alt

Για τη νουβέλα του Αντώνη Νικολή Ο Δανιήλ πάει στη θάλασσα (εκδ. Το Ροδακιό).

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Με αφορμή μια συμβολαιογραφική τακτοποίηση, ο Μιχάλης ως πρωτοπρόσωπος αφηγητής και κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου στη διάσταση του εσωτερικού ανθρώπου, όπου πάντως παρεμβαίνει και το κοινωνικό προσωπείο του, επιστρέφει στις περιοχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας και προσπαθεί να ανακτήσει το περιεχόμενο του προσωπικού του παρελθόντος, δηλαδή στην ουσία επιχειρεί μια επίσκεψη στον προσωπικό του χωρόχρονο ξεφεύγοντας προσωρινά από το κειμενικό παρόν του. Τα χαλάσματα που ο Μιχάλης εντοπίζει στο εδώ-και-τώρα του κειμενικού κόσμου, αντιπροσωπεύουν τα εναπομείναντα τεκμήρια αυτού του προσωπικού χωρόχρονου, όπου οι περιπλανήσεις στα φυσικά και κυρίως στα εσωτερικά τοπία δεν καθιστούν τελικά εφικτή την πρόσβαση.

Ο Αντώνης Νικολής έχει οργανώσει μια εντυπωσιακή τοπιογραφία, όπου αποτυπώνεται παραστατικά αφενός το διασωθέν περιεχόμενο της μνήμης και αφετέρου το υλικό που προέρχεται από τις διεργασίες της φαντασίας και του ονείρου.

Με αυτά τα δεδομένα, ο Αντώνης Νικολής (γενν. 1960) έχει οργανώσει μια εντυπωσιακή τοπιογραφία, όπου αποτυπώνεται παραστατικά αφενός το διασωθέν περιεχόμενο της μνήμης και αφετέρου το υλικό που προέρχεται από τις διεργασίες της φαντασίας και του ονείρου για την κάλυψη όσων κενών αφήνουν οι άτακτες παλινδρομήσεις στη ροή του προσωπικού χρόνου, με τις συνακόλουθες ανατροπές στη σειρά των γεγονότων. Η σύνθεση της τοπιογραφίας βασίζεται σε αποσπάσματα, μάλλον σε σπαράγματα εικόνων με εστίαση στο χαμάμ του παράξενου, ολιγόλογου Δανιήλ που αντιπροσωπεύει σήμα συνδήλωσης για την έξοδο από την εφηβεία.

Στον κειμενικό κόσμο του βιβλίου εντοπίζονται ποικίλες πληροφορίες για την επικοινωνία του Μιχάλη με τους παλαιούς συμμαθητές, για τον εντοπισμό τοπόσημων με αντικειμενικό και πρωτίστως με βιωματικό αντίκρισμα (ποικίλα κτίσματα, δέντρα, ένα κομμάτι θάλασσα), κυρίως για την αναζήτηση προσώπων που δεσμεύουν το περιεχόμενο του προσωπικού χωρόχρονου, όπως αυτό το περιεχόμενο είναι οργανωμένο με επίκεντρο το χαμάμ του Δανιήλ. Τα στοιχεία της μνήμης που ο Μιχάλης προσπαθεί να αξιοποιήσει, είναι ασαφή όπως η θολούρα των ατμών στο χαμάμ. Μέσα από αυτή τη θολούρα προβάλλει η λεπτομερής προσωπογραφία του Δανιήλ: «ένας ψηλόλιγνος σκούρος, ένας παλαιός άνθρωπος στις χειρονομίες και στην έκφραση, αυστηρός και στην εμφάνισή του», που «προξενούσε σεβασμό και δέος».

Την προσωπογραφία του Δανιήλ περιβάλλουν στοιχεία που προσδιορίζουν την εμπλοκή του χαμάμ στον κειμενικό κόσμο, όπως είναι το κτήριο με τους τρούλους και τους τζαμωτούς φεγγίτες, τα περιεχόμενα των δωματίων, τα γειτονικά κτίσματα με έμφαση στο σπίτι του θείου Θρασύβουλου, το πηγάδι, ο φοίνικας, η μουριά, το κυπαρίσσι. Τα στοιχεία αυτά παρατίθενται σε παραλλαγές που παρακολουθούν τη ροή του φυσικού και κυρίως του προσωπικού χρόνου, καθώς αυτή η ροή επεμβαίνει στη μορφή των πραγμάτων και συμπαρασύρει τους ανθρώπους στην απομάκρυνση από τους οικείους χώρους έως την οριστική απουσία.

alt
   Ο Αντώνης Νικολής
 

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Μιχάλης ματαίως αναζητεί τα ίχνη του Δανιήλ στο φτωχό τμήμα του νεκροταφείου, για να καταλήξει στην παραμυθητική εκδοχή της «μεταθανάτιας δικαίωσης» του Δανιήλ με την οριστική θέση του σε μια κοινωνία ανθρώπινης ισότητας που αντιπροσωπεύει το περιεχόμενο του οστεοφυλάκιου. Ο θάνατος του Δανιήλ ακολούθησε την παρακμή του χαμάμ, αφού οι θαμώνες διέκοψαν τις επισκέψεις τους καθώς οι ηλεκτρικοί θερμοσίφωνες εξυπηρετούν πλέον τις διαδικασίες του λουτρού και η θάλασσα εξασφαλίζει τη χαλάρωση και την κοινωνική συναναστροφή.

Στη θάλασσα πήγε τελικά και ο Δανιήλ: Μέσα στο πλοίο της άγονης γραμμής ο Μιχάλης, επιστρέφοντας στην πραγματικότητα της ενήλικης ζωής του, βλέπει μεταξύ ύπνου και ζωντανού βιώματος τον Δανιήλ ολοζώντανο να μεταφέρεται εν πομπή στη θάλασσα. Σε μια παραστατική απόδοση ιδιαίτερης αισθητικής στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου, «ο Δανιήλ… θα γυρίσει το κεφάλι προς τη δύση, θα κλείσει τα μάτια, μετά θα τ’ ανοίξει πάλι να κοιτάξει τον ήλιο κατάματα. Να τον δει να γλιστράει πίσω από το μικρό σύννεφο τους υδρατμούς στην άκρη του ορίζοντα…». Εδώ εντοπίζεται και μια ενδιαφέρουσα χρήση του μέλλοντος για την απόδοση συντελεσμένου γεγονότος που ο αφηγητής έχει αποθησαυρίσει στο περιεχόμενο του προσωπικού ή ψυχολογικού χρόνου με την ακανόνιστη, παλινδρομική ροή.

Δημιουργική αξιοποίηση της γλώσσας

Το υλικό της μνήμης, έστω και όσο απομένει προσιτό μετά τον εγκλωβισμό δεδομένων στην αποκλεισμένη περιοχή της λήθης, είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για εσωτερικές διαδρομές μέσα στο ευρύ πεδίο της υποκειμενικής, βιωματικής πραγματικότητας.

Μέσα στο σύνθετο αυτό θεματικό τοπίο προβάλλεται με εντυπωσιακό τρόπο η ευρηματική, δημιουργική αξιοποίηση της γλώσσας ως διαύλου όχι μόνον πληροφοριών αλλά κυρίως συναισθημάτων με την αμεσότητα του προφορικού λόγου και με χαρακτηριστικά υφολογικά στοιχεία τη μεταφορά, όπως: «να ξεμπλέξω κάτι ξεφτίδια από μνήμες της δικής μου εφηβείας», «Κοίταζα… μέσα στο θολό ρευστό της σκέψης μου», «χαζεύοντας σκιές στο βάθος του μυαλού μου», «Η μνήμη… σάρωνε με ορμή τριάντα τόσα χρόνια», ή την αφοριστική διατύπωση, όπως: «η μνήμη δεν έχει λιγότερους τοίχους ή κλειδαμπαρωμένες πόρτες», «Αυτός που δεν έχει το θάρρος των αισθημάτων του μένει σακάτης». Ιδιαιτέρως σημαντική για τη θεματική ανάπτυξη αλλά και για την ποιότητα του κειμενικού κόσμου, είναι η οργάνωση των γραμματικών εικόνων σε μια εκτενή σύνθεση, με συστατικά όπως: ερείπια κτισμάτων, προσωπογραφίες ποικίλων ανθρώπινων χαρακτήρων, χρώματα του ουρανού το σούρουπο («Σκούρο μενεξεδί, αραιωμένο ιώδιο»), εσωτερικά κτηρίων και φυσικά τοπία, κυρίως ποικίλες λεπτομέρειες σε ό,τι αφορά την παρουσία του Δανιήλ και τα γεγονότα εντός και πέριξ του χαμάμ. Στο πλαίσιο αυτό περιγραφές ιδιαίτερης σημασιολογικής ισχύος αποτυπώνουν τα σχετικά με τον θάνατο της μητέρας του Δανιήλ, το σπίτι του θείου Θρασύβουλου (η άθλια και πνιγηρή ακαταστασία, τα πεθαμένα γατιά μέσα σε καλάθια-τάφους κάτω από το κρεβάτι, η αλληλογραφία με τα μυστικά της οικογένειας, όλα αυτά μέσα σε μια εικαστική ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε έργα του Γκόγια), επίσης τα σχετικά με το «βράδυ των παιδιών» στο χαμάμ. Η αφήγηση κορυφώνεται με την έξοδο του Δανιήλ προς τη θάλασσα, που δείχνει και την έξοδο από τον κειμενικό κόσμο.

Με τον τρόπο αυτόν, ο Αντώνης Νικολής προσφέρει στους αποδέκτες του βιβλίου ένα εντυπωσιακό δείγμα αφηγηματικής τέχνης που προσκαλεί στην αναγνώριση της διαδικασίας με την οποία το υλικό της μνήμης, έστω και όσο απομένει προσιτό μετά τον εγκλωβισμό δεδομένων στην αποκλεισμένη περιοχή της λήθης, είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για εσωτερικές διαδρομές μέσα στο ευρύ πεδίο της υποκειμενικής, βιωματικής πραγματικότητας.

* Η ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός βιβλίου.

altΟ Δανιήλ πάει στη θάλασσα
Αντώνης Νικολής
Το Ροδακιό 2014
Σελ. 136, τιμή εκδότη €12,72

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΝΙΚΟΛΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη». 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Δημήτρης Καραγιάννης: «Το κακό δεν έχει οντότητα, αναφύεται εκεί που απουσιάζει το φως της ζωής»

Με αφορμή το βιβλίο του, «Κρυμμένη ψυχική ομορφιά» (εκδ. Αρμός), ο Δημήτρης Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, μιλά για τη συστημική ψυχοθεραπεία, το κακό, τα ένστικτα και τις ενορμήσεις, και λέει ότι  «η καλοσύνη μπορεί στην αυθεντική έκφρασή της να αποτελεί έκφραση της ψυχικής ομορφιάς».  ...

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ