grafiti

Για το αφήγημα του Δημήτρη Ελευθεράκη Η δύσκολη τέχνη (εκδ. Αντίποδες).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Είναι τέχνη μια μουντζούρα-μονοκονδυλιά; Ένας νιπτήρας αναποδογυρισμένος; Ένα τατουάζ πάνω στο μπράτσο; Είναι τέχνη μια Αφροδίτη της Μήλου με συρτάρια; Ή ένας σωρός από ρούχα; Είναι τέχνη ένα γκράφιτι; Κι αν αυτό είναι ζωγραφισμένο πάνω σε ένα νεοκλασικό κτήριο της Αθήνας; Ή πάνω στην Τζοκόντα του Λεονάρντο Ντα Βίτσι;

Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτει το μικρό αφήγημα του κατά βάση ποιητή Δημήτρη Ελευθεράκη. Πρόκειται για ένα είδος μονολόγου, σαν αυτούς στο θέατρο, που ενθρονίζει έναν αφηγητή, εδώ έναν δάσκαλο, ο οποίος μιλάει στους νεοεισελθόντες αλλοδαπούς μαθητές του «Τοβίας, Τόμας, Τόνι και όπως αλλιώς τους λένε», στημένος στον πεζόδρομο μεταξύ Πολυτεχνείου και Αρχαιολογικού Μουσείου. Κι έπειτα ακολουθεί ένας άλλος μονόλογος, σαν σχόλιο ενός τρίτου που προσπαθεί να αξιολογήσει τον ρόλο του δασκάλου και τη σκοπιμότητα της πράξης του.

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία.

Η θέση του δασκάλου έχει σημασία γιατί τα ερωτήματά του αφορμώνται από το γκράφιτι που έκαναν άγνωστοι, πριν από λίγο καιρό, πάνω στους τοίχους του Μετσόβιου, αποσπώντας τόσο θετικά όσο και αρνητικά σχόλια. Άραγε, είναι είδος τέχνης που νομιμοποιείται να γίνεται στον δρόμο ή πρόκειται για βανδαλισμό ενός άλλους είδους τέχνης, αρχιτεκτονικής φύσης και ιστορικής αξίας;

«Το γκράφιτι είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, είπε ο δάσκαλος». Με αυτή τη φράση, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει συνεκδοχικά από το γκράφιτι στην ελληνική νοοτροπία, η οποία σκιαγραφείται μέσα από τη στάση του Νεοέλληνα απέναντι στον πολιτισμό, την Ιστορία και την τέχνη. Η Ελλάδα είναι μια δύσκολη τέχνη, γιατί επιστεγάζει μια δύσκολη ζωή, αλλά και μια παράξενη αίσθηση του ζην ή του φιλοτεχνείν.

Έτσι, ο Δημήτρης Ελευθεράκης σταθμίζει τη θέση της τέχνης μέσα στον ελληνικό βίο, πώς εκλαμβάνεται και πώς εκτιμάται, ποιο ρόλο διαδραματίζει και πώς ιεραρχείται στους υπόλοιπους θεσμούς της κοινωνίας μας. Τα συμπεράσματά του είναι δυσοίωνα, παρόλο που θέλουμε να θεωρούμε τον πολιτισμό τη βαριά βιομηχανία μας. Η τέχνη όμως μισείται αντί να αγαπιέται ουσιαστικά, ειδικά στις νέες μορφές της, καθώς κάθε καινοτομία φαντάζει απειλή για τον πολιτισμό όπως έχει ήδη διαμορφωθεί. Κι αυτό γιατί η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο. Αξιόλογη τέχνη είναι η αναλλοίωτη, η νεοκλασική, η νεορομαντική, η νεοαρχαία, αυτή που αναπαράγει ένα αδιάλλακτο παρελθόν. Κι αυτή η προγονοπληξία δεν μας αφήνει να δούμε το καινούργιο ως δημιουργική ανανέωση, αφού το κατατάσσουμε αυτόματα στους απειλητικούς νεωτερισμούς.

Η Ελλάδα δεν θαυμάζει την τέχνη, αλλά την καπηλεύεται. Αν ο Έλληνας την αγαπούσε, δεν θα έβαζε στο ίδιο κάδρο τον Παρθενώνα και τα σκουπίδια στους δρόμους· αυτό από μόνο του θα ήταν ιεροσυλία. Αν την αγαπούσε, δίπλα στο κλασικό μεγαλείο θα τοποθετούσε και τις νεοελληνικές αισθητικές αξίες, είτε μιλάμε για την ποίηση είτε για το γκράφιτι. Αν την αγαπούσε, δεν θα χρησιμοποιούσε την αρχαιότητα για να κερδίσει προσωπικές δάφνες από αγώνες στους οποίους δεν συμμετείχε. Αν την αγαπούσε, δεν θα τη θεωρούσε απλό διακοσμητικό στοιχείο αλλά πεδίο προβληματισμού και πάλης των ιδεών.

Η αίσθηση που έχει ο Νεοέλληνας για τον πολιτισμό είναι μουσειακή, αφού εκθειάζει το παγιωμένο, το καθιερωμένο, το διαχρονικό, αλλά απαξιώνει το καινούργιο και το ρηξικέλευθο.

Και μαζί με την τέχνη ο Έλληνας θεωρεί την πατρίδα ένα ακόμα τεράστιο μουσείο κατεψυγμένου πολιτισμού. Την έχει μετατρέψει σε εκθετήριο αγαλμάτων και εξευγενισμένων προσόψεων, ενώ σε τίποτα από αυτά δεν πιστεύει πραγματικά. Βλέπει την Ελλάδα και την ιστορία της ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, ως αφορμή «ναρκισσισμού, μνησικακίας και κοινοτοπίας», ως καθρέφτη που θέλει να δει το αγλαό πρόσωπό του, ενώ κανονικά έπρεπε να βλέπει τον φρικτό εαυτό του.

Κι αυτό εξηγείται, κατά τον συγγραφέα, επειδή στην Ελλάδα κυριαρχούν οι μέτριοι, η μετριότητα των οποίων τους κάνει να μην επιδοκιμάζουν το πρωτότυπο, το εμπροσθοβαρές, το δημιουργικό, αλλά το καλουπωμένο και το παρωχημένο. Κι αυτή η αρχαιολατρία σε συνδυασμό με την αυταρέσκια γεννά νεοναζιστικά μορφώματα, που καταδικάζουν ό,τι καινοφανές, ό,τι δηλαδή ξεφεύγει από τους αναλλοίωτους κανόνες περί αισθητικής και περί ζωής.

Το κείμενο του Δημήτρη Ελευθεράκη είναι γραμμένο με ορμή και με βία, με δοκιμιακό τσαγανό και με καταγγελτική εικονοπλασία. Είναι ζυμωμένο με αγανάκτηση και ποτισμένο με την αποστροφή κατά των τικούκειτων, των δήθεν καθωσπρέπει και των σκληροπυρηνικών της αισθητικής καθαρότητας. Κι η ίδια η γραφή του είναι μια αναζωογονητική δύναμη που έρχεται να βγάλει την τέχνη από τη φορμόλη και να δείξει πως ό,τι απολιθώνεται πεθαίνει. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΗ δύσκολη τέχνη
Δημήτρης Ελευθεράκης
Αντίποδες 2015
Σελ. 54, τιμή εκδότη €8,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΕΛΕΥΘΕΡΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

Για τη νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου «Δύο παράξενα πλάσματα» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει ο Σπύρος Γ. Μπρίκος

Στη νέα νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου ...

«Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας» του Μιχάλη Μοδινού (κριτική) – Ζωή που μιμείται τη λογοτεχνία

«Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας» του Μιχάλη Μοδινού (κριτική) – Ζωή που μιμείται τη λογοτεχνία

Για τη συλλογή διηγημάτων του Μιχάλη Μοδινού «Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Το κατά πόσον η τέχνη, εν προκειμένω η λογοτεχνία, αντανακλά την πραγματική ζωή (όχι, φυσι...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«

«"Λέω παραμύθια να ξορκίσω το κακό" – Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Σωκράτη Μάλαμα» του Λέοντα Ναρ

Για τη βιογραφία «Λέω παραμύθια να ξορκίσω το κακό... – Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Σωκράτη Μάλαμα» (εκδ. Πατάκη) του Λέοντα Α. Ναρ. Κεντρική εικόνα: Ο Σωκράτης Μάλαμας. 

Γράφει ο Κώστας Φρουζάκης

Το ν...

«Η νύφη και το “Καληνύχτα Σταχτοπούτα”» της Καρολίνα Μπιάνκι (κριτική) – Η ιστορία της σφαγής των γυναικών

«Η νύφη και το “Καληνύχτα Σταχτοπούτα”» της Καρολίνα Μπιάνκι (κριτική) – Η ιστορία της σφαγής των γυναικών

Για την παράσταση «Η νύφη και το “Καληνύχτα Σταχτοπούτα”» της Καρολίνα Μπιάνκι (Carolina Bianchi) και της κολλεκτίβας Cara de Cavalo στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Βίος και Πολιτεία»: Ο Δημήτρης Σίμος έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο Δημήτρης Σίμος έρχεται στο Υπόγειο

Στο 85ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Δημήτρη Σίμο, με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Κανονικά παιδιά» (εκδ. Μεταίχμιο). Η συζήτηση θα μεταδοθεί την Πέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, σύγχρονα και κλασικά, όλα μαζί ανοίγουν μια αναγνωστική βεντάλια για όλες τις διαθέσεις και προτιμήσεις και για κάθε στιγμή. 

Επιλογή-κείμενα: Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος

Π...

Πού πάει ο κόσμος μας: 50 βιβλία για την Ιστορία, την πολιτική, την κοινωνία, την επιστήμη

Πού πάει ο κόσμος μας: 50 βιβλία για την Ιστορία, την πολιτική, την κοινωνία, την επιστήμη

Επιλογή πενήντα βιβλίων από την πρόσφατη βιβλιοπαραγωγή, εστιάζοντας στην Ιστορία, ελληνική και διεθνή, στην πολιτική και τη φιλοσοφία, αλλά και σε βιβλία που αφορούν τον πολιτισμό, την κοινωνία, τη θρησκεία, την ψυχολογία, την επιστήμη. Πενήντα δοκίμια ή μελέτες που μπορούν να μας κάνουν καλύτερους και πιο ενημερωμ...

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ