thessaloniki 700

Για τη συλλογή διηγημάτων του Τόλη Νικηφόρου Αγνώστου στρατιώτου (εκδ. Μανδραγόρας).

Του Παναγιώτη Γούτα

Η ρεαλιστική (και όχι καθαρώς μυθοπλαστική) απεικόνιση της πόλης της Θεσσαλονίκης στην πεζογραφία αφορά, σε γενικές γραμμές, τρεις άξονες, τρεις ξεχωριστές τάσεις, με συγκεκριμένους εκπροσώπους η κάθε μία. Στους παλιότερους συγγραφείς της πόλης που ανήγαγαν την πόλη σε μύθο, πλέκοντας και υφαίνοντας κατά συνέπεια και τον δικό τους λογοτεχνικό μύθο (Ιωάννου, Πεντζίκης και, δευτερευόντως, η περίπτωση του Αλβέρτου Ναρ, αναφορικά με το εβραϊκό στοιχείο της πόλης). Αυτοί οι εμβληματικοί συγγραφείς ταυτίστηκαν στα κείμενά τους ακόμη και σωματικά με την πόλη, παρά τη μεγάλη αξία τους όμως και την απαράμιλλη δεξιοτεχνία τους, δεν απέφυγαν ένα στοιχείο υπερβολής στα κείμενά τους, για να μην πω πως κάποιες φορές εκβίασαν κατά κάποιο τρόπο την ανάδειξη της πόλης σε υπέρτατη αξία (Μητέρα Θεσσαλονίκη, Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Σαλονικάι δηλαδή Σαλονικιός κτλ.).

Η δεύτερη κατηγορία αφορά το κοίταγμα της ιστορίας της πόλης, την σε βάθος χρόνου μελέτη της ιστορίας και τοπιογραφίας της, από λογοτέχνες που συσχέτισαν και ερμήνευσαν (κατά τη γνώμη τους πάντα) το άγονο και αμήχανο παρόν της με βάση το παρελθόν της και τις κοινωνικές και ιστορικοπολιτικές πτυχώσεις και διαστρωματώσεις που δρουν ακόμη υπόγεια στις συμπεριφορές μας και στη νοοτροπία μας. Σερέφας, Κοροβίνης και Σοφία Νικολαΐδου, οι αντιπροσωπευτικότεροι εκπρόσωποι αυτής της τάσης, σε κείμενα που παντρεύουν τη μυθοπλασία με την ιστορία.

Η τρίτη τάση αφορά πεζογράφους (ή και πεζογράφους) που η πόλη της Θεσσαλονίκης αναβλύζει πηγαία, αβίαστα και αυθόρμητα μέσα από μνήμες και συμβάντα του παρελθόντος, δίχως να επιδιώκεται ή να εκβιάζεται αυτή η αναφορά στο παρελθόν της ή σ’ αυτό το φορτίο που κουβαλάει μια περιοχή, μια συνοικία, μια γειτονιά ή ένας δρόμος. Βιβλία όπως τα Ζωή μπλε και κόκκινη και Η ανακομιδή του Χαριλάου του Περικλή Σφυρίδη, το Συνοικισμός Σιδηροδρομικών της Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, Ο Λάκκος του Ντίνου Παπασπύρου και το Ο Νυχτερινός στο βάθος τού, νεότερου των υπολοίπων, πεζογράφου Γιώργου Γκόζη, είναι ενδεικτικά αυτής της τάσης, στα οποία το κύριο χαρακτηριστικό της γραφής τους είναι η χαμηλόφωνη, εξομολογητική διάθεση, το στοιχείο της αυτοβιογραφίας αλλά και μία γλυκόπικρη διαπίστωση (συνειδητοποίηση καλύτερα) για το παλιό που χάθηκε μέσα από τα χέρια μας και τη νέα πραγματικότητα που όλοι μας, είτε με τη θέλησή μας είτε όχι, βιώνουμε σ’ αυτήν εδώ την πόλη.

Άμεσα, καθαρά αυτοβιογραφικά διηγήματα, με πυρήνα και επίκεντρο των περισσότερων ιστοριών την οδό «Αγνώστου Στρατιώτου», στο κέντρο της πόλης, τον δρόμο όπου έζησε με την οικογένειά του τα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Ο σημαντικός πεζογράφος (και ποιητής φυσικά) Τόλης Νικηφόρου (1938), στο 33ο κατά σειρά βιβλίο του, με τον τίτλο Αγνώστου Στρατιώτου, νομίζω πως συγκαταλέγεται, αναφορικά με το πώς προσδιορίζει την πόλη στα κείμενά του και το πώς αυτή αναβλύζει μέσα από τα βιβλία του (πεζογραφικά και ποιητικά) στην τρίτη κατηγορία που προανέφερα. Από τις καλαίσθητες εκδόσεις «Μανδραγόρας» κυκλοφόρησε πρόσφατα 17 πρωτοπρόσωπα, άμεσα, καθαρά αυτοβιογραφικά διηγήματα, με πυρήνα και επίκεντρο των περισσότερων ιστοριών την οδό «Αγνώστου Στρατιώτου», στο κέντρο της πόλης, τον δρόμο όπου έζησε με την οικογένειά του τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Σε πολλές ιστορίες γίνεται συχνή αναφορά και σε άλλους δρόμους ή εμβληματικά σημεία τής εν λόγω περιοχής της πόλης: Οδός Παύλου Μελά, Ζεύξιδος (οι πρώτες αναμνήσεις του συγγραφέα, επί Κατοχής, στο παλιό τους σπίτι), Αγίας Σοφίας, για να μεταφερθεί κατόπιν λίγο βορειότερα σε Αμύντα, Φιλίππου, Ολύμπου, Μητσαίων και Αγνώστου Στρατιώτου. Στα κείμενα του Νικηφόρου, που αναπλάθουν και ζωντανεύουν μια ολόκληρη εποχή, θα συναντήσουμε συχνά το Εργατικό Κέντρο της πόλης, το γκαράζ του Μπεμπελέκου, την Παναγία Χαλκέων, τον «διακριτικά θελκτικό» Άγιο Νικόλαιο, τα Λουτρά ο Παράδεισος, τα παλιά γήπεδα του ΠΑΟΚ και του Ηρακλή στο Σιντριβάνι και πάνω από τη Φιλοσοφική Σχολή αντίστοιχα, τη βιβλιοθήκη της ΧΑΝΘ, σημεία και τόποι με ξεχωριστό ενδιαφέρον, ιδίως για τους παλιούς Θεσσαλονικείς, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της πόλης. Όλοι αυτοί οι δρόμοι, τα κτήρια και τα τοπωνύμια, οι εκκλησίες και τα γήπεδα, μαζί με τις ζωντανές μνήμες του συγγραφέα γίνονται ένα εύγευστο λογοτεχνικό χαρμάνι που αποπνέει στον αναγνώστη πηγαία συγκίνηση και γνήσιο συναίσθημα.

Δοσμένα με τρυφερότητα, ειλικρίνεια, γνήσια νοσταλγία, και, ιδίως, με μεγάλη ποιητικότητα, συνθέτουν ένα γοητευτικό ψηφιδωτό μνήμης και νοσταλγίας, ένα επώδυνο αλλά λυτρωτικό ταξίδι στο παρελθόν, για να προσδιοριστεί και να συνειδητοποιηθεί το παρόν και το σήμερα της ζωής του συγγραφέα.

Η περίοδος της γερμανικής Κατοχής με τις επιτάξεις των κτηρίων, ο πρώτος θάνατος που βίωσε τραυματικά και αφορούσε τον χαμό ενός μικρού αγαπημένου του σκυλιού, ο πρώτος έρωτας του συγγραφέα με μία συμμαθήτριά του από το «ταπεινό δημοτικό της γειτονιάς του, απέναντι από το φημισμένο Πειραματικό Σχολείο», η Κική, που πάντα θα του θυμίζει «με τρόπο τελειωτικό αυτά που στη ζωή του δεν του δόθηκαν», το γκαράζ του Μπεμπελέκου με τη λαμαρινένια σκεπή, η τσακαλοπαρέα του δημοτικού με τους οποίους μάτωνε, στα παιχνίδια του δρόμου, τα γόνατά του (παράσημα της παιδικής του ηλικίας), τα περιοδικά και τα εικονογραφημένα της εποχής που τα ρουφούσε τα μεσημέρια στο δωμάτιό του, η πρώτη του γνωριμία με τις ποδοσφαιρικές ομάδες της πόλης (έμπαινε στο γήπεδο όπως όλα τα μικρά παιδιά της εποχής, ξεχωρίζοντας κάποιον ενήλικα και λέγοντάς του τη χαρακτηριστική φράση: «βάλε με μέσα, μπάρμπα!»), ο συνδυασμός αλάνας και βιβλίου, ένα αντικρουόμενο δίπολο που τον χαρακτήριζε στα παιδικά του χρόνια και χάραξε τη μετέπειτα προσωπικότητά του, τα χλωμά παιδιά της γειτονιάς, τα στερημένα με τα ματωμένα πόδια, ο μεγάλος του αδελφός, ο Γιώργος, και η πορεία της ζωής του, μια τρυφερή ιστορία με τον πατέρα του να του κρατά όλη τη νύχτα το χέρι, ενώ ο ίδιος ψηνόταν στον πυρετό, δίπλα σε μια πήλινη σόμπα που έκαιγε ολονυχτίς, η πρώτη του γνωριμία και η μετέπειτα λογοτεχνική σχέση με τον σημαντικό πεζογράφο της πόλης Τηλέμαχο Αλαβέρα (παιδί κι αυτό της πλατείας Δικαστηρίων), η προσωπογραφία του πατέρα και της μητέρας και το επώδυνο για όλους διαζύγιό τους, και, τελικά, δωδεκάχρονος εσώκλειστος στο οικοτροφείο του Αμερικάνικου Κολλεγίου, «μόνος με άλλους ένδεκα και την κουβέρτα πάνω από το κεφάλι», όλα τα παραπάνω δοσμένα με τρυφερότητα, ειλικρίνεια, γνήσια νοσταλγία, και, ιδίως, με μεγάλη ποιητικότητα, συνθέτουν ένα γοητευτικό ψηφιδωτό μνήμης και νοσταλγίας, ένα επώδυνο αλλά λυτρωτικό ταξίδι στο παρελθόν, για να προσδιοριστεί και να συνειδητοποιηθεί το παρόν και το σήμερα της ζωής του συγγραφέα.

Βουτώντας στην οδύνη αλλά και στη μαγεία της παιδικής του ηλικίας, με αφηγηματική δεινότητα και ποιητικότητα, ενάργεια και ειλικρίνεια, έδωσε ένα σημαντικό πεζογραφικό βιβλίο μικρής φόρμας, που πείθει, συγκινεί και γοητεύει.

Λένε πως η επιστροφή στα χρόνια της αθωότητας και της παιδικής μας ηλικίας (που δεν είναι απλώς ένας λογοτεχνικός τόπος, αλλά ένα ολόκληρο σύμπαν), όταν αυτά ο συγγραφέας θέλει να τα αποδώσει λογοτεχνικά, κρύβουν αρκετούς σκοπέλους και παγίδες. Μία από αυτές είναι ο αφηγητής να εξοκείλει σε μια γλυκερή και ανούσια νοσταλγία. Μια άλλη παγίδα, πάλι, είναι οι μνήμες και οι αναμνήσεις να έχουν ξεθυμάνει και να έχουν χάσει την ένταση και το νεύρο τους, λόγω της χρονικής απόστασης του αφηγούμενου από τη στιγμή που συνέβησαν τα γεγονότα. Και μία τρίτη, είναι οι αναμνήσεις να είναι κοινότυπες και τετριμμένες και, αντί να συγκινούν, να αφήνουν αδιάφορο τον αναγνώστη. Ο Νικηφόρου, ισοδύναμα καλός ποιητής και πεζογράφος, ξεπέρασε με χαρακτηριστική άνεση όλες τις παραπάνω παγίδες. Βουτώντας στην οδύνη αλλά και στη μαγεία της παιδικής του ηλικίας, με αφηγηματική δεινότητα και ποιητικότητα, ενάργεια και ειλικρίνεια, έδωσε ένα σημαντικό πεζογραφικό βιβλίο μικρής φόρμας, που πείθει, συγκινεί και γοητεύει. Το ταξίδι αυτό για τον ίδιο (αλλά και για όσους έχουν τα κότσια να επιχειρήσουν κάτι παρόμοιο) είναι αλγεινό και βασανιστικό, αλλά οδηγεί, τελικώς, σε λιμάνια ακύμαντα. Βυθίζεσαι στο παρελθόν, θυμάσαι, πονάς, στοχάζεσαι, αναστοχάζεσαι και, εντέλει, βρίσκοντας ξανά το χαμένο νήμα της ζωής σου, συνειδητοποιείς, επαναπροσδιορίζεσαι και γαληνεύεις.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

altΑγνώστου στρατιώτου
Τόλης Νικηφόρου
Μανδραγόρας 2016
Σελ. 112, τιμή €10,60

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΛΗ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

Για την παράσταση του Πορτογάλου σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες [Tiago Rodriguez] «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Κεντρική εικόνα: © Joseph Bandere.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος  ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ