karharias

Για τη νουβέλα της Έλενας Ακανθιάς Το δόντι του καρχαρία (εκδ. Γαβριηλίδης)

Του Γ.Ν. Περαντωνάκη

Σε παλιότερες διαφημίσεις για τα τσιγάρα Silk Cut παρουσιαζόταν το μοτίβο ενός μοβ μεταξένιου υφάσματος να σκίζεται, κόβεται, τρυπιέται από ένα μυτερό αντικείμενο. Πολλοί θεώρησαν αυτό το μοτίβο σεξιστικό υπονοούμενο, καθώς το επιθετικό αρσενικό διεμβολίζει το λεπτεπίλεπτο θηλυκό. Μια ανάλογη σειρά συμβόλων χρησιμοποιεί η Έλενα Ακανθιάς, για να καταγγείλει αυτή τη φορά την έμφυλη βία.

Ο λόγος του αφηγητή ξεχειλίζει λαϊκή βία και έμφυλη οργή, ανδρικό δίκιο και βίαιο τσαμπουκά που θεωρεί σωστό ό,τι τού υπαγορεύει το μπρουτάλ θυμικό του, ο στιβαρός ανδρισμός του, το ζωώδες νεύρο του.

Η ογδοντασέλιδη νουβέλα 11.778 λέξεων, την οποία μπορεί κανείς να διαβάσει σε 47 κατά μέσο όρο λεπτά, αποτελεί ένα «αυθόρμητο», γραμμένο σε μια νύχτα, σύμφωνα με δήλωση της ψευδώνυμης συγγραφέως, κείμενο που διακρίνεται από υφολογικά και ιδεολογικά φεμινιστικά (μάλλον ανεπίκαιρη λέξη, για να δηλώσει αυτό που συναντάμε εδώ) χαρακτηριστικά. Χωρισμένη σε έξι κεφάλαια, με ανδρικές εστιάσεις στα περισσότερα, αναπλάθει τον κατεστημένο λόγο, που κυριαρχούσε κι ίσως κυριαρχεί ακόμα για τη φύση των δύο φύλων και τις σχέσεις εξουσίας που τα διέπει.

Η υπόθεση ξεκινά με τις αντιρρήσεις του Θέμη να εγκατασταθεί ο οίκος ανοχής της Νανάς κοντά στο σχολείο της πόλης, αντιρρήσεις που εκφράζουν έναν πατριαρχικό λόγο, ο οποίος ωστόσο βρίθει υποκρισίας και ανακολουθίας ανάμεσα σ’ αυτό που κάνουν οι αρσενικοί της πόλης και σ’ αυτό που διακηρύσσουν. Ο φαλλοκρατικός λόγος της συντηρητικής κοινωνίας (οι κορώνες αφενός για κοινωνική ευταξία και αφετέρου ηθική σήψη) συναντά την ηρωίδα του Εμίλ Ζολά σε ένα σύγχρονο, απομυθοποιητικό περιβάλλον. Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί η αντίθεση της ηθικής ακεραιότητας με τον έπαινο της Νανάς και των υπηρεσιών της αποβαίνει καταφανής αντίφαση, αλλά και γιατί οι άνδρες για τους οποίους γίνεται λόγος έχουν οφθαλμοφανώς και θηλυκές πλευρές.

Το κείμενο συνεχίζει με την κατάθεση του υδραυλικού άνδρακλα που έχασε τον γιο του και κατηγορεί τη γυναίκα του για την εκθήλυνσή του. Αυτός τον ήθελε ανδροπρεπή με γκόμενες, με όπλα και κυνήγια όπου θα δοκίμαζε τη δύναμη και την εξουσία του, με νταηλίκι που συνεχίζει μια αρχέγονη παράδοση, με το ποτό αλλά... αυτός βγήκε ομοφυλόφιλος. Ο λόγος του αφηγητή ξεχειλίζει λαϊκή βία και έμφυλη οργή, ανδρικό δίκιο και βίαιο τσαμπουκά που θεωρεί σωστό ό,τι τού υπαγορεύει το μπρουτάλ θυμικό του, ο στιβαρός ανδρισμός του, το ζωώδες νεύρο του.

Ο τρίτος πρωταγωνιστής είναι ένας νεαρός μαθητής που συναντά στο ασανσέρ τη γυναίκα-κλεψύδρα κι έπειτα την παρασύρει με υπνωτικό στην πρώτη του συνεύρεση. Το ποια είναι αυτή η γυναίκα και ποιο ψυχαναλυτικό-φροϊδικό σύμπλεγμα κρύβεται κάτω από τον ασθμαίνοντα ειρμό του δεκαεφτάχρονου δίνει και άλλη διάσταση στο κεφάλαιο, καθώς η αναγκαία για να ανδρωθεί συνουσία, το ξεπαρθένεμα πριν φύγει για σπουδές, έρχεται με ένα είδος βιασμού.

Το κείμενο δεν διέπεται από συνοχή, καθώς μεταβαίνουμε αλματωδώς σε μια πορεία σε έναν ζωολογικό κήπο που γίνεται παράλληλα με την ανάγνωση ειδήσεων για κακοποιήσεις, φόνους τιμής, βιασμούς και νόμιμες βιαιοπραγίες επί των γυναικών σε χώρες του τρίτου κόσμου. Ο παραλληλισμός του γορίλα που καθηλώνει τα θηλυκά, του καρχαρία, της μέδουσας κ.λπ. με τα κυρίαρχα αρσενικά αναδεικνύει τις συνθήκες της κοινωνίας ως ζωικές, ενστικτώδεις και καθόλου πολιτισμένες πρακτικές, ενώ καυτηριάζει και την αιχμαλωσία ως καθεστώς, που, μολονότι εξασφαλίζει τροφή και προστασία, οδηγεί σε μια καταπιεστική αντιμετώπιση του αιχμαλώτου.

Το κείμενο δεν διέπεται από συνοχή, καθώς μεταβαίνουμε αλματωδώς σε μια πορεία σε έναν ζωολογικό κήπο που γίνεται παράλληλα με την ανάγνωση ειδήσεων για κακοποιήσεις, φόνους τιμής, βιασμούς και νόμιμες βιαιοπραγίες επί των γυναικών σε χώρες του τρίτου κόσμου.

Στο τέλος, η ψευδώνυμη Έλενα, ακούγοντας τις άλλες γυναίκες να μιλάνε, καταγγέλλει τα σεξιστικά ανέκδοτα, τη γενική δίπλα σε κάθε γυναικείο όνομα που δείχνει ιδιοκτησία (γι’ αυτό και η συγγραφέας επιλέγει ως επίθετο μια γενναία ονομαστική!), τη νοοτροπία των κοριτσιών να ανοίγουν αμαχητί καρδιές και σκέλη, την ανοχή τους στις «δικαιολογημένες» απιστίες των συζύγων τους.

Σε όλα αυτά τα κεφάλαια είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις με τις οποίες οι άνδρες μεγαλώνουν τους γιους τους, καθώς γι’ αυτούς ο ανδρισμός μετριέται με χαστούκια και με πηδήματα. «Το ξύλο είναι η γυμναστική του αρσενικού» λέει ο ένας, «Ζύγισε τον ανδρισμό στα σκέλια του και μέτρησε τον κόσμο όλο» ο άλλος… Το αγόρι λοιπόν γαλουχείται με στερεότυπα που ταιριάζουν σε μια προ-πολιτισμένη κοινωνία, όπου η μυϊκή δύναμη και η επιβολή με κάθε τρόπο ήταν αναγκαία. Κι όμως μέσα τους, σε μια ειρωνική υπονόμευση, έχουν «γυναικεία χαρακτηριστικά», κι αυτά αναγκαία για την ισορροπία τους, αλλά και γιατί εντέλει αυτά δεν είναι γυναικεία. Από την άλλη, οι γυναίκες δεν στερούνται «ανδρικά γνωρίσματα», όπως αποφασιστικότητα, δύναμη, γενναιότητα και τη γλωσσικά σεσημασμένη λέξη «ανδρεία», αλλά συνάμα έχουν εγκολπωθεί τα ίδια στερεότυπα για την αρσενική αρρενωπότητα και την ανάγκη του άνδρα να κυριαρχεί, να βατεύει, να επιβάλλεται, ανάγοντας έτσι την υποταγή σε ανάγκη.

Τα σύμβολα που υπαινίχθηκα στην αρχή απλώνονται από το θερμόμετρο στον κώλο μέχρι τον καρχαρία που ξεσκίζει τα θύματά του κι από τον χορό της μέδουσας και την απειλητική δράση της σβήστρας ώς τον γορίλα και τους μύες του κ.λπ. Έτσι αποδεικνύεται ότι η έμφυλη καταπίεση δεν είναι μόνο έργο της ανδρικής νοοτροπίας, αλλά και της γυναικείας ανοχής, αποδοχής και συγκάλυψης. Δεν φταίει μόνο το σύστημα αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες που το υιοθετούν ασυζητητί, καθώς η πλατωνική ρήση «θεός αναίτιος, αιτία ελομένου» έρχεται να κουμπώσει με την εκούσια «επιλογή» μιας διαιώνισης.

Μπορεί το κείμενο της Έλενας Ακανθιάς να καταλήγει σε κήρυγμα και όχι σε λογοτέχνημα, αλλά ο πυρήνας της ορμητικής γραφής της και της απομυθοποίησης στερεοτύπων και κοινωνικών θεσφάτων έχει ακόμα ουσία.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΤο δόντι του καρχαρία
Έλενα Ακανθιάς
Γαβριηλίδης 2016
Σελ. 88, τιμή εκδότη €9,54

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ [Douglas Stuart] «Ο νεαρός Μάνγκο» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περίμενε ώσπου να α...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ