grafiti

Για το αφήγημα του Δημήτρη Ελευθεράκη Η δύσκολη τέχνη (εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Είναι τέχνη μια μουντζούρα-μονοκονδυλιά; Ένας νιπτήρας αναποδογυρισμένος; Ένα τατουάζ πάνω στο μπράτσο; Είναι τέχνη μια Αφροδίτη της Μήλου με συρτάρια; Ή ένας σωρός από ρούχα; Είναι τέχνη ένα γκράφιτι; Κι αν αυτό είναι ζωγραφισμένο πάνω σε ένα νεοκλασικό κτήριο της Αθήνας; Ή πάνω στην Τζοκόντα του Λεονάρντο Ντα Βίτσι;

Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει το μικρό αφήγημα του κατά βάση ποιητή Δημήτρη Ελευθεράκη. Πρόκειται για ένα είδος μονολόγου, σαν αυτούς στο θέατρο, που ενθρονίζει έναν αφηγητή, εδώ έναν δάσκαλο, ο οποίος μιλάει στους νεοεισελθόντες αλλοδαπούς μαθητές του «Τοβίας, Τόμας, Τόνι και όπως αλλιώς τους λένε», στημένος στον πεζόδρομο μεταξύ Πολυτεχνείου και Αρχαιολογικού Μουσείου. Κι έπειτα ακολουθεί ένας άλλος μονόλογος, σαν σχόλιο ενός τρίτου που προσπαθεί να αξιολογήσει τον ρόλο του δασκάλου και τη σκοπιμότητα της πράξης του.

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία.

Η θέση του δασκάλου έχει σημασία γιατί τα ερωτήματά του αφορμώνται από το γκράφιτι που έκαναν άγνωστοι, πριν από λίγο καιρό, πάνω στους τοίχους του Μετσόβιου, αποσπώντας τόσο θετικά όσο και αρνητικά σχόλια. Άραγε, είναι είδος τέχνης που νομιμοποιείται να γίνεται στον δρόμο ή πρόκειται για βανδαλισμό ενός άλλους είδους τέχνης, αρχιτεκτονικής φύσης και ιστορικής αξίας;

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία, η οποία σκιαγραφείται μέσα από τη στάση του Νεοέλληνα απέναντι στον πολιτισμό, την Ιστορία και την τέχνη. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, γιατί επιστεγάζει μια δύσκολη ζωή, αλλά και μια παράξενη αίσθηση του ζην ή του φιλοτεχνείν.

Έτσι, ο Δημήτρης Ελευθεράκης σταθμίζει τη θέση της τέχνης μέσα στον ελληνικό βίο, πώς εκλαμβάνεται και πώς εκτιμάται, ποιο ρόλο διαδραματίζει και πώς ιεραρχείται στους υπόλοιπους θεσμούς της κοινωνίας μας. Τα συμπεράσματά του είναι δυσοίωνα, παρόλο που θέλουμε να θεωρούμε τον πολιτισμό τη βαριά βιομηχανία μας. Η τέχνη όμως μισείται αντί να αγαπιέται ουσιαστικά, ειδικά στις νέες μορφές της, καθώς κάθε καινοτομία φαντάζει απειλή για τον πολιτισμό όπως έχει ήδη διαμορφωθεί. Κι αυτό γιατί η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο. Αξιόλογη τέχνη είναι η αναλλοίωτη, η νεοκλασική, η νεορομαντική, η νεοαρχαία, αυτή που αναπαράγει ένα αδιάλλακτο παρελθόν. Κι αυτή η προγονοπληξία δεν μας αφήνει να δούμε το καινούργιο ως δημιουργική ανανέωση, αφού το κατατάσσουμε αυτόματα στους απειλητικούς νεωτερισμούς.

Η Ελλάδα δεν θαυμάζει την τέχνη, αλλά την καπηλεύεται. Αν ο Έλληνας την αγαπούσε, δεν θα έβαζε στο ίδιο κάδρο τον Παρθενώνα και τα σκουπίδια στους δρόμους· αυτό από μόνο του θα ήταν ιεροσυλία. Αν την αγαπούσε, δίπλα στο κλασικό μεγαλείο θα τοποθετούσε και τις νεοελληνικές αισθητικές αξίες, είτε μιλάμε για την ποίηση είτε για το γκράφιτι. Αν την αγαπούσε, δεν θα χρησιμοποιούσε την αρχαιότητα για να κερδίσει προσωπικές δάφνες από αγώνες στους οποίους δεν συμμετείχε. Αν την αγαπούσε, δεν θα τη θεωρούσε απλό διακοσμητικό στοιχείο αλλά πεδίο προβληματισμού και πάλης των ιδεών.

Η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο.

Και μαζί με την τέχνη ο Έλληνας θεωρεί την πατρίδα ένα ακόμα τεράστιο μουσείο κατεψυγμένου πολιτισμού. Την έχει μετατρέψει σε εκθετήριο αγαλμάτων και εξευγενισμένων προσόψεων, ενώ σε τίποτα από αυτά δεν πιστεύει πραγματικά. Βλέπει την Ελλάδα και την ιστορία της ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, ως αφορμή «ναρκισσισμού, μνησικακίας και κοινοτοπίας», ως καθρέφτη που θέλει να δει το αγλαό πρόσωπό του, ενώ κανονικά έπρεπε να βλέπει τον φρικτό εαυτό του.

Κι αυτό εξηγείται, κατά τον συγγραφέα, επειδή στην Ελλάδα κυριαρχούν οι μέτριοι, η μετριότητα των οποίων τους κάνει να μην επιδοκιμάζουν το πρωτότυπο, το εμπροσθοβαρές, το δημιουργικό, αλλά το καλουπωμένο και το παρωχημένο. Κι αυτή η αρχαιολατρία σε συνδυασμό με την αυταρέσκια γεννά νεοναζιστικά μορφώματα, που καταδικάζουν ό,τι καινοφανές, ό,τι δηλαδή ξεφεύγει από τους αναλλοίωτους κανόνες περί αισθητικής και περί ζωής.

Το κείμενο του Δημήτρη Ελευθεράκη είναι γραμμένο με ορμή και με βία, με δοκιμιακό τσαγανό και με καταγγελτική εικονοπλασία. Είναι ζυμωμένο με αγανάκτηση και ποτισμένο με την αποστροφή κατά των τικούκειτων, των δήθεν καθωσπρέπει και των σκληροπυρηνικών της αισθητικής καθαρότητας. Κι η ίδια η γραφή του είναι μια αναζωογονητική δύναμη που έρχεται να βγάλει την τέχνη από τη φορμόλη και να δείξει πως ό,τι απολιθώνεται πεθαίνει. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΗ δύσκολη τέχνη
Δημήτρης Ελευθεράκης
Αντίποδες 2015
Σελ. 54, τιμή εκδότη €8,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ