alt

Γιατί τα αστυνομικά δεν θεωρούνται, συνήθως, σημαντικά λογοτεχνικά έργα; Σκέψεις με αφορμή μερικές πρόσφατες εκδόσεις ελληνικών αστυνομικών μυθιστορημάτων.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Πασχίζει τουλάχιστον τρεις δεκαετίες τώρα· ίσως και παραπάνω. Κατάφερε να βγει από τα ημιφωτισμένα σοκάκια της παραλογοτεχνίας και να περάσει το κατώφλι της λογοτεχνίας. Αλλά ακόμα δεν κατόρθωσε να σταθεί δίπλα στην υπόλοιπη σοβαρή λογοτεχνία και να αναμετρηθεί μαζί της επί ίσοις όροις. Τι εννοώ; Ότι τα τελευταία χρόνια, ναι, επιδοκιμάζεται, κερδίζει κριτικούς επαίνους, αλώνει την αναγνωστική συνείδηση, απολαμβάνει αφιερώματα και αποσπά την προσοχή όλων, αλλά ακόμα δεν έχει καταφέρει να θεωρηθεί ισότιμο με την υπόλοιπη μυθιστορηματική παραγωγή, να διακριθεί με βραβεία και να αποκτήσει την όποια (αναγκαία) αισθητική καταξίωση. Πότε λοιπόν ένα τέτοιο κείμενο θα ξεφύγει από την ταμπέλα «καλό για αστυνομικό» και θα εκθειαστεί ως καλό λογοτέχνημα;

Η χρόνια που πέρασε παρήγε πολλά καλά αστυνομικά έργα.

Η χρόνια που πέρασε παρήγε πολλά καλά αστυνομικά έργα. Έδωσε ένα σύνολο τέτοιων κειμένων, καθένα από τα οποία δεν έμεινε στην αστυνομική πλοκή και στο μυστήριο του γρίφου της, αλλά ανέβηκε λίγο ή πολύ παραπάνω, χτυπώντας ίσως την πόρτα της λογοτεχνικότητας και ζητώντας μια κάποια πιο απτή επιβράβευση, μια αναγνώριση στα σαλόνια της ποιοτικής πεζογραφίας.

Αλλά πόσες φορές το αστυνομικό αφήγημα εντάχθηκε στους κόλπους της ποιοτικής λογοτεχνίας, πόσες φορές και ποιες κατάφερε ένα βιβλίο αυτού του είδους να θεωρηθεί από τους ειδικούς άξιο να διαγωνιστεί για ένα βραβείο και να αποσπάσει κάποια διάκριση; Ώς τώρα, αν δεν κάνω λάθος, δεν έχει λάβει κανένα ελληνικό βραβείο λογοτεχνίας και σπάνια το βλέπουμε στις μικρές λίστες των δύο πιο προβεβλημένων λογοτεχνικών βραβείων της Ελλάδας, αφενός των Κρατικών και αφετέρου των Βραβείων του άλλοτε έντυπου περιοδικού «διαβάζω» - νυν ψηφιακού «oanagnostis». Σε αντίθεση με το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, που κι αυτό πέρασε από το ημίφως της παραλογοτεχνίας στα φώτα της υψηλής λογοτεχνίας και διακρίθηκε (λ.χ. η Άγρια Ακρόπολη του Νίκου Μάντη, Καστανιώτης 2013), το αστυνομικό αφήγημα δεν έχει συναντήσει ανάλογη καταξίωση. Από το 1999 έως και το 2015, σε μια λίστα 170 περίπου διακριθέντων βιβλίων, μόλις μετρημένα στα δάκτυλα του ενός χεριού είναι τα αστυνομικά μυθιστορήματα, καθαρόαιμα ή υβριδικά, που εντάχθηκαν σ’ αυτές: Ο Τσε αυτοκτόνησε του Πέτρου Μάρκαρη (Γαβριηλίδης 2003), Πυθαγόρεια εγκλήματα του Τεύκρου Μιχαηλίδη (Πόλις 2006), Η συμμορία της συγκίνησης του Δημήτρη Καπετανάκη (Εστία 2007), Στάχτες του Σέργιου Γκάκα (Καστανιώτης 2008), Το ψέμα του λύκου του Γιώργου Μπράμου (Καστανιώτης 2013) και Ο ψίθυρος της Ευδοκίας της Χριστίνας Καράμπελα (Πόλις 2015).

Μολονότι κάθε χρόνο γράφονται δεκάδες αστυνομικά έργα, κατά μίμηση των αγγλοσαξονικών, των γαλλικών και των σκανδιναβικών τίτλων ή με ιθαγενή ελληνική στόφα, τα περισσότερα μένουν σε μια καλογραμμένη δομή.

Πού οφείλεται μια τέτοια αδυναμία να καταξιωθεί σε κάτι παραπάνω από τάση της εποχής, από ευχάριστο ανάγνωσμα, από ιδιαίτερο είδος με χώρο στα έντυπα και στα αφιερώματα; Πόσω μάλλον που αποτελεί πλέον είδος με κοινωνικό προβληματισμό και πολλοί σημαντικοί συγγραφείς έχουν διαπρέψει σ’ αυτό.

afierosiΜολονότι κάθε χρόνο γράφονται δεκάδες αστυνομικά έργα, κατά μίμηση των αγγλοσαξονικών, των γαλλικών και των σκανδιναβικών τίτλων ή με ιθαγενή ελληνική στόφα, τα περισσότερα μένουν σε μια καλογραμμένη δομή, που ενθρονίζει τον γρίφο σε κορυφαίο άξονα της αφήγησης, όπως οι κλασικές αστυνομικές ιστορίες, χωρίς όμως να παρατηρούνται ιδεολογικές ή μορφολογικές καινοτομίες. Ο Ουμπέρτο Έκο, μιλώντας για το πορνογραφικό έργο σε σχέση με το ερωτικό, έλεγε ότι το πρώτο υπαγορεύει έναν γρήγορο ρυθμό, μέχρι να φτάσει στην ερωτική σκηνή, ενώ το δεύτερο υποβάλλει έναν ρυθμό που δεν προσπερνά τα υπόλοιπα σημεία για να εστιάσει μόνο στην όποια αισθησιακή στιγμή. Ανάλογα, το κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα που δεν μπορεί να υπερβεί τον εαυτό του οδηγείται με την ταχύτητα του σασπένς και της ψύχωσης του τέλους μέχρι την εξιχνίαση του εγκλήματος, ενώ το αστυνομικό που θέλει να δρέψει και λογοτεχνικές δάφνες δίνει την ίδια σημασία στην πορεία της έρευνας με τα υπόλοιπα σημεία της αφήγησης (ατμόσφαιρα, χαρακτήρες, αφηγηματικές τεχνικές, ιδεολογία και βαθύτερες αλήθειες, κοινωνικά μηνύματα κ.λπ.).

Το 2016, που παρήλθε πρόσφατα, έδωσε μια πλειάδα αστυνομικών αφηγημάτων που ίσως μπορούν να διαβαστούν όχι μόνο ως τέτοια αλλά και ως αισθητικά δημιουργήματα, ως καλλιτεχνήματα, και να διαγωνιστούν επί ίσοις όροις, άλλο λιγότερο κι άλλο περισσότερο, με τα υπόλοιπα δείγματα της «σοβαρής» πεζογραφίας.

altΑπό το Στο πίσω κάθισμα (Ίκαρος) της πρωτοεμφανιζόμενης Ευτυχίας Γιαννάκη, που αναδεικνύει έντεχνα την εκδίκηση του παρελθόντος και τη μοίρα των ατόμων με ειδικές ανάγκες, μέχρι την Αφιέρωση του Αντώνη Γκόλτσου (Μεταίχμιο), που φέρνει στον ίδιο παρονομαστή την ατομική και την πολιτική ζωή σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι δολοφονιών. Πολιτικά στην ιστορική τους πλευρά είναι και b209463Ο κρυφός πυρήνας των Ερυθρών Ταξιαρχιών (Κέδρος) του Δημήτρη Μαμαλούκα, που καταπιάνεται με την τρομοκρατία και μάλιστα με τις περίφημες Ερυθρές Ταξιαρχίες της Ιταλίας τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, όπως και τα Σφαιρικά κάτοπτρα, επίπεδοι φόνοι (Πόλις) του Τεύκρου Μιχαηλίδη, που στην αγγλοκρατούμενη Κύπρο της δεκαετίας του ’50 ιδιωτικά κίνητρα ενώνονται με τα μαθηματικά και την Ιστορία. Στο ίδιο πλαίσιο, αλλά σε σύγχρονα, επίκαιρα πεδία κινείται το Offshore (Γαβριηλίδης) του Πέτρου Μάρκαρη με τον γνώριμο αστυνόμο Χαρίτο να δραστηριοποιείται σε ένα ουτοπικό καθεστώς οικονομικής ανόδου και κοινωνικής ευταξίας, καθώς η Ελλάδα έχει βγει από την κρίση! Ξεχωρίζω ακόμα τον Άνθρωπο στο τρένο (Καστανιώτης) του Βασίλη Δανέλλη, που δίπλα στην όποια trenoαντικειμενική πραγματικότητα προβάλλει τις πολλαπλές υποκειμενικές αλήθειες, ένα μυθιστόρημα δηλαδή ανοικτών αναγνώσεων και φιλοσοφικών εφαρμογών, και το Ας πέσουμε (Εστία) του Δημήτρη Καπετανάκη, που αναμειγνύει μυστήριο, κοσμοπολίτικη υδραίικη ατμόσφαιρα και νεανική επαναστατικότητα σε ένα καλογραμμένο νουάρ.

Πολλά από αυτά τα έργα δημιουργούν ατμόσφαιρα, αναδεικνύουν πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, προβάλλουν την πολλαπλότητα των αληθειών και την αδυναμία να καταλήξει κανείς σε ασφαλή συμπεράσματα, αφήνουν ανοικτό το τέλος…

Πού ξεχωρίζουν όλα αυτά, ώστε ο αναγνώστης να περιμένει κάτι παραπάνω από ένα «καλό αστυνομικό»; Καταρχάς, η κοινωνική και πολιτική πλευρά μερικών εξ αυτών ερεθίζει τη σκέψη και αναζητά τα βαθύτερα αίτια της ελληνικής παθογένειας. Αυτά τα κείμενα, όπως έχει ευρέως επισημανθεί και παλιότερα, μετατρέπουν την αστυνομική αφήγηση σε κοινωνικό μυθιστόρημα με ιδεολογικά πρίσματα και ανατομικές ματιές, που δεν σταματούν στην αποκάλυψη του δολοφόνου. Παράλληλα, ο υβριδισμός τους, η ανάμειξη δηλαδή διαφορετικών ειδών, όπως είναι το ιστορικό μυθιστόρημα, η πολιτική αλληγορία, το σκακιστικό αφήγημα, η φιλοσοφική πεζογραφία, η μαθηματική λογοτεχνία, σπάει τη μονοδιάστατη αλυσίδα «πτώμα –  έγκλημα – δράστης» και ανοίγει την ανάγνωση σε ποικίλες κατευθύνσεις. Τέλος, πολλά από αυτά τα έργα δημιουργούν ατμόσφαιρα, αναδεικνύουν πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, προβάλλουν την πολλαπλότητα των αληθειών και την αδυναμία να καταλήξει κανείς σε ασφαλή συμπεράσματα, αφήνουν ανοικτό το τέλος…

Με λίγα λόγια καλό αστυνομικό μπορεί να θεωρηθεί αυτό που προδίδει τον εαυτό του και παύει να θεωρεί το αίνιγμα και τον διανοητικό προβληματισμό το παν. Αυτό που προσπαθεί να είναι πρώτα αισθητικό προϊόν και μετά μυστηριώδες ανάγνωσμα, αυτό που προσπαθεί να κάνει την αστυνομική αινιγματικότητα απλώς το δέλεαρ, για να μυήσει τον αναγνώστη στον λογοτεχνικό του κόσμο.

Παρόλο που είναι δύσκολο να οριστεί τι είναι λογοτεχνικότητα και τι εννοεί κανείς ποιοτική πεζογραφία, πολλά σύγχρονα ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα φωνάζουν πιο δυνατά πλέον «παρών», προσπαθώντας να καταξιωθούν όχι μόνο ως καλά μέσα στα όρια του είδους τους αλλά και ως ισάξια της υψηλής λογοτεχνίας μέλη. Τουλάχιστον προσπαθούν…

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ