karharias

Για τη νουβέλα της Έλενας Ακανθιάς Το δόντι του καρχαρία (εκδ. Γαβριηλίδης)

Του Γ.Ν. Περαντωνάκη

Σε παλιότερες διαφημίσεις για τα τσιγάρα Silk Cut παρουσιαζόταν το μοτίβο ενός μοβ μεταξένιου υφάσματος να σκίζεται, κόβεται, τρυπιέται από ένα μυτερό αντικείμενο. Πολλοί θεώρησαν αυτό το μοτίβο σεξιστικό υπονοούμενο, καθώς το επιθετικό αρσενικό διεμβολίζει το λεπτεπίλεπτο θηλυκό. Μια ανάλογη σειρά συμβόλων χρησιμοποιεί η Έλενα Ακανθιάς, για να καταγγείλει αυτή τη φορά την έμφυλη βία.

Ο λόγος του αφηγητή ξεχειλίζει λαϊκή βία και έμφυλη οργή, ανδρικό δίκιο και βίαιο τσαμπουκά που θεωρεί σωστό ό,τι τού υπαγορεύει το μπρουτάλ θυμικό του, ο στιβαρός ανδρισμός του, το ζωώδες νεύρο του.

Η ογδοντασέλιδη νουβέλα 11.778 λέξεων, την οποία μπορεί κανείς να διαβάσει σε 47 κατά μέσο όρο λεπτά, αποτελεί ένα «αυθόρμητο», γραμμένο σε μια νύχτα, σύμφωνα με δήλωση της ψευδώνυμης συγγραφέως, κείμενο που διακρίνεται από υφολογικά και ιδεολογικά φεμινιστικά (μάλλον ανεπίκαιρη λέξη, για να δηλώσει αυτό που συναντάμε εδώ) χαρακτηριστικά. Χωρισμένη σε έξι κεφάλαια, με ανδρικές εστιάσεις στα περισσότερα, αναπλάθει τον κατεστημένο λόγο, που κυριαρχούσε κι ίσως κυριαρχεί ακόμα για τη φύση των δύο φύλων και τις σχέσεις εξουσίας που τα διέπει.

Η υπόθεση ξεκινά με τις αντιρρήσεις του Θέμη να εγκατασταθεί ο οίκος ανοχής της Νανάς κοντά στο σχολείο της πόλης, αντιρρήσεις που εκφράζουν έναν πατριαρχικό λόγο, ο οποίος ωστόσο βρίθει υποκρισίας και ανακολουθίας ανάμεσα σ’ αυτό που κάνουν οι αρσενικοί της πόλης και σ’ αυτό που διακηρύσσουν. Ο φαλλοκρατικός λόγος της συντηρητικής κοινωνίας (οι κορώνες αφενός για κοινωνική ευταξία και αφετέρου ηθική σήψη) συναντά την ηρωίδα του Εμίλ Ζολά σε ένα σύγχρονο, απομυθοποιητικό περιβάλλον. Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί η αντίθεση της ηθικής ακεραιότητας με τον έπαινο της Νανάς και των υπηρεσιών της αποβαίνει καταφανής αντίφαση, αλλά και γιατί οι άνδρες για τους οποίους γίνεται λόγος έχουν οφθαλμοφανώς και θηλυκές πλευρές.

Το κείμενο συνεχίζει με την κατάθεση του υδραυλικού άνδρακλα που έχασε τον γιο του και κατηγορεί τη γυναίκα του για την εκθήλυνσή του. Αυτός τον ήθελε ανδροπρεπή με γκόμενες, με όπλα και κυνήγια όπου θα δοκίμαζε τη δύναμη και την εξουσία του, με νταηλίκι που συνεχίζει μια αρχέγονη παράδοση, με το ποτό αλλά... αυτός βγήκε ομοφυλόφιλος. Ο λόγος του αφηγητή ξεχειλίζει λαϊκή βία και έμφυλη οργή, ανδρικό δίκιο και βίαιο τσαμπουκά που θεωρεί σωστό ό,τι τού υπαγορεύει το μπρουτάλ θυμικό του, ο στιβαρός ανδρισμός του, το ζωώδες νεύρο του.

Ο τρίτος πρωταγωνιστής είναι ένας νεαρός μαθητής που συναντά στο ασανσέρ τη γυναίκα-κλεψύδρα κι έπειτα την παρασύρει με υπνωτικό στην πρώτη του συνεύρεση. Το ποια είναι αυτή η γυναίκα και ποιο ψυχαναλυτικό-φροϊδικό σύμπλεγμα κρύβεται κάτω από τον ασθμαίνοντα ειρμό του δεκαεφτάχρονου δίνει και άλλη διάσταση στο κεφάλαιο, καθώς η αναγκαία για να ανδρωθεί συνουσία, το ξεπαρθένεμα πριν φύγει για σπουδές, έρχεται με ένα είδος βιασμού.

Το κείμενο δεν διέπεται από συνοχή, καθώς μεταβαίνουμε αλματωδώς σε μια πορεία σε έναν ζωολογικό κήπο που γίνεται παράλληλα με την ανάγνωση ειδήσεων για κακοποιήσεις, φόνους τιμής, βιασμούς και νόμιμες βιαιοπραγίες επί των γυναικών σε χώρες του τρίτου κόσμου. Ο παραλληλισμός του γορίλα που καθηλώνει τα θηλυκά, του καρχαρία, της μέδουσας κ.λπ. με τα κυρίαρχα αρσενικά αναδεικνύει τις συνθήκες της κοινωνίας ως ζωικές, ενστικτώδεις και καθόλου πολιτισμένες πρακτικές, ενώ καυτηριάζει και την αιχμαλωσία ως καθεστώς, που, μολονότι εξασφαλίζει τροφή και προστασία, οδηγεί σε μια καταπιεστική αντιμετώπιση του αιχμαλώτου.

Το κείμενο δεν διέπεται από συνοχή, καθώς μεταβαίνουμε αλματωδώς σε μια πορεία σε έναν ζωολογικό κήπο που γίνεται παράλληλα με την ανάγνωση ειδήσεων για κακοποιήσεις, φόνους τιμής, βιασμούς και νόμιμες βιαιοπραγίες επί των γυναικών σε χώρες του τρίτου κόσμου.

Στο τέλος, η ψευδώνυμη Έλενα, ακούγοντας τις άλλες γυναίκες να μιλάνε, καταγγέλλει τα σεξιστικά ανέκδοτα, τη γενική δίπλα σε κάθε γυναικείο όνομα που δείχνει ιδιοκτησία (γι’ αυτό και η συγγραφέας επιλέγει ως επίθετο μια γενναία ονομαστική!), τη νοοτροπία των κοριτσιών να ανοίγουν αμαχητί καρδιές και σκέλη, την ανοχή τους στις «δικαιολογημένες» απιστίες των συζύγων τους.

Σε όλα αυτά τα κεφάλαια είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις με τις οποίες οι άνδρες μεγαλώνουν τους γιους τους, καθώς γι’ αυτούς ο ανδρισμός μετριέται με χαστούκια και με πηδήματα. «Το ξύλο είναι η γυμναστική του αρσενικού» λέει ο ένας, «Ζύγισε τον ανδρισμό στα σκέλια του και μέτρησε τον κόσμο όλο» ο άλλος… Το αγόρι λοιπόν γαλουχείται με στερεότυπα που ταιριάζουν σε μια προ-πολιτισμένη κοινωνία, όπου η μυϊκή δύναμη και η επιβολή με κάθε τρόπο ήταν αναγκαία. Κι όμως μέσα τους, σε μια ειρωνική υπονόμευση, έχουν «γυναικεία χαρακτηριστικά», κι αυτά αναγκαία για την ισορροπία τους, αλλά και γιατί εντέλει αυτά δεν είναι γυναικεία. Από την άλλη, οι γυναίκες δεν στερούνται «ανδρικά γνωρίσματα», όπως αποφασιστικότητα, δύναμη, γενναιότητα και τη γλωσσικά σεσημασμένη λέξη «ανδρεία», αλλά συνάμα έχουν εγκολπωθεί τα ίδια στερεότυπα για την αρσενική αρρενωπότητα και την ανάγκη του άνδρα να κυριαρχεί, να βατεύει, να επιβάλλεται, ανάγοντας έτσι την υποταγή σε ανάγκη.

Τα σύμβολα που υπαινίχθηκα στην αρχή απλώνονται από το θερμόμετρο στον κώλο μέχρι τον καρχαρία που ξεσκίζει τα θύματά του κι από τον χορό της μέδουσας και την απειλητική δράση της σβήστρας ώς τον γορίλα και τους μύες του κ.λπ. Έτσι αποδεικνύεται ότι η έμφυλη καταπίεση δεν είναι μόνο έργο της ανδρικής νοοτροπίας, αλλά και της γυναικείας ανοχής, αποδοχής και συγκάλυψης. Δεν φταίει μόνο το σύστημα αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες που το υιοθετούν ασυζητητί, καθώς η πλατωνική ρήση «θεός αναίτιος, αιτία ελομένου» έρχεται να κουμπώσει με την εκούσια «επιλογή» μιας διαιώνισης.

Μπορεί το κείμενο της Έλενας Ακανθιάς να καταλήγει σε κήρυγμα και όχι σε λογοτέχνημα, αλλά ο πυρήνας της ορμητικής γραφής της και της απομυθοποίησης στερεοτύπων και κοινωνικών θεσφάτων έχει ακόμα ουσία.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΤο δόντι του καρχαρία
Έλενα Ακανθιάς
Γαβριηλίδης 2016
Σελ. 88, τιμή εκδότη €9,54

alt

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

Για τη νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου «Δύο παράξενα πλάσματα» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει ο Σπύρος Γ. Μπρίκος

Στη νέα νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις συν τρεις προτάσεις κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

«Εγώ, ο άλλος»
της Έλενας Σαλιγκάρα (προδημοσίευση)

«Εγώ, ο άλλος»
της Έλενας Σαλιγκάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Έλενας Σαλιγκάρα «Εγώ, ο άλλος», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αν έλεγα πως εκείνο το βράδυ κοιμήθηκα καλά, θα ήταν ψέμα. Όχι πως τ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις συν τρεις προτάσεις κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, σύγχρονα και κλασικά, όλα μαζί ανοίγουν μια αναγνωστική βεντάλια για όλες τις διαθέσεις και προτιμήσεις και για κάθε στιγμή. 

Επιλογή-κείμενα: Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος

Π...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 +1 βιογραφίες και αυτοβιογραφικά κείμενα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 +1 βιογραφίες και αυτοβιογραφικά κείμενα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Ανεξάρτητα από το αν καλύπτουν ολόκληρο τον κύκλο της ζωής ή ένας μέρος αυτής, οι βιογραφίες έχουν ως καταστατικό σκοπό να δείξουν όσα δεν φαίνονται, να αποκαλύψουν κίνητρα και να ερμηνεύσουν αποφάσεις. Έντεκα βιβλία από την πρόσφατη παραγωγή.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι βιογρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ