alt

Σκέψεις με αφορμή την έκδοση τα τελευταία χρόνια αρκετών δυστοπικών πεζογραφικών κειμένων από Έλληνες συγγραφείς.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Βλέπω τα τελευταία χρόνια αρκετά μυθιστορήματα ή νουβέλες και διηγήματα που διακρίνονται για ένα κλίμα μυστηρίου, στα όρια της δυστοπίας. Βλέπω κείμενα που μας μεταφέρουν σε τόπους κακοτοπίας, όπου η πραγματικότητα είναι ημιρεαλιστική, τα πρόσωπα συχνά ανώνυμα, οι κινήσεις τους οριακά φυσιολογικές.

altΠρόκειται για έργα που χαρακτηρίζονται από ένα κλίμα ασάφειας, το οποίο προσλαμβάνεται από τους ήρωες ή τους αναγνώστες ως απειλή, γεμάτο οριακώς λογικά φαινόμενα ή μερικές φορές εμφανώς άλογα ή ανεξήγητα. Μέσα σ’ αυτήν την ατμόσφαιρα, εμφανίζονται παράδοξα περιστατικά που δεν εξηγούνται λογικά· ενώ δηλαδή ενδέχεται να έχουν μια λογική αιτία, η αίσθηση που αφήνουν είναι μυστηριακή και αλλόκοτη.

altΤο Κράτα μου το χέρι (Ψυχογιός 2012) του Δημήτρη Μαμαλούκα συναιρεί αλληγορία και αδιέξοδο, πολλά έργα του Δημήτρη Σωτάκη με αντιπροσωπευτικότερο τον Θάνατο των ανθρώπων (Κέδρος 2012), Η αρχή του κακού (Καστανιώτης 2012) της Μαρίας Φακίνου και το Κι αν δεν ξημερώσει (Καστανιώτης 2013) της Μαρίας Κουγιουμτζή (μαζί με πολλά διηγήματά της) αποτελούν έργα συμβολιστικής γενίκευσης, το Γίνε ο ήρωάς μου! (Γαβριηλίδης 2015) του Θωμά Συμεωνίδη αποκαλύπτει τις πολιτικές ευθύνες σε ένα λαβυρινθώδες τοπίο, Η νυχτερινή βάρδια του καλλιγράφου (Καλέντης 2015) της Μαρίας Ξυλούρη αναφέρεται σε ένα κλειστοφοβικό χωριό που μετακινείται, ο Ιάκωβος (Αντίποδες 2016) του πρωτοεμφανιζόμενου Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου δομεί σχέσεις και υπόγεια συναισθήματα, καθώς και πολλά άλλα μυθιστορήματα όπως της Ιωάννας Μπουραζοπούλου, της Αργυρώς Μαντόγλου κ.ο.κ.

Κυριαρχεί συχνά ένα καφκικό κλίμα αοριστίας και κινδύνου, κλίμα ενός κόσμου ο οποίος κινείται πίσω από το ορατό και λογικοφανές προσκήνιο.

b183913Όλα αυτά τα κείμενα, που ενδεικτικά αναφέρω, παρά τις διαφορές τους, είναι φορτωμένα ερωτηματικά που μένουν εκκρεμή μέχρι τέλους ή απαντιώνται με αόριστες ή συμβολιστικές απαντήσεις. Καθετί μοιάζει οικείο και συνάμα παραπέμπει σε κάτι άλλο επέκεινα της μορφής και της συνηθισμένης του χρήσης. Κυριαρχεί συχνά ένα καφκικό κλίμα αοριστίας και κινδύνου, κλίμα ενός κόσμου ο οποίος κινείται πίσω από το ορατό και λογικοφανές προσκήνιο. Ο αναγνώστης κάπου νιώθει, σαν σε ταινία θρίλερ, να καιροφυλακτεί το κακό, σε όποια μορφή κι αν το υπονοεί το κείμενο και το αισθάνεται ο καθένας. Το φανταστικό ή το μεταφυσικό είναι αόριστα παρόν, αν και δεν είναι αναγκαίο αυτά τα δύο να εμφανίζονται μέσα στο κατά τ’ άλλα ρεαλιστικό πλαίσιο, που στήνεται σε ένα άχρονο και άτοπο σκηνικό.

altΤο βασικό ερώτημα φυσικά αφορά στον σκοπό τέτοιων δυστοπιών που πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια, ιδίως από νέους συγγραφείς. Αν λάβουμε υπόψη την εποχή κατά την οποία εμφανίζονται έτσι μαζικά, αν δηλαδή δούμε την αβεβαιότητα, την οικονομική κρίση με όλη την ανασφάλεια που αυτή συνεπάγεται, την ανεργία, την κινδυνολογία που εντείνεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το δυσοίωνο μέλλον κ.λπ., απορρέει εύκολα η εντύπωση ότι, ενώ όλα κυλούν και ακολουθούν τους κανόνες της Ιστορίας, υπάρχει πάντα κάτι, εκεί στον περιβάλλοντα χώρο, που απειλεί, που μπορεί ξαφνικά να σκάσει σαν βόμβα, που εγκυμονεί κινδύνους και αναταράξεις.

Αυτές οι δυστοπικές αφηγήσεις δείχνουν ότι η ζωή που ζούμε στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων είναι ανεξέλεγκτη, καθώς ποικίλοι εξωγενείς παράγοντες επηρεάζουν απρόοπτα την καθημερινότητα του Νεοέλληνα.

altΑυτή η υπαρκτή πραγματικότητα σε άλλους μετατρέπεται σε μια ρεαλιστική δημοσιογραφικού τύπου αφήγηση, ενώ στους δυστοπικούς συγγραφείς παίρνει –μέσω πολλών μεσολαβήσεων– τη μορφή μυστηριακού τοπίου, με ανώνυμους συχνά αντι-ήρωες και με καφκικής σύλληψης εχθρότητα από ένα περιβάλλον που δεν είναι καθόλου ευνοϊκό. Με άλλα λόγια, τα ίδια τα γεγονότα που μας κατακλύζουν δεν μεταφέρονται στην πεζογραφία ως τέτοια, αλλά από αυτά αποστάζεται η θριλερική αίσθηση, η απειλή, η απόγνωση, η διαρκής έκθεση σε κίνδυνο, αίσθηση που τελικά μετουσιώνεται σε λογοτεχνική γραφή και επιστρέφει στον αναγνώστη μέσω αυτών των μυθιστορημάτων.

altΑυτές οι δυστοπικές αφηγήσεις δείχνουν ότι η ζωή που ζούμε στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων είναι ανεξέλεγκτη, καθώς ποικίλοι εξωγενείς παράγοντες επηρεάζουν απρόοπτα την καθημερινότητα του Νεοέλληνα. Το περιβάλλον στο οποίο αυτός ζει, όπως το εκφράζει η λογοτεχνία, είναι ανασφαλές, με ποικίλους αδιόρατους κινδύνους που δεν μπορούν να προβλεφθούν, ενώ συνάμα ο παγκόσμιος χώρος γίνεται χαοτικός εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, της κραταίωσης γιγάντιων οργανισμών και της εκμηδένισης της δύναμης κάθε ατόμου ξεχωριστά. Η λογοτεχνία εκφράζει εν πολλοίς αυτήν την αδυναμία του ατόμου να προνοήσει για μια πλειάδα από κινδύνους που, αν και είναι αφανείς κατά βάση, εμφανίζονται τόσο ξαφνικά απειλητικοί και αλλοιώνουν την σε πρώτη ματιά αρυτίδωτη επιφάνεια της λίμνης.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

«Αυτός ο χειμώνας» του Δημήτρη Καρακίτσου (κριτική) – Το μυστικό κάλεσμα της φύσης

«Αυτός ο χειμώνας» του Δημήτρη Καρακίτσου (κριτική) – Το μυστικό κάλεσμα της φύσης

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη Καρακίτσου «Αυτός ο χειμώνας» (εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία του Κώστα Μπαλάφα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Χιόνι πάνω στο χιόνι και σιωπή. Ένα χωριό, το Περιβόλι, κοντά στα Γρεβε...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Μια σύντομη και κατατοπιστική μελέτη για τη σημαντική επιρροή που άσκησε ο Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) στον Φίλιπ Ροθ (Philip Roth). 

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο Φραν...

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη στην Αίθουσα τελετών της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων και της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας. Αφορμή, η κυκλοφορία του τόμου «Κώστας Κρυστάλλης: Άπαντα - Ένας πρόωρα επαναστατημένος» (εκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη).&nb...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ