Η ηδονή του θραύσματος

Στις 17 Μαρτίου 1973 ο Ζακ Ντεριντά έγειρε, κυρτός, πάνω από τα έγγραφά του. Έχει μόλις τελειώσει (αν ποτέ τελειώνει η γραφή) το βιβλίο του με τίτλο Λευκή μυθολογία, όπου διερευνά την λειτουργία της μεταφοράς στην φιλοσοφία. Ο γάλλος φιλόσοφος είναι σαράντα τριών ετών και ήδη έχει εισαγάγει, λίγα χρόνια πριν, το 1967, τον όρο «αποδομισμός».

Όπως η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, έτσι και η Μαρία Γιαγιάννου, ανοίγει την στενή πόρτα της γλώσσας και κατρακυλά σε μια κειμενική χώρα, γεμάτη ερεθίσματα και ερεθισμούς.

Ακριβώς μια δόμηση αποδόμησης είναι το βιβλίο της Μαρίας Γιαγιάννου με τίτλο Μπαλαντέρ. Ένας αφηγητής, μια γυναίκα που μιλά, καταγράφει σε σύντομα διαδοχικά κεφάλαια την ερωτική εμπειρία, την αναπηρία της αισθηματικής αφήγησης, σε ένα βιβλίο καλειδοσκόπιο. Όπως η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, έτσι και η Μαρία Γιαγιάννου, ανοίγει την στενή πόρτα της γλώσσας και κατρακυλά σε μια κειμενική χώρα, γεμάτη ερεθίσματα και ερεθισμούς. Όσο χτίζει, βήμα βήμα, το σύμπαν ενός παθιασμένου μετα-έρωτα, άλλο τόσο αναδεικνύει τη διαρκή συνομιλία της γραφής με φιλοσόφους και συγγραφείς, από τον Μπαρτ μέχρι τον Ελύτη. Κι όμως, το πιο σημαντικό στοιχείο, μέσα στο βιβλίο αυτό της πανσπερμίας, είναι η ισχυρή δημιουργία ενός λανθάνοντος ιδιώματος, ενός ύφους, μιας στάσης απέναντι στο λογοτεχνικό κείμενο.

Όπως ο Ντεριντά αξιοποίησε την τεχνική της «απορίας», aporia με λατινικούς χαρακτήρες, δηλαδή της διαρκούς αποσύνθεσης και ανασύνθεσης του κειμένου, του ξηλώματος του γλωσσικού υφαντού μέσα από αφορμές λέξεων και εξοστρακισμούς σκέψης, έτσι και η Γιαγιάννου συντονίζει την αστάθεια του ερωτικού φαινομένου με την παιγνιώδη δυνατότητα της γραφής και καταθέτει τον Μπαλαντέρ, μια ερωτική μεταφιλοσοφία. Το εγώ του αφηγητή κυνηγά, σαν σκυλάκι, το εγώ του υποκειμένου του πόθου. Το βρίσκει, το χάνει. Το επιζητά, το αποφεύγει. Το αγγίζει, το ραπίζει, το ενστερνίζεται και το γλυκοκοιτά.

Η Γιαγιάννου γράφει με την έκσταση της απορίας, με τη βεβαιότητα του σώματος. Το βιβλίο της θυμίζει μια επιδερμίδα που αρνείται να κοντοσταθεί, αρνείται να παραμείνει η ίδια. Σε κάθε της κεφάλαιο αλλάζει τροπισμούς, λοξοδρομεί σε σοκάκκια γλώσσας, μας βγάζει τη γλώσσα, παιγνιοπαίζει και σοβαρολογεί. Έτσι και το δέρμα, με τις απαλοιφές και τις κυτταρικές ανανεώσεις του, αλλάζει μένοντας ίδιο. Γιατί το χάδι, όπως η λέξη, αφήνει πάντα αποτύπωμα.

Ο έρωτας βιώνεται ολόκληρος και καταγράφεται, αντίστροφα, στα εξ ων συνετέθη.

Ο Μπαλαντέρ λοιπόν είναι πριν απ’ όλα μια γιορτή της θραύσης, ένας εκρηκτικός εορτασμός του ερωτικού φαινομένου. Ο έρωτας βιώνεται ολόκληρος και καταγράφεται, αντίστροφα, στα εξ ων συνετέθη. Αυτή είναι μια δραματική επιλογή χασμάτων, μια απόκρυφη ιστορία, ένα αφήγημα ερωτευμένων που σκεπάζονται με το σεντόνι των λέξεων και οργιάζουνε γυμνοί.

Το βιβλίο είναι μία σύνθεση από μικρές εξομολογήσεις, πυκνά δοκίμια σάρκας, λέξεις ακρωτηριασμένες σαν φιλί που έμεινε μισό και μια διαρκή γιορτή της τυπογραφίας. Κάποιες λέξεις διογκώνονται (κυριολεκτικά, αποκτούν άλλο μέγεθος πάνω στη σελίδα) σαν στιγμιαίοι γλωσσικοί πριαπισμοί. Η λέξη «Τίγρις», η φράση «Να νιώθεις» ή «μην ανήσυχες» και βέβαια η λέξη «Εσύ» γίνονται τέτοια μεγάλα σύμβολα, οδοδείκτες της επιθυμίας μέσα στην άσφαλτο του κειμένου.

Δεν γράφω για εσένα, γράφω εσένα, σημειώνει κάπου η Γιαγιάννου. Κανένας διαχωρισμός δεν μπορεί να υπάρξει μεταξύ της έγγραφης διαδικασίας και της σωματικής υπόστασης. Όλα τελετουργούν σώμα, όλα μειγνύονται, πυρ κι αφή κι αέρας συναντιούνται, σε μια επιτέλεση γραφής.

Στο βιβλίο του Aporias σημειώνει ο Ντεριντά το εξής παράθεμα: Πεθαίνοντας – περιμένοντας (ο ένας τον άλλο) στα όρια της αλήθειας. Σε αυτό ακριβώς το όριο στέκεται, οριακά, ο Μπαλαντέρ, αυτό το θραυσματικό μανιφέστο της ηδονής. Ο υποκειμενισμός προέχει, την ίδια στιγμή που ακόμη και η ίδια η επιστήμη της ιστοριογραφίας δέχεται την αδυναμία του αντικειμενισμού της, έτσι και η τέχνη της αφηγηματολογίας ευφραίνεται στην μετατοπιζόμενη ακρίβεια της πρωτοπρόσωπης οπτικής.

Η δραματική ένταση που διατρέχει τον Μπαλαντέρ, αυτό που θα ονόμαζα ψυχισμός του κειμένου, είναι η ανεκπλήρωτη επιθυμία, ένα παράπονο, σχεδόν οργή. Μια οργή πόθου βέβαια, μια λυσσαλέα διεκδίκηση του άλλου, μια αχαλίνωτη επιθυμία σπαραγμού, κατασπάραξης, ερωτικού κανιβαλισμού. Η συγγραφέας δαγκώνει τις λέξεις, σκίζει κομμάτια σάρκινα, διαρρηγνύει τα ιμάτια της γλώσσας.

Όλο το βιβλίο είναι ένας ύμνος στην ασυνέπεια της σημειολογίας, στην ελευθερία του αποδομισμού. Σημαίνον είναι το σώμα και σημαινόμενο το αίσθημα. Καμιά σωσσυρική αντιστοιχία όμως δεν μπορεί να επιτευχθεί ανάμεσά τους. Η αρμόνια του έρωτα, υπονοεί η εμμέσως η Γιαγιάννου, είναι ακριβώς η ακατάπαυστη ταραχή.

Μπαλαντέρ επομένως είναι ο κάθε εραστής, είναι αυτός που ακροβατεί στο σκοινί των επιθυμιών του. Κι η Γιαγιάννου μας παραδίδει τα ακριβή του σημειώματα, τις σκέψεις του τρικυμισμένου.

* Ο ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ είναι ποιητής και σκηνοθέτης.

Μπαλαντέρ
Μια ερωτική εξτραβαγκάντσα
Μαρία Γιαγιάννου
Μελάνι 2015
Σελ. 80, τιμή εκδότη €12,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΓΙΑΓΙΑΝΝΟΥ