alt

Για την ανθολογία των διηγημάτων του Περικλή Σφυρίδη Τα κοινωνικά (εκδ. Εστία).

Του Παναγιώτη Γούτα

Μετά τη σύνοψη των ερωτικών (Ιανός, 2013) και των ζωοφιλικών διηγημάτων του (Εστία, 2014) σε ξεχωριστούς τόμους, ο Θεσσαλονικιός πεζογράφος Περικλής Σφυρίδης (1933) συγκεντρώνει σε ξεχωριστό βιβλίο και τα κοινωνικά του διηγήματα (Εστία, 2016), δηλαδή εκείνα που πραγματεύονται κοινωνικά ζητήματα είτε από τον χώρο της ιατρικής, που, από πρώτο χέρι, γνώρισε ως ιατρός καρδιολόγος, είτε από την «περιπέτεια» της ζωή του. Τα διηγήματα αυτά καλύπτουν ένα χρονικό άνυσμα σαράντα χρόνων, από το 1977 έως το 2016, ενώ δύο διηγήματα, το «Θανατηφόρος γραφειοκρατία» (έχει έκταση νουβέλας) και το «Ημερολόγιο», δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά.

Η επιμέλεια του όλου εγχειρήματος έγινε από την καθηγήτρια πανεπιστημίου και συγγραφέα Σωτηρία Σταυρακοπούλου, η οποία επιμελήθηκε και τους προηγούμενους δύο τόμους, γράφοντας και αναλυτικές εισαγωγές σε κάθε βιβλίο.

Η επιμέλεια του όλου εγχειρήματος έγινε από την καθηγήτρια πανεπιστημίου και συγγραφέα Σωτηρία Σταυρακοπούλου, η οποία επιμελήθηκε και τους προηγούμενους δύο τόμους, γράφοντας και αναλυτικές εισαγωγές σε κάθε βιβλίο. Ειδικότερα, στα Ζωοφιλικά προηγείται των δώδεκα διηγημάτων μια εκτενέστατη μαρτυρία του Σφυρίδη, με τίτλο «Πώς μέσα από τα ζώα γνώρισα τους ανθρώπους», η οποία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά. Η εισαγωγή της Σταυρακοπούλου στα Κοινωνικά διηγήματα, εκτενής πάλι, τριάντα περίπου σελίδων, αναφέρεται διεξοδικά, σχεδόν στο σύνολο των διηγημάτων του τόμου, αλλά και στην άκρως θετική απήχηση που είχαν αυτά από την κριτική. Τον παρόντα τόμο ο συγγραφέας τον αφιερώνει στη μνήμη της πρόσφατα εκλιπούσης συζύγου του, της ζωγράφου Φρίντας Σφυρίδη, έργο της οποίας κοσμεί και το εξώφυλλο του βιβλίου.

Για τις ανάγκες της τιθάσευσης αυτού του μεγάλου υλικού η Σταυρακοπούλου μοιράζει τα 57 διηγήματα του τόμου σε δύο ευδιάκριτες κατηγορίες. Στο πρώτο μέρος «Από τη “θητεία” στην Ιατρική» περιλαμβάνονται τα «Ιατρικά» διηγήματα του συγγραφέα και περιέχονται στις ενότητες-συλλογές του «Μισθός ανθυπιάτρου» και «Από πρώτο χέρι». Ακολουθούν ακόμα δύο εκτενή διηγήματα που δημοσιεύτηκαν σε μεταγενέστερα βιβλία του συγγραφέα. Γι’ αυτά τα διηγήματα η Σταυρακοπούλου σχολιάζει στη σελ. 15 της εισαγωγής της: «Θέλει “κότσια” να περνάς στη λογοτεχνία τα “άπλυτα” του επαγγέλματος που ασκείς». Ο Σφυρίδης με τόλμη και μαστοριά θίγει σοβαρά θέματα που άπτονται του επαγγέλματός του, με απήχηση στον κοινωνικό ιστό, όπως το ζήτημα της ευθανασίας στους ασθενείς με ανίατες παθήσεις, το «φακελάκι» των γιατρών και εν γένει τη διαφθορά του ιατρικού συστήματος της χώρας μας, το AIDS ως κοινωνικό αλλά και διαπροσωπικό στίγμα στις οικογενειακές σχέσεις, τις μεταμοσχεύσεις νεφρού και όλο το σκηνικό εκμετάλλευσης των ασθενών από κρατικές παραλείψεις ή ιδιοτελείς επικερδείς σκοπιμότητες. Κάποια από αυτά τα θέματα ίσως φαντάζουν σήμερα κοινά και κάπως «πολυφορεμένα», ιδίως λόγω του Τύπου και της διεξοδικής δημοσιογραφικής τους κάλυψης, όμως, την εποχή που τα έγραφε ο Σφυρίδης ήταν πρωτόγνωρα για τα ελληνικά δεδομένα και ο πεζογράφος ήταν πρωτοπόρος και ιδιαίτερα τολμηρός στη λογοτεχνική αποτύπωσή τους και στην αποκάλυψή τους στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.

Κάποια από αυτά τα θέματα ίσως φαντάζουν σήμερα κοινά και κάπως «πολυφορεμένα», ιδίως λόγω του Τύπου και της διεξοδικής δημοσιογραφικής τους κάλυψης, όμως, την εποχή που τα έγραφε ο Σφυρίδης ήταν πρωτόγνωρα για τα ελληνικά δεδομένα και ο πεζογράφος ήταν πρωτοπόρος και ιδιαίτερα τολμηρός στη λογοτεχνική αποτύπωσή τους και στην αποκάλυψή τους στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που ο συγγραφέας το ονόμασε «Από την “περιπέτεια” της ζωής», περιέχονται και κείμενα σε έκταση νουβέλας («Η ψυχή του μπαρμπα-Ανδρέα αναβλύζει», «Στη μνήμη του Αλμπέρτου Ναρ και του άλλου Αλμπέρτου», «Θανατηφόρος γραφειοκρατία»). Κάποια από τα θέματα που θίγονται σ’ αυτό το δεύτερο μέρος: Η προσαρμογή της ελληνικής κοινωνίας στις αλλαγές που επέφερε ένας άκριτος καταναλωτισμός («Το σούπερ μάρκετ»), η ερήμωση της ελληνικής υπαίθρου τη δεκαετία του 1970 – φαινόμενο αστυφιλίας («Χριστούγεννα στο Πήλιο»), το σοβαρό πρόβλημα των ναρκωτικών και η υποκρισία που κρύβεται πίσω από την υποτιθέμενη λύση του («Η διάλεξη» και «Πώρωση»), η παράκρουση και ο παραλογισμός του στρατού («Ακαταμάχητος εκβιασμός»), η ενηλικίωση και η μελαγχολική σύγκριση της εποχής της νεότητας με το σήμερα («Πώς έγινα άντρας», «Δρόμοι και άλματα»), τον θεσμό της αντιπαροχής οικοπέδων με διαμερίσματα, που χρησιμοποιήθηκε έντονα στην Ελλάδα κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ιδωμένο από πολλές πλευρές με πολλαπλή και πολυδιάστατη προσέγγιση (η Σταυρακοπούλου επισημαίνει πως οι επιπτώσεις του εν λόγω φαινομένου είναι εμφανείς στο σύνολο σχεδόν του πεζογραφικού έργου του Σφυρίδη, ακόμη και στα ερωτικά του διηγήματα), η νοερή επικοινωνία ζώντων και τεθνεώτων («Ανακομιδή του Χαριλάου», «Η ψυχή του μπαρμπα Ανδρέα αναβλύζει» – μια τάση, γνώριμη στους Θεσσαλονικιούς λογοτέχνες, που φαίνεται πως διαμορφώθηκε και στον Σφυρίδη με τον θάνατο του φίλου του, ποιητή, Γιώργου Βαφόπουλου, τον οποίον ο ίδιος δυσκολεύτηκε να αποδεχθεί· για « το ρίγος του υπερβατικού» μίλησε εύστοχα η εξαίρετη κριτικός Μάρη Θεοδοσοπούλου, η οποία έφυγε από την ζωή πρόσφατα και πρόωρα)∙ η γραφειοκρατία που μολύνει, ταλαιπωρεί κι εντέλει καταστρέφει τη ζωή μας («Θανατηφόρος γραφειοκρατία»), η ματαιοδοξία και η μωροφιλοδοξία ανθρώπων του πνεύματος που διολισθαίνουν πνευματικά στην επαιτεία της απονομής κρατικών βραβείων («Τα βραβεία» ∙ ένα διήγημα που δυσαρέστησε –αδίκως κατά τη γνώμη μου– κάποιους κριτικούς και συγγραφείς που αναγνώρισαν ως ήρωα του εν λόγω διηγήματος γνωστό πεζογράφο της Θεσσαλονίκης)∙ η έλευση οικονομικών μεταναστών στη χώρα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης («Ο κουμπάρος μου Βασίλη(ς) Λέκα(ς)», η ναζιστική θηριωδία του Ολοκαυτώματος και η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης («Στη μνήμη του Αλμπέρτου Ναρ και του άλλου Αλμπέρτου») και η φιλοσοφική ενατένιση του θανάτου («Ο Ζεμπέκος», «Το πάρτι», «Το ταξίδι») αλλά και το συγκλονιστικό ακροτελεύτιο διήγημα του τόμου («Ημερολόγιο», όπου εξομολογείται άκρως αποκαλυπτικές σκηνές του οικογενειακού του βίου και τελειώνει με την αρρώστια και το θάνατο της συζύγου του) – πιστεύω οι πιο δυνατές διηγηματογραφικές στιγμές του Σφυρίδη, διηγήματα πολυεπίπεδα και μεστά, ισάξια σε γραφή και ποιότητα με τις νουβέλες του Φίλιπ Ροθ περί θνητότητας, γηρατειών και θανάτου.

alt

Μακριά από νεωτερικού τύπου ελαφρότητες, ακρότητες και ευκολίες, γοητεύει και συγκινεί τον αναγνώστη που αποζητά την αληθινή λογοτεχνία, δίχως ιδεολογικού ή θεωρητικού τύπου εμμονές, προσκολλήσεις και ιδεοληψίες.

Ο Σφυρίδης, καθαρόαιμος διηγηματογράφος (παρότι ξεκίνησε το 1974 με ποιήματα και έχει επίσης γράψει δύο εκτενή μυθιστορήματα, τα Ψυχή μπλε και κόκκινη και Μεταμόσχευση νεφρού), ως γνήσιος εκφραστής αυτού που λέμε στη λογοτεχνία μικρή φόρμα (με τη διευρυμένη έννοια του όρου) αποτυπώνει με εξαιρετική αμεσότητα, πυκνότητα και καθαρότητα τα βιώματά του, τόσο σε κείμενα μιας ανάσας (ενσταντανέ ή μικρά πεζά) όσο και σε μεγάλης έκτασης διηγήματα, που προσεγγίζουν τη νουβέλα (ή είναι νουβέλες). Είναι βιωματικός συγγραφέας, στα όρια της αυτοβιογραφίας. Παρότι η κριτική οφείλει να κρατά πάντα αποστάσεις ανάμεσα στον αφηγητή και στον συγγραφέα ενός κειμένου, ο Σφυρίδης ανατρέπει αυτή τη σύμβαση, αφού στη συντριπτική πλειοψηφία των διηγημάτων του αφηγητής και συγγραφέας ταυτίζονται. Η γραφή του πάντα διακρίνεται από καθαρότητα λόγου, εξομολογητική διάθεση, ζουμερούς διαλόγους, εκφραστική λιτότητα, ειλικρίνεια και ευθύτητα. Μακριά από νεωτερικού τύπου ελαφρότητες, ακρότητες και ευκολίες, γοητεύει και συγκινεί τον αναγνώστη που αποζητά την αληθινή λογοτεχνία, δίχως ιδεολογικού ή θεωρητικού τύπου εμμονές, προσκολλήσεις και ιδεοληψίες. Αλλά ας κλείσει αυτό το κείμενο η άκρως ενδιαφέρουσα άποψη της Μάρης Θεοδοσοπούλου για τον διηγηματογράφο Περικλή Σφυρίδη, διατυπωμένη στις 17 Φεβρουαρίου του 2002, στην εφημερίδα Η Εποχή, στην οποία αρθρογραφούσε, και την οποία επικροτώ απολύτως: «Ο Σφυρίδης δεν νεωτερίζει και, καθώς προχωρούν τα χρόνια, μας δίνει όλο και πιο ενδιαφέροντα διηγήματα, που προβάλλουν ακόμη σημαντικότερα σε εποχή πεζογραφικής πληθώρας μεν, ωστόσο ξηρασίας. Ο Π. Σφυρίδης είναι από τους ελάχιστους που ανθίσταται στην εκπόρνευση του διηγήματος».

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

altΤα κοινωνικά
Διηγήματα
Περικλής Σφυρίδης
Εισαγωγή-Επιμέλεια: Σωτηρία Σταυρακοπούλου
Εστία 2016
Σελ. 504, τιμή εκδότη €19,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΣΦΥΡΙΔΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Στόγια «Όχι δεν χωριζόμαστε» (εκδ. Μελάνι). Κεντρική εικόνα: © Tegan Mierle (Unsplash).

Γράφει ο Νίκος Σαλτερής

Ο Γιώργος Στόγιας, γεννημένος στην Αθήνα (1973) σπούδασε στην Κρήτη και στη...

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων»  (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.

Γράφει η ...

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ