Για τη συλλογή διηγημάτων της Ευγενίας Μπογιάνου Μόνο ο αέρας ακουγόταν (εκδ. Μεταίχμιο).
Του Δημήτρη Χριστόπουλου
«Διαβάζω ένα βιβλίο σημαίνει αποδεσμεύομαι από το συγκεκριμένο, κατανοώ το αφηρημένο, ανασυνθέτω το παρελθόν μου και αναρωτιέμαι για το μέλλον μου. Διαβάζω σημαίνει, πάνω απ’ όλα, προσπαθώ να είμαι ευτυχισμένος». Αυτά έλεγε η Μάρω Δούκα πριν από είκοσι χρόνια για την αξία της ανάγνωσης. Εμένα πάντως κάτι άλλο με απασχολεί· «οι αναγνώστες», πίστευε ο Κωστής Παπαγιώργης, «είναι άνθρωποι που διάβασαν μεν, αλλά προϊόντος του βίου λησμονούν μάλλον παρά θυμούνται. Ό,τι μοιάζει ξένο, επίκτητο, διαλύεται για να παραχωρήσει τη θέση του σε κάποιες ανθεκτικότερες εντυπώσεις. Το βιβλίο μένει, στον βαθμό που συναιρείται με τη ζωή».
Νομίζω ότι κάπου εκεί πρέπει να αναζητήσουμε το στίγμα της συγγραφικής δουλειάς της Μάρως Δούκα αλλά και της Ευγενίας Μπογιάνου, ανθρώπων με ιδιαίτερα αντισυμβατική πολιτικοκοινωνική στόφα. Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση, αλλά στο έργο της Μπογιάνου διακρίνω ανάλογα χαρακτηριστικά με αυτά του έργου της Δούκα· μια εκλεκτική συγγένεια, θα έλεγα: τη μέριμνα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα μετουσιώνεται σε μυθοπλασία· την επίμονη έγνοια για τους τρόπους και τις συνεχείς μεταμορφώσεις της λογοτεχνικής γραφής· το οργανικό πάντρεμα του λυρικού και του δραματικού στοιχείου, του πολιτικού στοχασμού με τα υπαρξιακά στρώματα της ανθρώπινης υπόστασης έξω και πέρα από τον συγκεκριμένο χωροχρόνο της μυθοπλασίας· τη σκοτεινή στοχαστικότητα, ενίοτε πικρή.
Το κύριο, ωστόσο, γνώρισμα της Μπογιάνου είναι ο σκληρός, καρβερικός θα έλεγα, ρεαλισμός, βουτηγμένος σε μια γλώσσα ποιητικώς λάμπουσα, ασθματική, στακάτη. Καλοτροχισμένο μαχαίρι οι λέξεις που μπαίνουν βαθιά στην ψυχή.
Το κύριο, ωστόσο, γνώρισμα της Μπογιάνου είναι ο σκληρός, καρβερικός θα έλεγα, ρεαλισμός, βουτηγμένος σε μια γλώσσα ποιητικώς λάμπουσα, ασθματική, στακάτη. Καλοτροχισμένο μαχαίρι οι λέξεις που μπαίνουν βαθιά στην ψυχή. «Πόθησα. Ποθώ. Ωραία λέξη. Ένα ρήμα υγρό, ξαπλωμένο στο κρεβάτι με τα πόδια ανοιχτά». Η Μπογιάνου επινοεί εκ νέου τις λέξεις για να μιλήσει για την απώλεια, για τον θάνατο. Γιατί, μόνο μιλώντας για το τέλος, επιτελούμε τον θάνατο κι έπειτα μπορούμε να επινοήσουμε εκ νέου μια νέα αρχή, μια γέννηση της νέας γλώσσας, τούτη τη φορά, της γλώσσας που μπορεί να μιλήσει για το σήμερα σπάζοντας τα φράγματα. «Ίσως αυτά που γράφουμε μας καθορίζουν, ακόμα κι αν τα έχουμε σβήσει μετά. Με κάποιον τρόπο δεν παύουν ποτέ να υπάρχουν». Άλλωστε κάθε συγγραφέας με αυτές τις «ξεπεσμένες» λέξεις παλεύει, για να πέσουν σαν τσεκούρι πάνω στις παγωμένες ψυχές, ακόμα κι αν η παρτίδα είναι από χέρι χαμένη. Οι λέξεις, που κάποτε έβαζαν φωτιά, να ξαναγίνουν λέξεις-μολότοφ. Γιατί, τι άλλο έχει στα χέρια του ο συγγραφέας, ο ποιητής; Λέξεις και μόνο λέξεις. Το αίμα, η σάρκα και η ψυχή της καλής λογοτεχνίας – όχι απλώς το ένδυμά της.
 Η Ευγενία Μπογιάνου
|
Στα δεκατέσσερα διηγήματα της συλλογής συναντάμε μυθιστορηματικούς χαρακτήρες ακυρωμένους, πλάνητες, φερέοικους, που δοκιμάζονται σε οριακές καταστάσεις. Ένας κοινωνικός ιστός από καθημερινούς, οικείους, αναγνωρίσιμους ανθρώπους που αναμετρώνται με κάθε είδους απώλεια. Ξεχνούμε πως αυτοί είναι το περιβάλλον μας, ο περίγυρος της ζωής μας, εμείς οι ίδιοι. Κι η ζωή, ένας δρόμος με ανωμαλίες που προκαλεί εκτροπές, ήττες, συντριβή. Λέμε πως οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες αποτελούν την πρωταρχή της μυθοπλασίας, παρόλο που στο διήγημα είναι δύσκολο να ολοκληρωθούν. Ωστόσο, στην περίπτωση της Μπογιάνου, τα κείμενά της –με μεγάλο αφηγηματικό εύρος– αποτελούν μια καλοφτιαγμένη μηχανή που δουλεύει στην εντέλεια και οι χαρακτήρες, τα γρανάζια που εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της. Χαρακτήρες πλασμένοι με τις γνώσεις, τα βιώματα, τη φαντασία καθώς και με τις πλούσιες αναγνωστικές εμπειρίες της. Πολύ θα ήθελα να κατοικούν σε ένα σπίτι σαν αυτό της οδού Άγρας, που αναφέρεται και στο διήγημα «Ο Λούσιαν Φρόιντ πίνει τσίπουρο». Τόπος στοιχειωμένος για πολλούς, όπου κάπου εκεί βρίσκεται και η καταγωγική ζώνη των προσώπων που συνιστούν το συγγραφικό εικονοστάσι της.
Κι αν κάποιοι αδυνατούμε να παραδεχτούμε πως θα μπορούσαμε οι ίδιοι να είμαστε ή να γίνουμε όχι ένας ή δύο αλλά σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες του βιβλίου, σίγουρα οι φράσεις της δασκάλας από την «Κλειστή Πόρτα» (την προηγούμενη συλλογή της) που χαράμισε τη ζωή της απευθύνονται σ’ εμάς: «Νόμιζες πως σε άλλους συνέβαιναν κι εσύ έτυχε να περνάς και στάθηκες. Στάθηκες να χαζέψεις τον ξένο πόνο. Έτσι ήταν ακόμη τότε ο πόνος: ξένος. Νομίζαμε πως μπορούμε να τον ξεγελάσουμε. Πού να ξέραμε».
* Το κείμενο εκφωνήθηκε από τον υπογράφοντα κατά την συν-παρουσίαση του βιβλίου με τη Μάρω Δούκα στο βιβλιοπωλείο Πλειάδες.
* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Μόνο ο αέρας ακουγόταν
Ευγενία Μπογιάνου
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 240, τιμή εκδότη €13,30
