alt

Σκέψεις με αφορμή την έκδοση τα τελευταία χρόνια αρκετών δυστοπικών πεζογραφικών κειμένων από Έλληνες συγγραφείς.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Βλέπω τα τελευταία χρόνια αρκετά μυθιστορήματα ή νουβέλες και διηγήματα που διακρίνονται για ένα κλίμα μυστηρίου, στα όρια της δυστοπίας. Βλέπω κείμενα που μας μεταφέρουν σε τόπους κακοτοπίας, όπου η πραγματικότητα είναι ημιρεαλιστική, τα πρόσωπα συχνά ανώνυμα, οι κινήσεις τους οριακά φυσιολογικές.

altΠρόκειται για έργα που χαρακτηρίζονται από ένα κλίμα ασάφειας, το οποίο προσλαμβάνεται από τους ήρωες ή τους αναγνώστες ως απειλή, γεμάτο οριακώς λογικά φαινόμενα ή μερικές φορές εμφανώς άλογα ή ανεξήγητα. Μέσα σ’ αυτήν την ατμόσφαιρα, εμφανίζονται παράδοξα περιστατικά που δεν εξηγούνται λογικά· ενώ δηλαδή ενδέχεται να έχουν μια λογική αιτία, η αίσθηση που αφήνουν είναι μυστηριακή και αλλόκοτη.

altΤο Κράτα μου το χέρι (Ψυχογιός 2012) του Δημήτρη Μαμαλούκα συναιρεί αλληγορία και αδιέξοδο, πολλά έργα του Δημήτρη Σωτάκη με αντιπροσωπευτικότερο τον Θάνατο των ανθρώπων (Κέδρος 2012), Η αρχή του κακού (Καστανιώτης 2012) της Μαρίας Φακίνου και το Κι αν δεν ξημερώσει (Καστανιώτης 2013) της Μαρίας Κουγιουμτζή (μαζί με πολλά διηγήματά της) αποτελούν έργα συμβολιστικής γενίκευσης, το Γίνε ο ήρωάς μου! (Γαβριηλίδης 2015) του Θωμά Συμεωνίδη αποκαλύπτει τις πολιτικές ευθύνες σε ένα λαβυρινθώδες τοπίο, Η νυχτερινή βάρδια του καλλιγράφου (Καλέντης 2015) της Μαρίας Ξυλούρη αναφέρεται σε ένα κλειστοφοβικό χωριό που μετακινείται, ο Ιάκωβος (Αντίποδες 2016) του πρωτοεμφανιζόμενου Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου δομεί σχέσεις και υπόγεια συναισθήματα, καθώς και πολλά άλλα μυθιστορήματα όπως της Ιωάννας Μπουραζοπούλου, της Αργυρώς Μαντόγλου κ.ο.κ.

Κυριαρχεί συχνά ένα καφκικό κλίμα αοριστίας και κινδύνου, κλίμα ενός κόσμου ο οποίος κινείται πίσω από το ορατό και λογικοφανές προσκήνιο.

b183913Όλα αυτά τα κείμενα, που ενδεικτικά αναφέρω, παρά τις διαφορές τους, είναι φορτωμένα ερωτηματικά που μένουν εκκρεμή μέχρι τέλους ή απαντιώνται με αόριστες ή συμβολιστικές απαντήσεις. Καθετί μοιάζει οικείο και συνάμα παραπέμπει σε κάτι άλλο επέκεινα της μορφής και της συνηθισμένης του χρήσης. Κυριαρχεί συχνά ένα καφκικό κλίμα αοριστίας και κινδύνου, κλίμα ενός κόσμου ο οποίος κινείται πίσω από το ορατό και λογικοφανές προσκήνιο. Ο αναγνώστης κάπου νιώθει, σαν σε ταινία θρίλερ, να καιροφυλακτεί το κακό, σε όποια μορφή κι αν το υπονοεί το κείμενο και το αισθάνεται ο καθένας. Το φανταστικό ή το μεταφυσικό είναι αόριστα παρόν, αν και δεν είναι αναγκαίο αυτά τα δύο να εμφανίζονται μέσα στο κατά τ’ άλλα ρεαλιστικό πλαίσιο, που στήνεται σε ένα άχρονο και άτοπο σκηνικό.

altΤο βασικό ερώτημα φυσικά αφορά στον σκοπό τέτοιων δυστοπιών που πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια, ιδίως από νέους συγγραφείς. Αν λάβουμε υπόψη την εποχή κατά την οποία εμφανίζονται έτσι μαζικά, αν δηλαδή δούμε την αβεβαιότητα, την οικονομική κρίση με όλη την ανασφάλεια που αυτή συνεπάγεται, την ανεργία, την κινδυνολογία που εντείνεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το δυσοίωνο μέλλον κ.λπ., απορρέει εύκολα η εντύπωση ότι, ενώ όλα κυλούν και ακολουθούν τους κανόνες της Ιστορίας, υπάρχει πάντα κάτι, εκεί στον περιβάλλοντα χώρο, που απειλεί, που μπορεί ξαφνικά να σκάσει σαν βόμβα, που εγκυμονεί κινδύνους και αναταράξεις.

Αυτές οι δυστοπικές αφηγήσεις δείχνουν ότι η ζωή που ζούμε στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων είναι ανεξέλεγκτη, καθώς ποικίλοι εξωγενείς παράγοντες επηρεάζουν απρόοπτα την καθημερινότητα του Νεοέλληνα.

altΑυτή η υπαρκτή πραγματικότητα σε άλλους μετατρέπεται σε μια ρεαλιστική δημοσιογραφικού τύπου αφήγηση, ενώ στους δυστοπικούς συγγραφείς παίρνει –μέσω πολλών μεσολαβήσεων– τη μορφή μυστηριακού τοπίου, με ανώνυμους συχνά αντι-ήρωες και με καφκικής σύλληψης εχθρότητα από ένα περιβάλλον που δεν είναι καθόλου ευνοϊκό. Με άλλα λόγια, τα ίδια τα γεγονότα που μας κατακλύζουν δεν μεταφέρονται στην πεζογραφία ως τέτοια, αλλά από αυτά αποστάζεται η θριλερική αίσθηση, η απειλή, η απόγνωση, η διαρκής έκθεση σε κίνδυνο, αίσθηση που τελικά μετουσιώνεται σε λογοτεχνική γραφή και επιστρέφει στον αναγνώστη μέσω αυτών των μυθιστορημάτων.

altΑυτές οι δυστοπικές αφηγήσεις δείχνουν ότι η ζωή που ζούμε στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων είναι ανεξέλεγκτη, καθώς ποικίλοι εξωγενείς παράγοντες επηρεάζουν απρόοπτα την καθημερινότητα του Νεοέλληνα. Το περιβάλλον στο οποίο αυτός ζει, όπως το εκφράζει η λογοτεχνία, είναι ανασφαλές, με ποικίλους αδιόρατους κινδύνους που δεν μπορούν να προβλεφθούν, ενώ συνάμα ο παγκόσμιος χώρος γίνεται χαοτικός εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, της κραταίωσης γιγάντιων οργανισμών και της εκμηδένισης της δύναμης κάθε ατόμου ξεχωριστά. Η λογοτεχνία εκφράζει εν πολλοίς αυτήν την αδυναμία του ατόμου να προνοήσει για μια πλειάδα από κινδύνους που, αν και είναι αφανείς κατά βάση, εμφανίζονται τόσο ξαφνικά απειλητικοί και αλλοιώνουν την σε πρώτη ματιά αρυτίδωτη επιφάνεια της λίμνης.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Τρίτη παρουσίαση για τις «Παραβάσεις / Αναγνώσεις» –το θεατρικό αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ στον Φάρο– την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου με τη Μαρία Σκουλά να διαβάζει το διήγημα «Ο Ντέτεκτιβ» του Δημήτρη Χατζή, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή.

Επιμέλεια: ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ