Ασθμαίνων λόγος εφηβικός

Με αυτές τις προϋποθέσεις, το αγόρι-έφηβος έχει αναπτύξει βιωματική σχέση με το άμεσο περιβάλλον και με ό,τι θετικό αλλά πρωτίστως αρνητικό ή τραυματικό αυτή η σχέση συνεπάγεται, επιχειρεί να χαρτογραφήσει τη σύνθεση του ανθρώπινου τοπίου μέσα στο ατομικό μικροσύμπαν του και κάτω από το βάρος των παραγόντων και των καταστάσεων της ευρύτερης κοινωνίας, εντέλει αγωνίζεται να επικοινωνήσει με την εξωτερική, αντικειμενική πραγματικότητα που συνθέτουν καταστάσεις, όπου κυριαρχούν το δέος, ο φόβος, η προδοσία, η βία, η αγωνία, ο πόνος, αλλά και οι λεπτές ισορροπίες αφενός ανάμεσα στον άνθρωπο και στο περιβάλλον και αφετέρου ανάμεσα στον εσωτερικό άνθρωπο και στη φυσική/κοινωνική παρουσία του. Στο πλαίσιο αυτό, ο έφηβος έρχεται σε άμεση, σωματική επαφή με έννοιες, όπως: η συνοδοιπορία ζωής και θανάτου, ο έρως και η αμηχανία, η απόκλιση από την κοινή λογική, τα πάθη και οι πόθοι, οι δεισιδαιμονίες, τα όνειρα και οι εφιάλτες, τα ανθρώπινα όρια, η ροή του ατομικού και του γενικού χρόνου. Τα δεδομένα αυτά συνθέτουν τον κειμενικό κόσμο του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, όπως αναγνωρίζεται στη νέα έκδοση του βιβλίου του με τον τίτλο Των αγίων πάντων (πρώτη έκδοση: 1992).

Στο βιβλίο αποτυπώνεται η αγωνιώδης προσπάθεια του εσωτερικού ανθρώπου, και μάλιστα καθώς ξεκινά τη μεγάλη περιπέτεια του βίου, να διασχίσει τον ζόφο της αντικειμενικής πραγματικότητας αλώβητος από αθλιότητες και εγκλήματα χωρίς τιμωρία (ακολουθούμενα από κατάρες και μοιρολόγια).

Ανεξάρτητα από δεδομένα πραγματολογικά που αφορούν ιστορικο-πολιτικές καταστάσεις της νεώτερης Ελλάδας και τις συνέπειες αυτών στο πλαίσιο διαπροσωπικών και ευρύτερα κοινωνικών σχέσεων, στο βιβλίο αποτυπώνεται η αγωνιώδης προσπάθεια του εσωτερικού ανθρώπου, και μάλιστα καθώς ξεκινά τη μεγάλη περιπέτεια του βίου, να διασχίσει τον ζόφο της αντικειμενικής πραγματικότητας αλώβητος από αθλιότητες και εγκλήματα χωρίς τιμωρία (ακολουθούμενα από κατάρες και μοιρολόγια). Στο πλαίσιο της δομής του βιβλίου τα προϊόντα αυτής της προσπάθειας στο σύνολό τους, απαλλαγμένα από χωροχρονικές παραμέτρους, αποθησαυρίζονται ως υλικό της συνείδησης και συνιστούν πολύτιμα, ιερά και όσια πεδία προσφυγής και παραμυθίας, όπου πάντως δεσπόζουσα θέση κατέχουν ως τιμαλφή και οι αχρειότητες, το άγος, τα ανοσιουργήματα, οι αποτρόπαιες πράξεις. Επομένως, κατά την ανάγνωση του τίτλου Των αγίων πάντων στη βαθύτερη δυνατή σημασιολογική διαστρωμάτωσή του, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η σύνθεση του περιεχομένου στο επίθετο άγιος (θα μπορούσε να) υπονοεί/προϋποθέτει πληροφορίες, σε μια παρηχητική διάσταση και σε αντιθετική σχέση, και από το περιεχόμενο επιθέτων, όπως: εναγής ή εξάγιστος.

Όχημα για τη διατύπωση και τη διεκπεραίωση αυτών των δεδομένων αντιπροσωπεύει η πρωτοπρόσωπη αφήγηση από την οπτική του εφήβου ως κεντρικού, δρώντος χαρακτήρα του κειμενικού κόσμου. Πρόκειται για λόγο παραστατικό, βιωματικό, πλήρη συναισθήματος, με την αμεσότητα του λόγου προς εαυτόν που αποτυπώνει την ανάπτυξη του περιεχομένου της συνείδησης, καθώς ελέγχει την εξέλιξη της σχέσης του εφήβου με τον εαυτό του και με την εξωτερική πραγματικότητα. Κυρίως πρόκειται για τη συνεχή, ακατάσχετη, καταιγιστική, παλινδρομική, κυματοειδή ροή του λόγου που αποδίδει τη σχεδόν βίαιη εξόρυξη υλικού από τα βαθύτερα στρώματα του περιεχομένου του εσωτερικού ανθρώπου.

Ο ασθμαίνων έφηβος-εσωτερικός άνθρωπος επείγεται να αποθέσει ενώπιον της κοινότητας των αναγνωστών το βαρύ φορτίο της συνείδησής του με όσα έχει συμπαρασύρει η ροή του ατομικού και του γενικού χρόνου. Η σύνθεση του λόγου όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο, μετρά το λαχάνιασμα του εφήβου, με τις ελάχιστες αναπνοές που αποδίδει η ιδιαιτέρως αραιή χρήση της στίξης, και με τον έντονο ρυθμό που εξασφαλίζει η εναλλαγή ελλείψεων (χωρίς πάντως νοηματικά κενά) και επαναλήψεων.

Ο λόγος του εφήβου σε αντιστικτική παράθεση προς τον λόγο του οικείου ανθρώπινου τοπίου, όπως αυτός ο λόγος προσλαμβάνεται από τον έφηβο.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η οργάνωση του κειμένου στο βιβλίο αντιστοιχεί στη σύνθεση μιας πλούσιας πινακοθήκης γραμματικών εικόνων με ποικίλη θεματική και κυρίως με ιδιαιτέρως υψηλή ένταση. Κυριαρχούν οι προσωπογραφίες που αποδίδουν λεπτομέρειες από εσωτερικές/υποκειμενικές και από κοινωνικές καταστάσεις. Εδώ εντάσσεται και μια πλήρης σειρά αυτοπροσωπογραφιών του εφήβου ως κεντρικού παράγοντος και διεκπεραιωτή του λόγου του κειμενικού κόσμου στο σύνολό του. Πράγμα που σημαίνει: ο λόγος του εφήβου σε αντιστικτική παράθεση προς τον λόγο του οικείου ανθρώπινου τοπίου, όπως αυτός ο λόγος προσλαμβάνεται από τον έφηβο. Η πινακοθήκη συμπληρώνεται με τοπιογραφίες που αποδίδουν τη χαρτογράφηση του κοινωνικού και του φυσικού περιβάλλοντος κάτω από τη σταθερή οπτική του εφήβου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάπτυξη της βαρειάς εικαστικής ατμόσφαιρας, η οποία επικρατεί στην πινακοθήκη με αυτά τα δεδομένα και αποδίδει ακριβώς τη σταδιακή ανάπτυξη της έντασης που χαρακτηρίζει τον κειμενικό κόσμο σε ό,τι αφορά ανθρώπινες συμπεριφορές και καταστάσεις. Για την ένταση αυτή προειδοποιεί η γραμματική εικόνα με θέμα τον θάνατο, η οποία εισάγει τη δομή του βιβλίου, και η οποία ορίζει την έξοδο από αυτό σε μία καταληκτική παραλλαγή της.

Υπακούοντας στα σημασιολογικά αυτά όρια, ο θάνατος διασχίζει τον κειμενικό κόσμο με ποικίλα προσωπεία: της γαλήνης και της βίας, της νεότητας και της ωριμότητας, της εκδίκησης και της τύψης, της φυσικής κατάληξης και της αυτοχειρίας, της ανθρώπινης κοινότητας και του ζωικού βασιλείου. Με αυτές τις μορφές ο θάνατος ακολουθεί ατραπούς συνοδοιπορίας με όλες τις εκφάνσεις της ατομικής, οικογενειακής, κοινωνικής ζωής, δηλώνοντας την ποιότητα του κειμενικού κόσμου.

Για άλλη μία φορά, και με επιλεκτική συμπεριφορά, ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου αποδεικνύει τις διεργασίες της μακράς λειτουργίας ενός παραγωγικού εργαστηρίου με προϊόντα εντυπωσιακού, πλούσιου σε σημασιολογικά και υφολογικά δεδομένα, εντέλει ενιαίου δημιουργικού λόγου. Η νέα έκδοση του βιβλίου Των αγίων πάντων αποτελεί μια καλή ευκαιρία να αναγνωρίσουμε ότι τα προϊόντα αυτά ανταποκρίνονται με άνεση στις απαιτήσεις της δημιουργικής ανάγνωσης και της κριτικής πρόσληψης σε συγχρονική και σε διαχρονική διάσταση.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αθέατο ζώο το μίσος μου κουβέντιαζα μαζί του σαν με τον εαυτό μου και με ακολούθαγε παντού όπου πήγαινα μουγγρίζοντας βουβά μην προδοθεί σε ανήξερους για να είναι έτοιμο τη μέρα εκείνη που το αίμα θα υψωθεί τεράστιο κύμα το περίμενα εγώ πότε θα υψωθεί και υπάκουα έτρωγε ό,τι του έδινα από το υστέρημά μου σαν τετράποδο και οι φίλοι μου που δεν ήταν ακριβώς γιατί δεν είχα φίλους οι γνωστοί της γειτονιάς γελούσανε μαζί μου όταν μ’ έβλεπαν να σκύβω που επίτηδες το έκανα και έσκυβα συχνά δήθεν να το χαϊδέψω αλλά δεν το έβλεπαν και με περνούσαν για τρελό έτσι όπως μ’ έβλεπαν με το βελούδινο γιλέκο μου το κοροϊδεύανε κι αυτό».

Των αγίων πάντων
Κώστας Γ. Παπαγεωργίου
Εκδ. Γκοβόστη 2017
Σελ. 208, τιμή εκδότη €9,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ