grafiti

Για το αφήγημα του Δημήτρη Ελευθεράκη Η δύσκολη τέχνη (εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Είναι τέχνη μια μουντζούρα-μονοκονδυλιά; Ένας νιπτήρας αναποδογυρισμένος; Ένα τατουάζ πάνω στο μπράτσο; Είναι τέχνη μια Αφροδίτη της Μήλου με συρτάρια; Ή ένας σωρός από ρούχα; Είναι τέχνη ένα γκράφιτι; Κι αν αυτό είναι ζωγραφισμένο πάνω σε ένα νεοκλασικό κτήριο της Αθήνας; Ή πάνω στην Τζοκόντα του Λεονάρντο Ντα Βίτσι;

Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει το μικρό αφήγημα του κατά βάση ποιητή Δημήτρη Ελευθεράκη. Πρόκειται για ένα είδος μονολόγου, σαν αυτούς στο θέατρο, που ενθρονίζει έναν αφηγητή, εδώ έναν δάσκαλο, ο οποίος μιλάει στους νεοεισελθόντες αλλοδαπούς μαθητές του «Τοβίας, Τόμας, Τόνι και όπως αλλιώς τους λένε», στημένος στον πεζόδρομο μεταξύ Πολυτεχνείου και Αρχαιολογικού Μουσείου. Κι έπειτα ακολουθεί ένας άλλος μονόλογος, σαν σχόλιο ενός τρίτου που προσπαθεί να αξιολογήσει τον ρόλο του δασκάλου και τη σκοπιμότητα της πράξης του.

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία.

Η θέση του δασκάλου έχει σημασία γιατί τα ερωτήματά του αφορμώνται από το γκράφιτι που έκαναν άγνωστοι, πριν από λίγο καιρό, πάνω στους τοίχους του Μετσόβιου, αποσπώντας τόσο θετικά όσο και αρνητικά σχόλια. Άραγε, είναι είδος τέχνης που νομιμοποιείται να γίνεται στον δρόμο ή πρόκειται για βανδαλισμό ενός άλλους είδους τέχνης, αρχιτεκτονικής φύσης και ιστορικής αξίας;

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία, η οποία σκιαγραφείται μέσα από τη στάση του Νεοέλληνα απέναντι στον πολιτισμό, την Ιστορία και την τέχνη. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, γιατί επιστεγάζει μια δύσκολη ζωή, αλλά και μια παράξενη αίσθηση του ζην ή του φιλοτεχνείν.

Έτσι, ο Δημήτρης Ελευθεράκης σταθμίζει τη θέση της τέχνης μέσα στον ελληνικό βίο, πώς εκλαμβάνεται και πώς εκτιμάται, ποιο ρόλο διαδραματίζει και πώς ιεραρχείται στους υπόλοιπους θεσμούς της κοινωνίας μας. Τα συμπεράσματά του είναι δυσοίωνα, παρόλο που θέλουμε να θεωρούμε τον πολιτισμό τη βαριά βιομηχανία μας. Η τέχνη όμως μισείται αντί να αγαπιέται ουσιαστικά, ειδικά στις νέες μορφές της, καθώς κάθε καινοτομία φαντάζει απειλή για τον πολιτισμό όπως έχει ήδη διαμορφωθεί. Κι αυτό γιατί η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο. Αξιόλογη τέχνη είναι η αναλλοίωτη, η νεοκλασική, η νεορομαντική, η νεοαρχαία, αυτή που αναπαράγει ένα αδιάλλακτο παρελθόν. Κι αυτή η προγονοπληξία δεν μας αφήνει να δούμε το καινούργιο ως δημιουργική ανανέωση, αφού το κατατάσσουμε αυτόματα στους απειλητικούς νεωτερισμούς.

Η Ελλάδα δεν θαυμάζει την τέχνη, αλλά την καπηλεύεται. Αν ο Έλληνας την αγαπούσε, δεν θα έβαζε στο ίδιο κάδρο τον Παρθενώνα και τα σκουπίδια στους δρόμους· αυτό από μόνο του θα ήταν ιεροσυλία. Αν την αγαπούσε, δίπλα στο κλασικό μεγαλείο θα τοποθετούσε και τις νεοελληνικές αισθητικές αξίες, είτε μιλάμε για την ποίηση είτε για το γκράφιτι. Αν την αγαπούσε, δεν θα χρησιμοποιούσε την αρχαιότητα για να κερδίσει προσωπικές δάφνες από αγώνες στους οποίους δεν συμμετείχε. Αν την αγαπούσε, δεν θα τη θεωρούσε απλό διακοσμητικό στοιχείο αλλά πεδίο προβληματισμού και πάλης των ιδεών.

Η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο.

Και μαζί με την τέχνη ο Έλληνας θεωρεί την πατρίδα ένα ακόμα τεράστιο μουσείο κατεψυγμένου πολιτισμού. Την έχει μετατρέψει σε εκθετήριο αγαλμάτων και εξευγενισμένων προσόψεων, ενώ σε τίποτα από αυτά δεν πιστεύει πραγματικά. Βλέπει την Ελλάδα και την ιστορία της ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, ως αφορμή «ναρκισσισμού, μνησικακίας και κοινοτοπίας», ως καθρέφτη που θέλει να δει το αγλαό πρόσωπό του, ενώ κανονικά έπρεπε να βλέπει τον φρικτό εαυτό του.

Κι αυτό εξηγείται, κατά τον συγγραφέα, επειδή στην Ελλάδα κυριαρχούν οι μέτριοι, η μετριότητα των οποίων τους κάνει να μην επιδοκιμάζουν το πρωτότυπο, το εμπροσθοβαρές, το δημιουργικό, αλλά το καλουπωμένο και το παρωχημένο. Κι αυτή η αρχαιολατρία σε συνδυασμό με την αυταρέσκια γεννά νεοναζιστικά μορφώματα, που καταδικάζουν ό,τι καινοφανές, ό,τι δηλαδή ξεφεύγει από τους αναλλοίωτους κανόνες περί αισθητικής και περί ζωής.

Το κείμενο του Δημήτρη Ελευθεράκη είναι γραμμένο με ορμή και με βία, με δοκιμιακό τσαγανό και με καταγγελτική εικονοπλασία. Είναι ζυμωμένο με αγανάκτηση και ποτισμένο με την αποστροφή κατά των τικούκειτων, των δήθεν καθωσπρέπει και των σκληροπυρηνικών της αισθητικής καθαρότητας. Κι η ίδια η γραφή του είναι μια αναζωογονητική δύναμη που έρχεται να βγάλει την τέχνη από τη φορμόλη και να δείξει πως ό,τι απολιθώνεται πεθαίνει. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΗ δύσκολη τέχνη
Δημήτρης Ελευθεράκης
Αντίποδες 2015
Σελ. 54, τιμή εκδότη €8,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ