Μάλιστα, ο πρόσφατα εκλιπών Ουμπέρτο Έκο έγραφε γελώντας ότι του έστελναν γράμματα οι αναγνώστες του οι οποίοι αναφέρονταν στους ήρωές του κι έκαναν ερωτήσεις γι’ αυτούς σαν να ήταν πραγματικοί. Γι’ αυτό συμπέρανε ότι «ταυτιζόμαστε με τους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες, επειδή […] αρχίζουμε να ζούμε στον δυνατό κόσμο της ιστορίας τους ωσάν να ήταν ο δικός μας πραγματικός κόσμος» (Εξομολογήσεις ενός συγγραφέα, εκδ. Πατάκη, σελ. 96). Έτσι, συγγραφείς, όπως η Έλενα Μαρούτσου, έχουν κάθε δικαίωμα να φαντάζονται τις ζωές των ηρώων και να τις συνεχίζουν στα δικά τους κείμενα, σε ένα είδος fan fiction, μια τάση που θέλει γνωστά βιβλία να διασκευάζονται, να συνεχίζονται με άλλο τέλος ή να αλλάζουν ριζικά από συγγραφέα σε συγγραφέα.

Πρόκειται για ένα είδος διακειμενικότητας, αφού τα διηγήματα του παρόντος τόμου σχετίζονται ρητά με γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κυρίως της αγγλοσαξονικής.

Πρόκειται λοιπόν για ένα είδος διακειμενικότητας, αφού τα διηγήματα του παρόντος τόμου σχετίζονται ρητά με γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, κυρίως της αγγλοσαξονικής, έργα που αποτελούν το λογοτεχνικό υπόβαθρο των κειμένων της Έλενας Μαρούτσου και σχεδόν δεδηλωμένα την αφορμή τους: από τον Εραστή της λαίδης Τσάτερλυ του Ντ.Χ. Λόρενς μέχρι τη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα κι από τη Σαλώμη του Όσκαρ Ουάιλντ έως το Στρίψιμο της βίδας του Χένρυ Τζέιμς.

Η διακειμενικότητα είναι μια θεωρία που πιστεύει ότι κάθε έργο προκύπτει από την επίδραση άλλων συγγραφέων και έργων στον αναγνώστη-δημιουργό. Αυτό όμως δεν μας λέει τίποτα, αν δεν υπάρχει ένας άλλος στόχος, πέρα από το να συνομιλήσει ο λογοτέχνης με γνωστά κείμενα και έτσι να δώσει κύρος στα γραπτά του. Ο στόχος αυτός λοιπόν μπορεί να είναι διττός:

Αφενός να συνειδητοποιήσουμε ότι ο υπαρκτός κόσμος, που συχνά δίνει την πρώτη ύλη στους συγγραφείς, επεκτείνεται από πλαστούς, λογοτεχνικούς κόσμους, οι οποίοι δυνάμει είναι το ίδιο πραγματικοί. Επομένως, η διακειμενικότητα είναι μια διαδικασία χρήσης αυτών των άλλων μυθοπλαστικών συμπάντων ως μαγιάς, ως σημείου αναφοράς, χωρίς να διακρίνουμε –βάσει μιας αμοιβαίας μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη σύμβασης– αν είναι πραγματικοί ή πλαστοί. Κι η Έλενα Μαρούτσου βρίσκει σ’ αυτά τα κείμενα πάτημα, όπως άλλοι βρίσκουν στην Ιστορία, σε μορφές της επιστήμης ή σε άρθρα των εφημερίδων.

Κάθε νέα συγγραφή είναι και μια νέα τοποθέτηση στα συμφραζόμενα της εποχής, μια νέα οπτική γωνία με την οποία συλλαμβάνεται και αναλύεται κάθε ζήτημα.

Αφετέρου, η παραλλαγή ενός θέματος αποτελεί πρώτιστα μια νέα ερμηνεία. Αλλιώς πραγματεύεται το ίδιο θέμα ένας ρομαντικός ποιητής του 19ου αιώνα, αλλιώς ένας μοντερνιστής πεζογράφος των αρχών του 20ου αιώνα και διαφορετικά ένας μεταμοντέρνος συγγραφέας του 21ου αιώνα. Κάθε νέα συγγραφή είναι και μια νέα τοποθέτηση στα συμφραζόμενα της εποχής, μια νέα οπτική γωνία με την οποία συλλαμβάνεται και αναλύεται κάθε ζήτημα.

Εν προκειμένω, το βασικό θέμα των διηγημάτων είναι ο έρωτας, ένας έρωτας που πραγματώνεται σε διάφορες μορφές, από τη ρομαντική αγάπη μέχρι τη σεξουαλική προστυχιά κι από το ανέφικτο συναίσθημα ως τη γυναικεία ομοφυλοφιλία. Ο καθηγητής που ερωτεύτηκε τη μαθήτριά του αλλά δεν κάνει καμία κίνηση, η χορογραφία του έρωτα, η τυχαία φιλία μεταξύ δύο γυναικών που μετατρέπεται σε μια φευγαλέα σαπφική ερωτοτροπία κ.ά. Ο ερωτισμός υπεισέρχεται, άλλοτε λάγνος κι απαγορευμένος αλλά ποτέ πορνογραφικός, κι άλλοτε υπαινικτικός, με ένα μειδίαμα που κάνει σκέρτσια και διανοουμενίστικα νάζια. Τα κείμενα φλερτάρουν τα ίδια με συγγραφείς κλασικών ερώτων ή με φιλήδονα βιβλία που γεννούν συνειρμούς, όπως Οι πενήντα αποχρώσεις του γκρι. Ο έρωτας βιώνεται μέσα από τα βιβλία, αλλά στη μεταμοντέρνα εποχή μας αυτός είναι ένας τρόπος να πει κανείς ότι όλες οι μεγάλες αγάπες έχουν εξιστορηθεί, μα πάντα κάτι μένει να παραλλάσσεται μέσα στον νέο χωροχρόνο που ζούμε.

Ο έρωτας βιώνεται μέσα από τα βιβλία, αλλά στη μεταμοντέρνα εποχή μας αυτός είναι ένας τρόπος να πει κανείς ότι όλες οι μεγάλες αγάπες έχουν εξιστορηθεί, μα πάντα κάτι μένει να παραλλάσσεται μέσα στον νέο χωροχρόνο που ζούμε.

Ο τίτλος, που ομολογώ μου άρεσε πολύ, υπηρετεί αυτή τη στόχευση. Είναι επικοινωνιακός, εντυπωσιακός όσο και απλός, και γι’ αυτό άκρως δελεαστικός. Δεν είναι μόνο το ερωτικό υπονοούμενο που προκαλεί και παραπέμπει σε διπλούς λάγνους υπαινιγμούς μέσα σε ρομαντικά πλαίσια, αλλά και η μορφή του λεκτικού συμπλέγματος που θέλγει με το ομοιοτέλευτο, με την παρήχηση του Χι και του Δέλτα, με το αρμονικό δέσιμο επιθέτου και ουσιαστικού.

Πάνω στον έρωτα και στον ερωτισμό συμπλέκονται σαν κισσοί πολυάριθμα θέματα της σύγχρονης ζωής, άλλα μεγάλα και σοβαρά κι άλλα καθημερινά και στιγμιαία. Η γυναικεία φύση με τις παραλλαγές της και οι (διαλυμένοι) οικογενειακοί δεσμοί, η απώλεια και τα συναισθήματα που γεννά, η ψυχανάλυση και τι λύσεις μπορεί να δώσει, η ταυτότητα (από αυτή του αφηγητή μέχρι τη σεξουαλική κ.λπ.), το σώμα και η χρήση του, από τον έρωτα έως τον χορό κι από τη χάραξη πάνω του μηνυμάτων έως την πάσχουσα φύση του… Όλα αυτά δένουν μεταξύ τους και μεταπηδούν από το ένα διήγημα στο άλλο, ώστε ο αναγνώστης να μην κρατά κάθε κείμενο ξεχωριστά, αλλά να βλέπει το ένα μέσα από το πρίσμα του άλλου.

Η Έλενα Μαρούτσου

Το συνταρακτικότερο, για μένα, κείμενο του τόμου είναι το «Γιατί ήταν πριν γεφύρια», όπου μια γηραιά κυρία θυμάται το τραύμα το οποίο στιγμάτισε τη ζωή της. Η μικρή της τραγωδία, ένας ιερέας στην Αγγλία του μεσοπολέμου που εισχωρούσε τα δάκτυλά του στο παιδικό της αιδοίο, συνδέθηκε με τη μεγάλη τραγωδία του πολέμου, που πήρε για πάντα τον νεανικό της έρωτα. Το διήγημα δεν είναι μόνο φορτισμένο και οξύ, αλλά παράλληλα καλογραμμένο, αφηγηματικά στιβαρό και αλληγορικά πλούσιο. Σε όλη τη ζωή της η αφηγήτρια έβλεπε φαντάσματα, τα οποία, ακόμα και όταν κατάλαβε τι ήταν, δεν έχασαν το συμβολικό τους περιεχόμενο και το ψυχολογικό τους βάρος στην πορεία της ζωής της.

Η γλώσσα της Έλενας Μαρούτσου υπηρετεί ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα, αφού είναι μεν σαφής και ευκρινής, αλλά συνάμα κρύβει νύξεις, δισημίες και σύμβολα, πλάγιες δηλώσεις και μετέωρες συνυποδηλώσεις. Αφηγηματικά κάθε διήγημα χαράζει πορείες σε άγνωστους δρόμους, σαν να μην ξέρει πού να κατευθυνθεί. Αυτοί οι δρόμοι από στροφή σε στροφή σε κάνουν να νομίζεις ότι χάθηκες σε σχέση με ένα υποτιθέμενο κέντρο, αλλά τις περισσότερες φορές ξαναγυρίζουν απρόσμενα στο γνωστό σημείο... ή συνεχίζονται σε ένα επόμενο διήγημα.

Διαβάζοντας αυτή τη συλλογή διηγημάτων νιώθω ότι πέρασα από την απλή και στρωμένη αφήγηση στην αναζήτηση αρχετυπικών συμβόλων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, μεταφερμένα στο σήμερα, ξαναγραμμένα με την ελληνική ματιά, δουλεμένα με το ακόνι του έρωτα. Το ευχάριστο διάβασμα οδηγεί σε μια πιο βαθιά κατανόηση του ψυχολογικού και κοινωνικού υποβάθρου των ιστοριών, αλλά και όλα αυτά κάνουν το ευχάριστο διάβασμα ψυχαγωγική ενασχόληση.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

Οι χυδαίες ορχιδέες
Έλενα Μαρούτσου
Κίχλη 2015
Σελ. 384, τιμή εκδότη €16,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ