alt

Για τις μυθιστορίες του Κώστα Ακρίβου Τελευταία νέα από την Ιθάκη (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Παρόλο που ο τίτλος του βιβλίου θυμίζει, εκτός από την απήχηση πολεμικών απομνημονευμάτων (λ.χ. «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο»), και δημοσιογραφικό λόγο, η σύγχρονη πολιτική δεν κυριαρχεί στα διηγήματα του τόμου. Περισσότερο, αυτά αναφέρονται σε κοινωνικές μικροπραγματικότητες που στηρίζονται τόσο στην Ιστορία όσο και στη σημερινή κατάσταση και ταυτόχρονα κρέμονται από τον ομηρικό μύθο.

Οι ιστορίες καλύπτουν την περίοδο από τον 17ο αιώνα έως τη σύγχρονη εποχή, ενώ πουθενά δεν ακούγονται ομηρικά ονόματα ή δεν φαίνονται ευθέως σκηνές της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Βέβαια, τα είκοσι έξι κείμενα αφορούν σε νεότερες πραγματικότητες από αυτήν της μυκηναϊκής και αρχαϊκής εποχής του Ομήρου: αν εξαιρέσει κανείς τον Βασίλειο Α' τον Μακεδόνα, οι ιστορίες καλύπτουν την περίοδο από τον 17ο αιώνα έως τη σύγχρονη εποχή, ενώ πουθενά δεν ακούγονται ομηρικά ονόματα ή δεν φαίνονται ευθέως σκηνές της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Επομένως, πώς όσα γράφονται σχετίζονται με τα ομηρικά πρότυπα; Πριν όμως απαντήσω σ’ αυτό το πρώτο ερώτημα, ας δούμε τα ίδια τα διηγήματα.

Θα τα χώριζα χοντρικά σε δύο κατηγορίες, τα κοινωνικά και τα ιστορικά. Στα πρώτα, το σκηνικό είναι η σημερινή Ελλάδα, όχι στην πολιτική της διάσταση, αλλά στα μικρά δρώμενα ανώνυμων Ελλήνων, που μυθοπλαστικά αναπαριστούν σκηνές του σύγχρονου βίου. Από τον μικρό που ζει σε ίδρυμα ώς τους κυνηγούς που βρέθηκαν στα βουνά κι από τη χαρτορίχτρα που προσφέρει τις υπηρεσίες της στην τρόικα μέχρι τον χήρο πατέρα που βρίσκει ερωτικό καταφύγιο στη σπιτονοικοκυρά του γιου του. Αυτά είτε αναφέρονται στο σήμερα είτε σε ένα άχρονο ελληνικό παρόν που ενέχει και ένα παρελθοντικό βάθος.

Στα δεύτερα, στα «ιστορικά», πραγματικά ως επί το πλείστον στιγμιότυπα από τη νεότερη ελληνική ιστορία αναπλάθονται αφηγηματικά, καθώς τονίζονται οι πτυχές που έχουν δραματικό στίγμα. Από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον εμφύλιο μέσα στην Επανάσταση μέχρι τους ταγματασφαλίτες στην Κατοχή κι από τους Βαλκανικούς πολέμους και το 1922 έως τον Πέτρο Κόκκαλη την εποχή του Εμφύλιου ’46 - ’49. Η Ιστορία δηλαδή και το παρελθόν εμπνέουν τον συγγραφέα (βλ. το Κίτρινο ρώσικο κερί και το Ποιος θυμάται τον Αλφόνς), καθώς μέσα της ο Κώστας Ακρίβος βρίσκει σταθερούς τόπους και γνώριμα εδάφη, και κυρίως αφανή πρόσωπα που εμπλέκονται με αυτήν.

Τα περισσότερα διηγήματα στηρίζονται πάνω σε ένα υπαρκτό ή μυθοπλαστικό πρόσωπο, του οποίου ένα στιγμιότυπο από τη ζωή είτε αναδεικνύει το «είναι» του –μια ιδιαίτερη πτυχή του που προσέλκυσε το ενδιαφέρον του πεζογράφου-, είτε αποκαλύπτει πτυχές μιας διαχρονικής Ελλάδας.

Τα περισσότερα διηγήματα στηρίζονται πάνω σε ένα υπαρκτό ή μυθοπλαστικό πρόσωπο, του οποίου ένα στιγμιότυπο από τη ζωή είτε αναδεικνύει το «είναι» του –μια ιδιαίτερη πτυχή του που προσέλκυσε το ενδιαφέρον του πεζογράφου-, είτε αποκαλύπτει πτυχές μιας διαχρονικής Ελλάδας. Το πρόσωπο αυτό συνδέεται μέσω του τίτλου κάθε κειμένου με έναν ομηρικό χαρακτήρα· έτσι ο Κώστας Ακρίβος προσεγγίζει τον μύθο μέσα από την Ιστορία ή ανάγει την Ιστορία σε μια διαχρονική αχρονία. Τα πρόσωπα που επιλέγει ενσαρκώνουν το άχρονο, αλλά ταυτόχρονα το συγκεκριμενοποιούν, δίνοντας στην Ιστορία επίκαιρο χαρακτήρα.

Ας συνοψίσω μερικές πρώτες παραδοχές, διαβάζοντας τα «ιστορικά» διηγήματα του τόμου, τα οποία είναι και τα περισσότερα: α) οι ανθρώπινοι τύποι μέσα στο ιστορικό άνυσμα μένουν στην εποχή τους, αλλά συνάμα διαπερνούν τις περιόδους αλλάζοντας «ενδυμασία»: λ.χ. ο αγράμματος υπενωμοτάρχης πιστεύει ότι μπορεί να επιβάλει την εξουσία του. β) Η νεότερη Ελλάδα διατηρεί εν πολλοίς τους ίδιους τρόπους ζωής και σκέψης, ασχέτως των εξωτερικών αλλαγών που παρατηρούνται: λ.χ. ο Εμφύλιος το 1821 που αφαίρεσε τη ζωή από τον γιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είναι γνώριμος σε διάφορες εποχές της ιστορίας μας. γ) Συνέχεια του προηγούμενου: φαινόμενα, θεσμοί, συνήθειες κ.ά. λειτουργούν με έναν αέναα επαναλαμβανόμενο τρόπο σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα: η αγράμματη εξουσία, οι σφετερισμοί, οι παράνομοι έρωτες, η προσφυγιά που δεν γνωρίζει λαούς και σύνορα, η προσπάθεια για κοινωνική άνοδο… δ) Η τραγωδία δικαίως γεννήθηκε στην Ελλάδα, αφού αναδεικνύει μορφές που μπορεί να είχαν μεν εξαιρετικά χαρίσματα, αλλά δεν μπόρεσαν ίσως να τα χρησιμοποιήσουν σωστά. Γράφει ο Κώστας Ακρίβος «Ο Έλληνας με το πάθος που τον διακρίνει δεν διστάζει πολλές φορές να πάρει αποφάσεις ακραίες. Να ζήσει καταστάσεις που θα τον φέρουν σε σύγκρουση με οτιδήποτε και τελικά θα τον καταστρέψουν» (σελ. 175).

alt

O τίτλος γίνεται το αναγκαίο νήμα που κάνει τον αναγνώστη να ξαναδιαβάσει το διήγημα, ώστε να δει παράπλευρες ιδιότητες των ηρώων, να συνειδητοποιήσει προθέσεις και κίνητρα, να ερμηνεύσει ενέργειες και πρόσωπα.

Πώς όλα αυτά συνδέονται με τον μύθο; Ευτυχώς ο λογοτέχνης δεν κάνει μια ευθεία σύνδεση: δεν μετατρέπει σε λογοτεχνικό θέμα τον μύθο του Ομήρου ούτε χρησιμοποιεί ονόματα και ομηρικές σκηνές, με λίγα λόγια δεν κάνει καμία μονοσήμαντη επικαιροποίηση των επικών θεμάτων. Αν έλειπε ο τίτλος σε κάθε διήγημα, δεν θα μπορούσαμε «Ακρίβον εξ Ομήρου σαφηνίζειν», αφού η ίδια η υπόθεση δεν θυμίζει την Οδύσσεια. Έτσι, ο τίτλος γίνεται το αναγκαίο νήμα που κάνει τον αναγνώστη να ξαναδιαβάσει το διήγημα, ώστε να δει παράπλευρες ιδιότητες των ηρώων, να συνειδητοποιήσει προθέσεις και κίνητρα, να ερμηνεύσει ενέργειες και πρόσωπα. Ο τίτλος είναι η αρχή που υποδεικνύει μια συγκεκριμένη ανάγνωση…

Ακόμα περισσότερο, ο συγγραφέας επιχειρεί ένα είδος «μυθικής μεθόδου» παρά μια ιστορική ερμηνεία του ελληνισμού. Ακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο η Αφροδίτη Αθανασοπούλου προσεγγίζει τη μέθοδο αυτή (στο βιβλίο της Ιστορία και λογοτεχνία σε διάλογο ή Περί μυθικής και ιστορικής μεθόδου: Μια ανίχνευση στη νεοελληνική ποίηση του 19ου και του 20ού αιώνα, Επίκεντρο 2016), βλέπω ότι ο Κώστας Ακρίβος λειτουργεί ανάλογα με πολλούς άλλους ποιητές και πεζογράφους.

Η μυθική μέθοδος «κατατείνει όχι στην απο-ιστορικοποίηση», αφού το ιστορικό παρελθόν κυριαρχεί, «αλλά στην υπερ-ιστορικότητα», καθώς κάθε συμβάν ανάγεται μέσω του ομηρικού παράλληλου σε μια διαχρονική πραγματικότητα.

Με σημείο αναφοράς δηλαδή το παρόν και μέσο την Ιστορία επιχειρεί να υπονοήσει τον μύθο ως τρόπο ερμηνείας. Η μυθική μέθοδος, το κάνω πιο σαφές, «κατατείνει όχι στην απο-ιστορικοποίηση», αφού το ιστορικό παρελθόν κυριαρχεί, «αλλά στην υπερ-ιστορικότητα», καθώς κάθε συμβάν ανάγεται μέσω του ομηρικού παράλληλου σε μια διαχρονική πραγματικότητα. Το καθ’ έκαστον αποκτά ευρύτερες διαστάσεις. Η μυθική μέθοδος στα Τελευταία νέα από την Ιθάκη «είναι ένας άλλος τρόπος προσέγγισης της ανθρώπινης εμπειρίας που διεκδικεί κύρος αλήθειας με διαχρονική ισχύ». Ο ανθρώπινος τύπος που συναντάμε τον 19ο και 20ό αιώνα είναι ένας πανανθρώπινος τύπος που ήδη από τον Όμηρο κατείχε σημαίνουσα θέση και αναγνωρίζεται σε κάθε εποχή.

Γι’ αυτό οι συγγραφείς, όπως ο Κώστας Ακρίβος, που πραγματεύονται την Ιστορία με τη μυθική μέθοδο «την εννοούν με όρους ταυτοχρονίας, σε ένα σχήμα που κρυσταλλώνει τον ιστορικό χρόνο και προβάλλει εις το διηνεκές την ιδιοπροσωπία του λαού […] ή προβάλλει, σε ένα πιο κοσμοθεωρητικό επίπεδο, τη μοίρα του ανθρώπου εν γένει».

Το τελευταίο διήγημα είναι το αποκορύφωμα ενός ολοκληρωμένου συνόλου διηγημάτων που φτάνουν εδώ στο ζενίθ της ομηρικής κλίμακας: ο άνθρωπος που συμβολίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο με τον Οδυσσέα είναι ο Σλιμ Γκέιλαρντ. Γεννημένος το 1916 στην Κούβα από Έλληνα πατέρα και Αφροκουβανή μητέρα ενσαρκώνει το πρότυπο του πολυταξιδεμένου, του πολυτεχνίτη, του πολυγενούς τετραπέρατου ανθρώπου. Έμεινε στην Κρήτη για έξι μήνες, γνώρισε την ελληνική μουσική, ταξίδεψε και πλούτισε τα ακούσματά του, έπαιζε τέσσερα μουσικά όργανα, μιλούσε οκτώ γλώσσες, μεσουράνησε τη δεκαετία του ’40 και του ’50. Η Ιθάκη λοιπόν μιλάει ακόμα… 

* Στην κεντρική φωτογραφία λεπτομέρεια από το έργο του Γιάννη Κουνέλλη (1936 - 2017), Χωρίς τίτλο, 1993.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«17 Σεπτεμβρίου 1943, ημέρα Παρασκευή. Ένα γερμανικό βομβαρδιστικό πέρασε πάνω από το χωριό μου, αφήνοντας αρκετούς νεκρούς, μεταξύ αυτών και τον 20 ετών σύζυγό μου και πατέρα της κόρης μου. Ήμουν τότε 27 ετών και η κόρη μου 5 μηνών. Σήμερα είμαι 97 ετών. Έχουν περάσει 79 χρόνια και ακόμα δεν μπορώ να ξεχάσω τη φοβερή συμφορά που μου έτυχε στα καλύτερα χρόνια της ζωής μου.

Ήθελα να μάθω από σας πώς θα νιώθατε απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους αν σας συνέβαινε κάτι τέτοιο. Θα ξεχνούσατε; Δεν επιρρίπτω την ευθύνη στους σημερινούς Γερμανούς, διότι οι περισσότεροι δεν είχαν γεννηθεί. Ούτε ζητώ ηθική ή υλική ικανοποίηση. Γιατί όλη τη Γερμανία να μου χαρίσετε, ο σύζυγός μου δεν πρόκειται να γυρίσει, ούτε η κόρη μου να δει τον πατέρα της. Το μόνο που ζητώ από σας είναι να μην ξεχάσετε, όπως δεν ξεχνώ εγώ και όλοι όσοι έζησαν τη δική μου δυστυχία.

Χαρίκλεια Θ.

Επιστολή προς την Άνγκελα Μέρκελ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, το Σάββατο 8 Ιουνίου 2013».


altΤελευταία νέα από την Ιθάκη
Κώστας Ακρίβος
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 280, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΑΚΡΙΒΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Nyos - Η τελετή της αθωότητας» του Βασίλειου Φ. Δρόλια

«Nyos - Η τελετή της αθωότητας» του Βασίλειου Φ. Δρόλια

Για το μυθιστόρημα του Βασίλειου Φ. Δρόλια «Nyos. Η τελετή της αθωότητας» (εκδ. Κέδρος), που διαδραματίζεται στην Αφρική. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Τι γυρεύουν οι Έλληνες συγγραφείς στην Αφρική; Τι αναζητούν όχι στη αραβική βόρεια ακτ...

Το παρελθόν που επιμένει

Το παρελθόν που επιμένει

Για το μυθιστόρημα της Έλενας Χουζούρη Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ (εκδ. Πατάκη).

Του Νίκου Ξένιου

Γραμμένο σε βιβλικό κλίμα και με αφήγηση ...

Ταξιδεύοντας πάνω στη σχεδία ενός βιβλίου

Ταξιδεύοντας πάνω στη σχεδία ενός βιβλίου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Κώστα Ακρίβου Τελευταία νέα από την Ιθάκη (εκδ. Μεταίχμιο).

Της Έλενας Μαρούτσου

«Μυθιστορίες» ονομάζει τις ιστορ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ