
Για τη νουβέλα της Άντζελας Δημητρακάκη Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού (εκδ. Εστία)
Του Γ.Ν. Περαντωνάκη
Ευτυχώς που η συγγραφέας και οι εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της Εστίας» αποφάσισαν να εκδώσουν σε ξεχωριστό τομίδιο ένα έργο που είχε συμπεριληφθεί σε συλλογικούς τόμους (έναν στα αγγλικά και έναν στα ελληνικά) το 2004. Κι αυτό γιατί έχουμε πλέον στα χέρια μας αυτόνομο ένα κείμενο που αξίζει να διαβαστεί, καθώς θεωρώ ότι είναι ένα από τα πιο ώριμα -λιγότερο βαρύ και αυτιστικό- από τα μυθιστορήματα της πεζογράφου.
Η νουβέλα καταθέτει μια ανθρωπολογική ματιά στον αστικό μύθο της Αθήνας, καθώς αυτή χωνεύει -άλλοτε ομαλά κι άλλοτε όχι- ό,τι «παράταιρο» υπάρχει μέσα της.
Η νουβέλα καταθέτει μια ανθρωπολογική ματιά στον αστικό μύθο της Αθήνας, καθώς αυτή χωνεύει –άλλοτε ομαλά κι άλλοτε όχι– ό,τι «παράταιρο» υπάρχει μέσα της.
Πρόκειται για μια πολυεστιακή αφήγηση, η οποία από τέσσερις πλευρές αποκαλύπτει σταδιακά τι έγινε τότε και πώς αυτό στιγμάτισε όχι μόνο τα κορίτσια στην εφηβεία τους αλλά και μια ολόκληρη γενιά. Η Ελίζα Γεωργίου αναζητά πληροφορίες για τη διατριβή της κι η Ιωάννα τής γράφει γράμμα, η Σοφία μονολογεί μπροστά στο μαγνητόφωνο, η καθηγήτρια Ισμήνη Ναρδή δίνει συνέντευξη και η Κατερίνα αποστέλλει το γράμμα-λύση που δίνει και την πλήρη εικόνα. Απούσα είναι η τέταρτη της παρέας, η Ραχήλ, Ελληνοαγγλίδα που υφίστατο τον σχετικό ρατσισμό για τα ελληνικά της, τα κόκκινα μαλλιά της, την εβραϊκή καταγωγή της, για τη διαφορετικότητά της εν τέλει.
Το κείμενο χτίζει το μυστήριο έντεχνα. Κάτι συνέβη όταν οι νεαρές ήταν στο σχολείο, κάτι συντάραξε την καθημερινότητά τους, ένα «ατύχημα» που δεν κατονομάζεται, αλλά προβάλλονται, ή μάλλον υπονοούνται, οι συνέπειές του. Έτσι, οι μαρτυρίες, που ορίζονται από τον τίτλο, υποδεικνύουν ένα «έγκλημα», για το οποίο οι αυτόπτες μάρτυρες καλούνται να καταθέσουν τι ξέρουν. Η επιστημονική μελέτη γίνεται «αστυνομική» έρευνα, με στόχο όχι να βρει τον δράστη, αλλά να ανακαλύψει τι κρύβεται κάτω από την επιφάνεια, τόσο της υπόθεσης όσο και της πόλης.
![]() |
Η Άντζελα Δημητρακάκη
|
Και μολονότι κάτω από την πόλη είχε θαφτεί ένας από τους πολλούς αρχαίους ποταμούς, ο Ερρινυός (Ερινύες σε ροή…), κάτω από τα γράμματα κρύβεται μια ολόκληρη δεκαετία και οι παραστάσεις της. Η δεκαετία του ’80 ίσως γίνεται η νέα λογοτεχνική δεκαετία μετά τη δεκαετία του ’60, καθώς τότε αποκρυσταλλώνονται τα χαρακτηριστικά της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, μια δεκαετία-κλειδί, όπως λέει μια ηρωίδα του βιβλίου. Είναι φυσικά μια ανάκληση εμπειριών περασμένων μέσα από το πρίσμα του «μετά», καθώς όλα εξιστορούνται και ανασυστήνονται εκ των υστέρων.
Τα βαμμένα μαύρα νύχια με κοινό μανόν και η πασαλειμμένη άσπρη πούδρα, τα ραβασάκια στο σχολείο, το ξυρισμένο πίσω μέρος του κρανίου, η σοσιαλιστική υπόσχεση περί επαναλειτουργίας των υπόγειων ποταμών, οι Joy Division με τον Ian Curtis και η Patti Smith, το κασετόφωνο με τους Cure, το ανυπόφορο χάσμα γενεών και η αντιδραστική νεολαία, ο συνδυασμός αθεΐας και αγιογραφίας, ο Ντέμης Ρούσσος, τ’ αγόρια να τρέχουν πίσω από μια μπάλα, η έξοδος στο Περιστέρι, η σεξουαλική αφύπνιση, τα φροντιστήρια αγγλικών, τα καραβάκια μέσα σε μπουκάλια, ο φεμινισμός, το τσίρκο…
Είναι η διάθεση για ανεξαρτησία που έχει βαρύ τίμημα, ακόμα και τη ζωή; Είναι το ανέφικτο που γίνεται εφικτό μέσω μιας ημιπραγματικής-ημιφανταστικής εκκίνησης; Είναι ο θάνατος διά πνιγμού προτιμότερος από τον πνιγμό μέσα στην καθημερινότητα;
Όλα αυτά συναπαρτίζουν μια ατμόσφαιρα μικροαστικής ασφυξίας που ζητά διέξοδο, δράματος που ζητά λύση, ανυδρίας που προσεύχεται για ένα κύμα νερού, έστω κι αν αυτό έρθει τσουνάμι και πνίξει τον ικέτη. Ήταν μια εποχή αναζητήσεων που όλοι ένιωθαν ότι κάτι γίνεται και ζητούσαν να συμμετέχουν, σπάζοντας το φράγμα της οικογένειας, της γειτονιάς, της μοίρας, λιγότεροι της χώρας. Η σημειολογία πλαθόταν από τις μικρές συνήθειες μέχρι τη ζωντανή Ιστορία, από τα μνημεία μέχρι τα μπουρδέλα, από τις φιλικές συνωμοσίες μέχρι την περιέργεια που φτάνει στον θάνατο.
Τελικά όσο τα συμβάντα είναι (ήταν) ρευστά, τόσο είναι δύσκολη η αποκωδικοποίησή τους. Όταν παλιώνουν από την άλλη, έχουν ήδη αλλοιωθεί στη μνήμη, με αποτέλεσμα πάλι η όποια ερμηνεία να είναι υποκειμενική και διαθλασμένη. Είναι η διάθεση για ανεξαρτησία που έχει βαρύ τίμημα, ακόμα και τη ζωή; Είναι το ανέφικτο που γίνεται εφικτό μέσω μιας ημιπραγματικής-ημιφανταστικής εκκίνησης; Είναι ο θάνατος διά πνιγμού προτιμότερος από τον πνιγμό μέσα στην καθημερινότητα; Είναι οι αστικοί μύθοι το ίδιο παραπλανητικοί με τους αρχαίους; Είναι η δεκαετία εκείνη ένα μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και ενηλικίωσης, μεταξύ πραγματικότητας και επιθυμίας;
Η Άντζελα Δημητρακάκη συζευγνύει μύθο και πραγματικότητα, για να δείξει ότι οι αστικοί μύθοι δεν είναι ένα απλό ψέμα, αλλά μια διαστρεβλωμένη αλήθεια. Ίσως η ίδια η δεκαετία του ’80 να είναι ένας τέτοιος μύθος.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού
Άντζελα Δημητρακάκη
Εστία 2016
Σελ. 100, τιμή εκδότη €12,00