alt

Για το αφήγημα της Χριστίνας Φραγκεσκάκη Πιάνεις χώμα (εκδ. Κέδρος)

Της Άλκηστης Σουλογιάννη 

Με ιδιαιτέρως ευρηματικό τρόπο η Χριστίνα Φραγκεσκάκη προτείνει μια ενδιαφέρουσα γραφή για τη δημιουργική αφήγηση του πραγματικού. Στο πλαίσιο αυτό αποτυπώνονται οι απηνείς συνθήκες της αντικειμενικής πραγματικότητας που προκαλούν ή επιβάλλουν τη μετοίκηση.

Εξαιτίας αυτών των συνθηκών η μάνα με τους δύο γιους εγκαταλείπει τη βιοτική-κοινωνική-πολιτισμική κοιτίδα και βρίσκει νέα, εκτός συνόρων, εστία εγκατάστασης, ενώ ο πατέρας και η κόρη μένουν πίσω στην πατρίδα. Η μάνα αγωνίζεται να εξοικειωθεί με τη νέα κατάσταση και καταφέρνει να εξασφαλίσει την επιβίωση μέσα στο νέο κοινωνικό περιβάλλον, όπου πάντως έχουν ήδη ενταχθεί συμπατριώτες, μεταξύ των οποίων και συγγενείς. Ο μεγάλος γιος επιλέγει την πρακτική πλευρά της ζωής, ο μικρός γιος προσβλέπει στη μόρφωση. Σκοπός και των τριών είναι η πλήρης ένταξη στα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα της χώρας υποδοχής.

Με αυτή την προϋπόθεση, η μάνα προσπαθεί να πείσει τον πατέρα να έρθει να ζήσει μαζί τους στον νέο τόπο. Για την κόρη δεν υπάρχει άμεσο πρόβλημα, είναι ήδη αριστούχος φοιτήτρια στο πανεπιστήμιο της πατρίδας.

Μια εντυπωσιακή συλλογή με προσωπογραφίες χαμηλών δραματικών τόνων ανάμεσα σε τοπιογραφίες που αποδίδουν το εξωτερικό περιβάλλον και κυρίως την υποκειμενική πραγματικότητα, με ένα ευρύτατο φάσμα από χρωματικά ισοδύναμα συν-/αισθημάτων.

Η Φραγκεσκάκη έχει οργανώσει μια εντυπωσιακή συλλογή με προσωπογραφίες χαμηλών δραματικών τόνων ανάμεσα σε τοπιογραφίες που αποδίδουν το εξωτερικό περιβάλλον και κυρίως την υποκειμενική πραγματικότητα, με ένα ευρύτατο φάσμα από χρωματικά ισοδύναμα συν-/αισθημάτων.

Ουδόλως ενδιαφέρουν τα πραγματικά στοιχεία που συμμετέχουν στη θεματική οργάνωση του βιβλίου, καθώς τα στοιχεία αυτά ανήκουν στην περιοχή μιας πρώτης ανάγνωσης στην επιφάνεια του κειμένου.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου, με την αγωνιώδη παρουσία τους μέσα στον κειμενικό κόσμο, αποτελούν προσωπεία που λειτουργούν ως παραστατικοί δίαυλοι για τη διέλευση υλικού από τη διαχείριση εννοιών, όπως είναι η εμπλοκή του θανάτου μέσα στις διαδικασίες της ζωής, η άμεση σχέση ζωντανών και νεκρών, η οικονομική και κοινωνική κρίση, η ευημερία, η λήθη ως διαδικασία για την επιβίωση, ο φόβος, ο πόνος, η συμπαράσταση, η σχέση ανάμεσα στην υπερηφάνεια και στη θυσία ή ανάμεσα στην υπερηφάνεια και στον θάνατο, η φύση ως συναισθηματική καταφυγή, η πολιτισμική κληρονομιά, τα ασαφή όρια ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, η ντροπή, ο πόθος, η θλίψη, η νοσταλγία, τα χαμένα όνειρα, κυρίως η μεγάλη περιπέτεια του εσωτερικού και του κοινωνικού ανθρώπου.

Μέσα στο σημασιολογικό αυτό τοπίο, που ορίζει το θεματικό πλαίσιο για την έξοδο από την πατρίδα και για την είσοδο στα νέα δεδομένα, η καθηγήτρια της λογοτεχνίας γίνεται καθαρίστρια, ο καθηγητής των μαθηματικών γίνεται οικοδόμος και συναντά τον θάνατο στον πέμπτο όροφο της σκαλωσιάς με τη θέα προς τη θάλασσα, οι ζωντανοί αξιοποιούν τα μοιρολόγια για να στείλουν χαιρετίσματα και παραγγελίες στους αγαπημένους νεκρούς, ο χρόνος αποτελεί συνεχή ροή παλινδρομήσεων ανάμεσα στο κειμενικό παρόν και στο περιεχόμενο της μνήμης, η αλληλογραφία αποτυπώνει το δέλεαρ αλλά και την υπερηφάνεια (ενίοτε περιέχει νυχτολούλουδα «Έτσι, για τα χαιρετίσματα»), η επικοινωνία με τα πουλιά της αυλής (η δεκαοχτούρα, η καρακάξα) αντιπροσωπεύει παραμυθία για τη μοναξιά.

Κυρίως, μέσα στο σημασιολογικό αυτό τοπίο, η προσδοκώμενη ευημερία στο πλαίσιο των νέων βιοτικών συνθηκών, όπως αυθαιρέτως επαγγέλλεται η γενικής εφαρμογής αφοριστική διατύπωση «Πιάνεις χώμα, χρυσάφι γίνεται», διασταυρώνεται με τον θάνατο, πράγμα που οδηγεί και στην ανάγνωση του παραστατικού (με την έστω αναμενόμενη συνδήλωση) τίτλου του βιβλίου Πιάνεις χώμα.

Με αυτές τις προϋποθέσεις, η Φραγκεσκάκη έχει τακτοποιήσει το θεματικό υλικό του βιβλίου σε δύο ενότητες κειμένων που αποτελούν πολυεστιακή και αντιστικτική σύνθεση δραματικών μονολόγων, όπου εκτίθεται το περιεχόμενο του εσωτερικού ανθρώπου μέσα στην κοίτη της ροής του κειμενικού χρόνου, ενισχυμένο και με στοιχεία από το φορτίο της μνήμης.

Λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος με μια βαθειά διαβρωτική τρυφερότητα, παραστατικός, με ιδιαίτερη οικονομία αφήγησης στα όρια της ισορροπίας ανάμεσα στο λεκτό και στο εννοούμενο.

Οι ενότητες ορίζονται με τους ιδιαίτερους τίτλους «Πριν» και «Μετά», και με διαχωριστικό γεγονός τον θάνατο του πατέρα. Την ενότητα «Πριν» (είκοσι οκτώ κείμενα) συνθέτουν εναλλασσόμενοι οι μονόλογοι του μικρότερου γιου που εισάγει τη σειρά των κειμένων, και της μητέρας. Την ενότητα «Μετά» (δεκαοκτώ κείμενα) εισάγει και πάλι ο μονόλογος του μικρού γιου που δηλώνει τον θάνατο του πατέρα. Ακολουθεί σειρά εναλλαγής μονολόγων αφενός του πατέρα ως μια αναδρομή στην κειμενική παρουσία του, και αφετέρου του γιου, η οπτική του οποίου κατέχει τους δύο καταληκτικούς μονολόγους του βιβλίου. Ακριβώς εδώ, την κορύφωση των σημαινομένων αντιπροσωπεύει μια δυνητική και ευκτική διεκπεραίωση της οπτικής του πατέρα από τον γιο με τη μορφή της απροσδόκητης εξόδου από τον κειμενικό κόσμο.

Τα σημαινόμενα του βιβλίου αποτυπώνει λόγος βιωματικός, πλήρης συναισθήματος με μια βαθειά διαβρωτική τρυφερότητα, παραστατικός, με ιδιαίτερη οικονομία αφήγησης στα όρια της ισορροπίας ανάμεσα στο λεκτό και στο εννοούμενο, χωρίς περιφράσεις και αναλύσεις, κυρίως λόγος που δεν διολισθαίνει προς την εύκολη εκμαίευση συγκινήσεων και ιδεολογικών προσλήψεων.

Στο πλαίσιο αυτό εντοπίζεται ενδιαφέρουσα χρήση της μεταφοράς: «Το σπίτι είναι σαν τον άνθρωπο, θέλει κι αυτό τα χάδια του», «Μιλούσαν όλοι μαζί, γρήγορα γρήγορα να μην τα ξεχάσουν. Να μην τους τα πάρουν τα λόγια. Έτσι κάνανε. Λες και φοβούνταν μην τους τα πάρει κανένας», «Ένα πουλί είμαι κι εγώ που ήρθα σε κλίμα πιο ζεστό, να βρω τους αγαπημένους μου που αποδήμησαν πρώτοι», όπως μάλιστα συνδυάζεται και με την αφοριστική διατύπωση: «Το τώρα είναι το μετά. Μετά την εγκατάστασή μας».

alt
Η Χριστίνα Φραγκεσκάκη
 

Ομόλογη υφολογική αισθητική προσδιορίζει την οργάνωση των γραμματικών εικόνων ως παραστατική αποτύπωση σημασιολογικής και συναισθηματικής φόρτισης, όπως αποδίδουν οι λεπτομέρειες στο εσωτερικό του σπιτιού και στην αυλή, στα ενδύματα, στα φυσικά και στα πολιτισμικά τοπία, στους εργασιακούς χώρους και στη σχολική αίθουσα, στο λιμάνι και στη στάση του λεωφορείου, αλλά και οι λεπτομέρειες που αφορούν σε υλικά αγαθά ως διόδους ένταξης στο νέο κοινωνικό περιβάλλον.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η εμπλοκή μεταγλωσσικών στοιχείων στη δομή του κειμενικού κόσμου. Εδώ το πλούσιο λεξιλόγιο του μικρότερου γιου αποτελεί δίοδο για την κοινωνική του καταξίωση, έστω και μέσα στη μικρή κοινότητα του σχολείου και της γειτονιάς, ενώ η συλλογή λέξεων (άπνοια, διαύγεια, απόγνωσις, ψηφιδωτά, οδύνη, ακαριαίος) διευκολύνει την πρόσληψη της αντικειμενικής πραγματικότητας. Από την άλλη πλευρά, μάταιο δίαυλο προς την απέλπιδα προσπάθεια του πατέρα για μια επικοινωνία με αυτή την αντικειμενική πραγματικότητα αντιπροσωπεύει το σημειωματάριό του, όπου έχουν αποθησαυρισθεί σημεία στίξεως, προτάσεις, σχέδια και αστερίσκοι.

Εξάλλου η βιωματική διαφορά ανάμεσα σε συνώνυμες λέξεις λειτουργεί παραμυθητικά, όπως αποτυπώνεται με ιδιαίτερη ευρηματικότητα στα συμφραζόμενα σχετικά με τον θάνατο του πατέρα και την αποδοχή των γεγονότων από τον μικρό γιο.

Είναι σαφές ότι το βιβλίο Πιάνεις χώμα αποτελεί σοβαρό τεκμήριο για μια συνειδητή σχέση που φαίνεται να αρχίζει η Φραγκεσκάκη με τον χώρο της δημιουργικής γραφής ανεξάρτητα από τα προγενέστερα, παιδικά και εφηβικά (σύμφωνα με τη συμβατική γραμματολογική κατάταξη) βιβλία της. Ως ευνόητον, αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συνεπής εξέλιξη αυτής της σχέσης.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Και να με τώρα η καλή σου εδωνά. Με τα καλά μου μπροστά στα μολύβια και στα χαρτιά. Και να λιγοθυμώ από τη μυρωδιά τους. Να θέλω όλα να τα πάρω και να τα ξεψαχνίσω. Να θυμηθώ τα παλιά, που ήμουν με τα βιβλία στο χέρι. Τώρα, τα χέρια μου τα φάγαν οι χλωρίνες. Αντί για μολύβι και χαρτί, κρατώ το σφουγγαρόπανο, κι αντί για γράμματα και λέξεις, έχω μπροστά μου κάθε μέρα τα σκατά».


altΠιάνεις χώμα
Χριστίνα Φραγκεσκάκη
Κέδρος 2016
Σελ. 160, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΦΡΑΓΚΕΣΚΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

«Αυτός ο χειμώνας» του Δημήτρη Καρακίτσου (κριτική) – Το μυστικό κάλεσμα της φύσης

«Αυτός ο χειμώνας» του Δημήτρη Καρακίτσου (κριτική) – Το μυστικό κάλεσμα της φύσης

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη Καρακίτσου «Αυτός ο χειμώνας» (εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία του Κώστα Μπαλάφα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Χιόνι πάνω στο χιόνι και σιωπή. Ένα χωριό, το Περιβόλι, κοντά στα Γρεβε...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

Κώστας Λογαράς: «Πρώτη φορά ταξίδεψα πέρα απ’ τα όρια της γειτονιάς μου με τον Ιούλιο Βερν»

«Ο έφηβος» και «Ο νεαρός Τέρλες» τον ώθησαν στην ενδοσκόπιση και τη γραφή, ενώ επανέρχεται στην «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» ως πρότυπο γλώσσας και ύφους. Αυτά είναι κάποια από τα βιβλία της ζωής του Κώστα Λογαρά.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

«Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα

Για την παράσταση «Η δύναμη της συνήθειας» του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, στο Θέατρο Ροές. Μαζί με τον Περλέγκα παίζουν τα μέλη της ομάδας «κι όμΩς κινείται».

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Ροές» ο ...

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ