνε τις νότες να πετούν ώς την ψυχή, ο ηθοποιός Κώστας Χατζηχρήστος ακούει τον παλμό της πόλης κ.ά.

Τέλος, η γεύση που ξεκινά καμιά φορά ως όσφρηση, και καταλήγει στην αίσθηση του φαγητού στο λαρύγγι, η οποία διαπερνά το είναι του εκάστοτε συνδαιτυμόνα – τι Απίκιος θα ήταν άλλωστε! Οι φίλαθλοι «αγοράζουν ψητά καλαμπόκια ή ζεστά κάστανα από τους μικροπωλητές ή καταβροχθίζουν βρώμικα σουβλάκια και λουκάνικα», η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη αγοράζει «ένα σακουλάκι καφέ από του Σαραβάνου», ο μάγειρας Νικόλαος Τσελεμεντές ετοιμάζει εύγευστα εδέσματα, ο μαέστρος Ζαχαρίας Τσίχλας παρουσιάζει τον κόσμο να δοκιμάζει «το πολύ κάνα βερμούτ ή καμιά μπίρα, αλλιώς καφέδες, τσάγια, βυσσινάδες, σουμάδες, τη φοβερή γρανίτα φράουλα, και βέβαια πάστες».

Ακόμα και ο τυφλός προσεγγίζει την πόλη του με παράλληλες αισθήσεις.

Τελικά, τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με την (πολυ)αισθητηριακή σύλληψη της Αθήνας; Όλες αυτές οι εικόνες αποδίδουν συναισθήματα, αφού σε κάθε ιστορία η πλοκή είναι θα έλεγα φτωχή· πιο πολύ οι ιστορίες του κουβαλάνε αισθήματα, εκπέμπουν μια ηδονική ζεστασιά, αποδίδουν ψυχικούς ιριδισμούς: ο πιλότος λ.χ. Παύλος Ιωαννίδης ανακαλύπτει στην άναρχη ρυμοτομία την αρχιτεκτονική των συναισθημάτων.

Οι ιστορίες λοιπόν πιο πολύ αποτελούν λεκτικά «επίκαιρα» άλλων εποχών, που έρχονται να περιγράψουν μiα πρωτεύουσα πιο ατόφια, πιο αγνή, πιο άδολη. Κι αυτό συμβαίνει γιατί είναι οι μνήμες που σφράγισαν τον Γ. Ευσταθιάδη, μνήμες από τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, όπως και του ’70, που ήταν καθοριστικές για την ψυχοσύνθεσή του, αλλά και η μεταμνήμη, δηλαδή μνήμες από παλιότερες δεκαετίες, κληροδοτημένες σ’ αυτόν από άλλους μεγαλύτερους.

Δεν πρόκειται για μια μελοδραματική αναπόληση, αλλά μια γόνιμη νοσταλγία, στο παρελθόν της πόλης, στη ζώσα Ιστορία της, στο παλίμψηστο της Αθήνας που ο δημιουργός συνεχώς ανακαλύπτει με όλες τις αισθήσεις αλλά και τη μνήμη του.

Δεν πρόκειται για μια μελοδραματική αναπόληση, αλλά μια γόνιμη νοσταλγία, στο παρελθόν της πόλης, στη ζώσα Ιστορία της, στο παλίμψηστο της Αθήνας που ο δημιουργός συνεχώς ανακαλύπτει με όλες τις αισθήσεις αλλά και τη μνήμη του. Έτσι όμως μεταφέρει κι εμάς σ’ αυτό το κλίμα, μας γεμίζει με την ίδια νοσταλγία, αφού οι εικόνες και οι σκηνές ερμηνεύουν αυτό που ήταν η πόλη αλλά και το πώς αυτή άλλαξε – σε δύο αντίθετες τάσεις: από τη μία, η πόλη χειροτερεύει και χάνεται η πατίνα που πολλοί αγάπησαν, κι από την άλλη η πόλη εκσυγχρονίζεται και εξελίσσεται. Ο Κ. Παλαμάς λ.χ. ενοχλείται που μουντζουρώνουν με σπρέι το άγαλμά του και ο ηθοποιός Κ. Χατζηχρήστος πιστεύει ότι, ακόμα και αν οι παλιές ελληνικές ταινίες δεν ήταν καλές, η Αθήνα σ’ αυτές ήταν όμορφη κι ανθρώπινη. Μάλιστα, ο αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Κιτσίκης αντιλαμβάνεται τη διπλή τάση των αισθημάτων του για τις αλλαγές της πόλης: αφενός βλέπει στο αγλαό φως τη σημερινή οικιστική καταστροφή της πόλης κι αφετέρου συνειδητοποιεί ότι οι κακόγουστες συχνά πολυκατοικίες εκπροσωπούν τον εξαστισμό της Αθήνας, για τον οποίο κι ο ίδιος με τα έργα του είναι περήφανος.

Το πιο συναισθηματικό «διήγημα», κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό της ηθοποιού Ελένης Παπαδάκη, που εκτελέστηκε από τους ομοϊδεάτες της κομμουνιστές. Ο τρόπος με τον οποίο το παρουσιάζει ο Γ. Ευσταθιάδης κορυφώνει το συναίσθημα, μέσα από την απορία, τη θλίψη, τη διακειμενικότητα με την Εκάβη του Ευριπίδη, μια παράσταση που δεν θα αρχίσει ποτέ… Εκεί συναιρεί τον μύθο με το παρόν, την Ιστορία με το σήμερα, το διαρκές γίγνεσθαι ενός τόπου που γέννησε την τραγωδία και τη ζει καθημερινά.

Νομίζω ότι αυτό το τελευταίο πρέπει να είναι και το τελικό απόσταγμα ενός αποσπασματικού, φαινομενικά, βιβλίου. Στις τριάντα οπτικές γωνίες συναιρούνται η μεταπολεμική Αθήνα με την τωρινή κατάστασή της, ενώ ξεμυτίζει η μακραίωνη Ιστορία και συναντά την αστική μυθολογία μιας πόλης που εξακολουθεί να ζει, η κοινωνική ανθρωπολογία συναντιέται με τον μύθο, η ανοικοδόμηση με την παράδοση…

Η Αθήνα παρουσιάζεται ως ένα παλίμψηστο εποχών, ή μάλλον ένα παλίμψηστο προσώπων, ή καλύτερα οπτικών γωνιών, ή αναμνήσεων· όχι, τελικά η Αθήνα είναι ένα παλίμψηστο συναισθημάτων!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

alt

Κλεινόν
Μυθιστορίες για την Αθήνα
Γιάννης Ευσταθιάδης
Μελάνι 2016
Σελ. 176, τιμή εκδότη €11,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ