alt

Για το μυθιστόρημα του Άρη Σφακιανάκη Έξοδος (εκδ. Κέδρος)

Της Δέσποινας Νάσιου 

Με το μυθιστόρημα Έξοδος ο Άρης Σφακιανάκης επανασυστήνεται στο αναγνωστικό κοινό, τολμώντας να αναμετρηθεί με ένα νέο για εκείνον είδος, το ιστορικό μυθιστόρημα. Για την ακρίβεια, με εφαλτήριο την αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα του ήρωά του, κάνει ένα μεγάλο βήμα, σχεδόν άλμα, κλείνοντας πολύ έξυπνα το μάτι στο ιστορικό μυθιστόρημα, καθώς το 1/3 περίπου του βιβλίου πραγματεύεται τη ζωή του πρωταγωνιστή στις μέρες μας.

Τεχνηέντως και υποδόρια, κάνει λόγο τόσο για το τέλμα, γενικότερα, στο οποίο φτάνει ορισμένες φορές ο άνθρωπος κατά την αναζήτηση κάποιας λύσης, κάποιας διαφυγής, όσο και για τη δύσκολη -σχεδόν δυσβάστακτη- σύγχρονη εποχή μιας χώρας που βιώνει βαθύτατη κρίση.

Το κείμενο είναι καλοδουλεμένο· υπόθεση που διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον έως την τελευταία σελίδα, τεχνάσματα, περιγραφές ακριβείς που αποτυπώνουν την ατμόσφαιρα της εποχής στην οποία ο συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη, γραμμένο σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση και στρωτή γλώσσα που ρέει, διανθισμένο με εξαιρετικό χιούμορ, σήμα κατατεθέν της γραφής του Σφακιανάκη, διαθέτει, επιπλέον, κι έναν εξόχως ευρηματικό τίτλο με πολυποίκιλες σημάνσεις. Σαφώς αναφέρεται στη γνωστή ιστορική Έξοδο του Μεσολογγίου που έλαβε χώρα στις 10 Απριλίου 1826, Σάββατο του Λαζάρου. Παράλληλα, υποδηλώνει και τη δική του αλλαγή πλεύσης αναφορικά με την κατεύθυνση της γραφής του, αφού αφήνει πίσω του τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα με αυτοβιογραφικά στοιχεία και ανάλογες προεκτάσεις. Ταυτόχρονα, όμως, τεχνηέντως και υποδόρια, κάνει λόγο τόσο για το τέλμα, γενικότερα, στο οποίο φτάνει ορισμένες φορές ο άνθρωπος κατά την αναζήτηση κάποιας λύσης, κάποιας διαφυγής, όσο και για τη δύσκολη -σχεδόν δυσβάστακτη- σύγχρονη εποχή μιας χώρας που βιώνει βαθύτατη κρίση, μιας χώρας που, όπως φαίνεται, δεν διδάχτηκε από τα λάθη του παρελθόντος, μιας χώρας που αναζητά διακαώς τη δική της δι-έξοδο. Οι εν λόγω υπαινιγμοί αποτυπώνονται έντονα και στο ιδιαίτερο εξώφυλλο που φιλοτέχνησε ο Φώτης Πεχλιβανίδης, σύμφωνα με τον οποίο καταγράφεται το πέρασμα από το χάος των συναισθημάτων στην τάξη του εφικτού.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε είκοσι εννέα κεφάλαια. Ακολουθεί μία ενότητα που κλείνει το μυθιστόρημα, η οποία αναφέρεται στην ημέρα της Εξόδου. Ο χωρισμός διαφοροποιείται, καθώς ο συγγραφέας επιλέγει να προβεί σε διάκριση των τελευταίων αυτών κεφαλαίων με βάση το χρονικό πλαίσιο της ηρωικής ημέρας, αφού τα τιτλοφορεί Πρωί/Μεσημέρι/Απόγευμα/Σούρουπο/Έξοδος. Εμφανής επίλογος απουσιάζει. Το κείμενο ολοκληρώνεται με ένα εν είδει επιλόγου σημείωμα του εκδότη του πρωταγωνιστή, το οποίο, βέβαια, πυροδοτεί τη φαντασία του αναγνωστικού κοινού. Στο τέλος παρατίθεται εκτενής βιβλιογραφικός κατάλογος των έργων που μελέτησε ο συγγραφέας και στα οποία μπορεί να ανατρέξει ο αναγνώστης για περισσότερες διευκρινίσεις ή λεπτομέρειες.

Αναντίλεκτα, πολλά είναι τα πρόσωπα -μικρότερης ή μεγαλύτερης σημασίας και φήμης- που αξιοποιεί ο Σφακιανάκης ως δομικό στοιχείο του έργου του. Πολύ έξυπνα επιλέγει να μην κατονομάσει τον κεντρικό του ήρωα. Είναι ένας συγγραφέας των ημερών μας -μπορεί να ταυτίζεται και με μια περσόνα του ίδιου- που αναζητώντας θέμα και υλικό για το νέο του πόνημα και ευρισκόμενος σε προσωπικό μα και συγγραφικό αδιέξοδο βρίσκεται στο Μεσολόγγι, παρά τις προειδοποιήσεις διαφόρων και άσχετων μεταξύ τους προσώπων ‒ ευρηματικές προσημάνσεις του συγγραφέα Σφακιανάκη προς τον ήρωα συγγραφέα. Μέσα από μια ρωγμή του χρόνου, όμως, μεταφέρεται στην πολιορκημένη πόλη την περίοδο της Εξόδου. Εκεί γρήγορα εναρμονίζεται με το περιβάλλον, φορά φουστανέλα και τσαρούχια και, ενώ μέχρι πρότινος τα μόνα όπλα που διέθετε ήταν ο υπολογιστής, το χαρτί και το στυλό του, αποκτά γιαταγάνι, το οποίο μάλιστα αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει, για να αποδείξει στις αρχές του τόπου και στους οπλαρχηγούς πως δεν είναι κατάσκοπος. Πρόκειται για ένα σοφό τέχνασμα, που προσδίδει άλλη διάσταση στον ήρωα, ο οποίος γνωρίζοντας τα του μέλλοντος, δηλαδή της εποχής του, κάνει ένα ταξίδι στον χωροχρόνο και μεταφέρεται στο παρελθόν.

Λεπτομερή και ανατριχιαστικά στοιχεία για την εν γένει περιγραφή της κατάστασης στο πολιορκημένο Μεσολόγγι καθώς και ειδικότερα για την πραγμάτωση της Εξόδου αντλούνται και αξιοποιούνται από τον Σφακιανάκη, με αποτέλεσμα να εισπνέει ο αναγνώστης το άρωμα της εποχής.

Ένας άλλος ουσιαστικός χαρακτήρας του έργου είναι ο Νικόλαος Κασομούλης, γραμματικός της Επιτροπής του Μεσολογγίου, όπως και του οπλαρχηγού Στορνάρη του οποίου ήταν και δεξί χέρι. Υπήρξε αληθινό πρόσωπο, αγωνιστής του '21 και ιστορικός. Συνέγραψε το πολύτομο πόνημα Ενθυμήματα στρατιωτικά της επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833. Λεπτομερή και ανατριχιαστικά στοιχεία για την εν γένει περιγραφή της κατάστασης στο πολιορκημένο Μεσολόγγι καθώς και ειδικότερα για την πραγμάτωση της Εξόδου αντλούνται και αξιοποιούνται από τον Σφακιανάκη, με αποτέλεσμα να εισπνέει ο αναγνώστης το άρωμα της εποχής. Τριταγωνιστής του μυθιστορήματος είναι ο Κίτσος Τζαβέλας, Σουλιώτης καπετάνιος και μπροστάρης στον αγώνα παρά το νεαρό της ηλικίας του. Δικός του γραμματικός θα γίνει ο κεντρικός ήρωας, αναλαμβάνοντας να καταγράψει το χρονικό της Εξόδου.

Κατά αναλογία με τους άνδρες πρωταγωνιστές τρεις είναι και οι γυναικείες μορφές που ξεχωρίζουν στο βιβλίο. Σε αντίθεση με τα υπαρκτά πρόσωπα των Κασομούλη και Τζαβέλα, οι γυναίκες που ξεχωρίζουν είναι επινοημένες. Ιδιαίτερη είναι η παρουσία της νεαρής και όμορφης Λένιας, της αρραβωνιαστικιάς του Τζαβέλα, που αποτελεί πόλο έλξης για τον ήρωα συγγραφέα και για χάρη της οποίας δεν διστάζει να βιώσει πρωτόγνωρες για εκείνον συνθήκες. Η Λένια εκπροσωπεί τις Μεσολογγίτισσες μανάδες που δεν είχαν να ταΐσουν τίποτα τα παιδιά τους διακινδυνεύοντας ακόμη και τη διατήρησή τους στη ζωή. Στην προσπάθειά της να βρει τροφή για την κορούλα της θυμίζει, αναμφίβολα, τη μάνα που περιγράφει ο Διονύσιος Σολωμός στο Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων [Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει· / Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει. / Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·]. Ωστόσο, την καρδιά του ήρωα διεκδικεί η επίδοξη ποιήτρια Ιωάννα με την οποία εκείνος είχε μία σύντομη περιπέτεια, όταν είχε βρεθεί στο Αιτωλικό, λίγο πριν εισέλθει στο Μεσολόγγι. Ακολουθώντας τα ίχνη του βρίσκεται με παρόμοιο τρόπο και η ίδια στην Ιερή Πόλη. Ο κύκλος των τριών γυναικών κλείνει με τη μητέρα του Τζαβέλα, πιστή θεματοφύλακα των ηθικών αρχών, που, παρά την ηλικία της, είναι υπολογίσιμη από το περιβάλλον της.

alt

Τα δάνεια, οι μίζες, οι πολιτικοί που δεν υπηρετούν την πολιτική αλλά ενδιαφέρονται μονάχα για τη θέση και την αυτοπροβολή τους, τα κακώς κείμενα των δημοσίων υπαλλήλων, ο διχασμός, η φιλαυτία, ο εγωισμός και η αδυναμία συνεννόησης ξεπροβάλλουν από τις σελίδες του βιβλίου.

Μια προσεκτική ανάγνωση του μυθιστορήματος θα αποκαλύψει τα θέματα που επεξεργάζεται ο Άρης Σφακιανάκης: Αξίζει να αναφερθεί πως διαφαίνεται ξεκάθαρα ότι ο έρωτας και οι σχέσεις με το γυναικείο φύλο ‒ ζητήματα αναγνωρίσιμα και στα προηγούμενα έργα του-, οι σχέσεις ανάμεσα στα σύγχρονα ζευγάρια και η θέση της γυναίκας τον απασχολούν έντονα. Επιπλέον, μέσα από το πρίσμα του γνώστη και της σύγχρονης εποχής παρουσιάζει -κεκαλυμμένα αλλά και ολοφάνερα- τα αρνητικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ελληνικού λαού που, αναντίρρητα, εξακολουθούν να τον ταλανίζουν. Τα δάνεια, οι μίζες, οι πολιτικοί που δεν υπηρετούν την πολιτική αλλά ενδιαφέρονται μονάχα για τη θέση και την αυτοπροβολή τους, τα κακώς κείμενα των δημοσίων υπαλλήλων, ο διχασμός, η φιλαυτία, ο εγωισμός και η αδυναμία συνεννόησης ξεπροβάλλουν από τις σελίδες του βιβλίου. Η εξαθλίωση και ο εξανθρωπισμός, η βία και οι δολοφονίες ως συνέπειες της πείνας, των δεινών και του θολωμένου νου ξεδιπλώνουν ένα σκηνικό γνώριμο πια και στις μέρες μας.

Επιπρόσθετα, με οξεία χιουμοριστική διάθεση ο Άρης Σφακιανάκης σκιαγραφεί τους επίδοξους συγγραφείς. Όπως παρατηρείται έντονα τα τελευταία χρόνια, νέα συγγραφικά ταλέντα γεννιούνται, ή νομίζουν πως γεννιούνται, με ταχύτατους ρυθμούς. Όλοι γράφουν και ψάχνουν τρόπο να εκδώσουν τα πονήματά τους. Δεν αφήνει ασχολίαστο το γεγονός πως η πλειοψηφία αποτελείται από άτομα με ελλιπή παιδεία, τα οποία, προτάσσοντας τα εγωκεντρικά τους αισθήματα και προσφέροντας ανταλλάγματα, διατηρούν φρούδες τις περισσότερες φορές ελπίδες πως θα επιτύχουν τον υψηλό τους στόχο. Από το καυστικό μα συνάμα απολαυστικό του χιούμορ δεν γλιτώνει ούτε το σινάφι των συγγραφέων και οι παραξενιές του, αφού όλο το μυθιστόρημα στήνεται πάνω στον ήρωα-συγγραφέα που ζει αυτές τις αξιοπερίεργες περιπέτειες και τα έντονα πάθη στον βωμό της αναζήτησης του υλικού για το μυθιστόρημα το οποίο με τόση ζέση επιθυμεί να γράψει.

Στις σελίδες του βιβλίου ο προσεκτικός αναγνώστης θα εντοπίσει τα ονόματα σημαντικών ανθρώπων του πνεύματος, Ελλήνων και μη. Γίνεται λόγος για τον Παλαμά και τον Καρκαβίτσα, τον Μαλακάση και τον Μυριβήλη, τον Βουτυρά, τον Πολίτη και τον Σκαρίμπα. Επίσης, υπάρχουν αναφορές στον Λόρδο Βύρωνα, στον Σαίξπηρ και στον Σταντάλ, στον Κνουτ Χάμσουν και έμμεσα στον Ντοστογιέφσκι –μέσω του Ρασκόλνικοφ, του ήρωα στο έργο του Έγκλημα και τιμωρία– στον Χέμινγουεϊ, στον Λη Φέρμορ, στον πιο σύγχρονο συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Νέσμπο αλλά και στον ζωγράφο της «Χρυσής Εποχής» της Ολλανδίας Βερμέερ.

Ας ακολουθήσουμε, λοιπόν, τον Άρη Σφακιανάκη στο ταξίδι που μας προτείνει μέσα στην Ιστορία, στη γνώση και στην αυτογνωσία, γιατί έχει να μας πει πολλά. Ας βαδίσουμε προς την κατεύθυνση που χαράσσει ο ήρωάς του κι ας βρούμε τη δική μας Έξοδο, την ξεχωριστή για τον καθένα. Μονάχα τότε το ταξίδι θα έχει νόημα, μονάχα τότε θα λογίζεται ολοκληρωμένο.

* Στην κεντρική φωτογραφία έργο του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη με τίτλο Έξοδος Μεσολογγίου.

* Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΝΑΣΙΟΥ είναι φιλόλογος-υποψήφια Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας ΑΠΘ.

alt

Έξοδος
Άρης Σφακιανάκης
Κέδρος 2016
Σελ. 344, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΡΗ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ