alt

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη Νόλλα Μάρμαρα στη μέση (εκδ. Ίκαρος).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Φωτογραφία Καμίλο Νόλλας

Πώς πρέπει να αντιμετωπίσει η κριτική και οι αναγνώστες ένα μεγάλο όνομα της πεζογραφίας μας; Μα, νομίζω, η τιμιότερη στάση είναι ο σεβασμός, η θαρραλέα αλήθεια και η αναζήτηση ερμηνευτικών και αξιολογικών κλειδιών, για να εκτιμηθεί κάθε νέο του βιβλίο, χωρίς προκαταλήψεις και εξωραϊσμούς.

Παίρνοντας, λοιπόν, το τελευταίο βιβλίο του Δημήτρη Νόλλα στα χέρια μου, είχα μεν στον νου μου το προηγούμενο έργο του με τίτλο Το ταξίδι στην Ελλάδα (Ίκαρος 2013) του οποίου αποτελεί συνέχεια, αλλά και τη συνολική παρουσία του συγγραφέα στα ελληνικά γράμματα. Από την άλλη, το ίδιο το κείμενο έχει τη δική του φωνή, εκπέμπει τα δικά του μηνύματα και πρέπει να το κρίνουμε αυτοτελώς, ως ένα έργο τέχνης που δεν χρειάζεται εξωγενείς φωτισμούς και προκαταβολικό δέος.

Καθώς το διάβαζα, σχημάτισα την έντονη εντύπωση ότι αποτελεί επαναγραφή Του διπλού βιβλίου (1976) του Δημήτρη Χατζή. Κι οι δύο πεζογράφοι συνδέουν Γερμανία και Ελλάδα, κι οι δύο αναζητούν την τύχη των Ελλήνων στην Κεντρική Ευρώπη, κι οι δύο συνθέτουν ένα αποσπασματικό, διαθλασμένο, ασύνδετο κείμενο με αιφνίδιες εναλλαγές σκηνών και εγκιβωτισμένες αφηγήσεις.

Το διπλό βιβλίο ξαναγράφεται

Καθώς το διάβαζα, σχημάτισα την έντονη εντύπωση ότι αποτελεί επαναγραφή Του διπλού βιβλίου (1976) του Δημήτρη Χατζή, συνονόματου του Δημήτρη Νόλλα, ο οποίος πριν από σαράντα χρόνια επιχείρησε να δώσει στον χάρτη τις συντεταγμένες της ελληνικής ταυτότητας (μάλιστα τη σχέση του διηγηματογράφου Δημήτρη Νόλλα με τον διηγηματογράφο Δημήτρη Χατζή είχε εντοπίσει η Ελισάβετ Κοτζιά σε κριτική της για τα Ναυαγίων πλάσματα, εφ. Η Καθημερινή, 10.5.2009). Ο συγγραφέας τού Μάρμαρα στη μέση επιχειρεί μια ανάλογη προσπάθεια με τα ίδια υλικά και με ανάλογες αφηγηματικές τεχνικές και ιδεολογικές εξακτινώσεις. Κι οι δύο πεζογράφοι συνδέουν Γερμανία και Ελλάδα, κι οι δύο αναζητούν την τύχη των Ελλήνων στην Κεντρική Ευρώπη, κι οι δύο συνθέτουν ένα αποσπασματικό, διαθλασμένο, ασύνδετο κείμενο με αιφνίδιες εναλλαγές σκηνών και εγκιβωτισμένες αφηγήσεις. (Την ίδια ιδέα για σύγκριση του προκείμενου βιβλίου του συγγραφέα με το Διπλό βιβλίο είχε και ο Χρίστος Παπαγεωργίου στο diastixo.gr, 26.10.2015).

Το Το διπλό βιβλίο έγινε ένα από τα φετίχ της Αριστεράς κατά τη μεταπολίτευση, χάρη στην πνευματική στάση ενός διανοούμενού της που διώχθηκε και έζησε πολλά χρόνια σε Βουκουρέστι και Βουδαπέστη, που στοχάστηκε πάνω στην πορεία του τόπου, που θέλησε να δει τον Έλληνα μέσα στη διαλεκτική της Ιστορίας, συχνά σε αντίστιξη με τον μεταπολεμικό Γερμανό. Παρά τα πολλά δομικά και αφηγηματικά προβλήματα που έχει εντοπίσει η κριτική (Καλιόρης, Αριστηνός κ.λπ.), το μυθιστόρημα κατέλαβε σημαντική θέση στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, κυρίως χάρη στην προωθημένη μοντερνιστική κατασκευή του: εννέα αυτόνομα κεφάλαια, σαν μικρά διηγήματα, μέλη ενός χαλαρού μυθιστορήματος που εναλλάσσει σκηνές, τόπους και χρόνους, ένα εγκιβωτισμένο βιβλίο του ενδοδιηγητικού συγγραφέα, πρόσωπα που μπαινοβγαίνουν από ενότητα σε ενότητα, αυτοαναφορικά στοιχεία κ.λπ.

Πολλά από όσα έχουν γραφεί για Το διπλό βιβλίο ισχύουν και για το Μάρμαρα στη μέση: φυγόκεντρα επεισόδια τα οποία ίσως διακλαδίζονται γύρω από τη σχέση της ελληνικής με τη γερμανική νοοτροπία, χαρακτήρες αδρομερώς σμιλεμένοι που δεν προλαβαίνουν να ολοκληρωθούν, καθώς περνάνε από το ένα κεφάλαιο στο άλλο, εγκιβωτισμός του βιβλίου «999» του Αρίστου Καραμπίνη μέσα στο μυθιστόρημα, η αποτυχία του συγγραφέα σε μερικά σημεία να αποφύγει το «λέγειν» αντί του «δείξαι», ο ενίοτε δοκιμιακός και θεωρητικός λόγος, η τοπική και χρονική ασυνέχεια, οι παρέμβλητες ιστορίες που (φαίνονται να) είναι άσχετες με μια βασική κανοναρχούσα αρχή, ο παρωδιακός λόγος κ.λπ. Πολλά από αυτά εγγράφονται στη μεταμοντέρνα αφήγηση κι άλλα στην ιδιότυπη νολλική μυθιστοριογραφία.

alt
Ο Δημήτρης Νόλλας

Ελλάς – Γερμανία: διπολισμός ταυτότητας

Αν επιχειρήσουμε να διαγράψουμε εν συντομία την υπόθεση, θα κρατήσουμε τα εξής: δυο συνεργάτες, ο επιχειρηματίας Γιάννης Πολυχρονόπουλος και ο μεταλλειολόγος Μπάμπης Τσεκίνης, προσπαθούν να κάνουν μια μπίζνα, να εξαγάγουν μάρμαρο στη Γερμανία από την Ελλάδα, αλλά τελικά βρίσκονται με μια μεγάλη ποσότητα στα χέρια, χωρίς προοπτική μεταπώλησης. Ο πρώτος έχει πρόβλημα με την κόρη του Ουρανία, η οποία καλοβλέπει τα θεία, έχει κάποια σχέση με έναν ανάπηρο Βούλγαρο και κατακρίνει τη ζωή του πατέρα της. Αυτός θα την ήθελε να παντρεύεται τον Χάινριχ Μπρέσμα, Γερμανό που αποτελεί στέλεχος μεγάλης εταιρείας, αλλά τελικά ο δεσμός διαλύεται και ο παρ’ ολίγον γαμπρός αδειάζει επιχειρηματικά τον Πολυχρονόπουλο.

Αυτός ο αφηγηματικός ποταμός παρεκκλίνει, κατά τις προσφιλείς συνήθειες του Δημήτρη Νόλλα, σε παραπόταμους, που αγγίζουν θέματα της πολιτικής, των διεθνών σχέσεων, της επιχειρηματικότητας, της Ιστορίας, της αναζήτησης ταυτότητας κ.λπ. σε μια σκόπιμα ημιτελή πραγμάτευσή τους, η οποία αφήνει τον αναγνώστη «μεσοπόταμα» να αμφιταλαντεύεται τόσο για το πού θα κατευθυνθεί η ανάγνωση όσο και για την αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας αποσπασματικής λογοτεχνίας. Το βασικό πρόβλημα με αυτήν την τεχνική, σε όποιο κείμενο κι αν συναντάται, είναι ότι ο συγγραφέας απεμπολεί την ευθύνη του για τη δόμηση του κειμένου και καταφεύγει σε ένα συμπίλημα, φυσικά με εσωτερικές παραπομπές και αλληλοδιεισδύσεις, στιγμιοτύπων, σκηνών και προσώπων, αλλά συνάμα διάτρητο και διαμορφωμένο σαν μια «πλοκή που παραμιλάει». Σε άλλα μυθιστορήματα αυτό έχει δώσει ορατά αποτελέσματα και σε άλλα απλώς κολακεύει τον αναγνώστη που τον μετατρέπει σε συν-συγγραφέα, αλλά συνάμα του στερεί το δικαίωμα να αναζητήσει μια πιο συμπαγή πλοκή.

Ο Δημήτρης Νόλλας εγγράφει το μήνυμά του μέσα στον δικό του κατατετμημένο γαλαξία, ο οποίος αφήνει όχι πάντα γόνιμες για τον αναγνώστη εκκρεμότητες. Είναι μια γνήσια μετανεοτερική γραφή που γεννά αμφίθυμα συναισθήματα.

Ο Δημήτρης Νόλλας δεν άλλαξε τρόπο γραφής σε σχέση με τα προηγούμενα έργα του. Χρησιμοποιούσε και εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τη χαλαρή δομή, προκειμένου να αφήσει ελεύθερες τις αντιθέσεις που στήνει να διασταυρώνονται μέσα στο κειμενικό σύμπαν του. Εδώ, κυριαρχεί η αντίθεση της ελληνικής και της γερμανικής νοοτροπίας, δίπολο μέσα στο οποίο εγκυμονούνται και άλλες μικρότερες αντιθέσεις. Στο μυθιστόρημα, μάλιστα, αιρετικά ως προς την εικόνα που προβάλλουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η ελληνική πλευρά δεν υστερεί αλλά αντίθετα παρουσιάζεται με θετικό πρόσημο: η κοινωνική επανάσταση των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης το 1343 προηγείται σε σχέση με την ανάλογου ύφους εξέγερση των Αναβαπτιστών στο Μύνστερ το 1535, η καλοσύνη στο πρόσωπο της Ουρανίας προβάλλεται αντιστικτικά προς την ψυχρή καπιταλιστική λογική του πατέρα της Γιάννη, η χριστιανική αλληλεγγύη και προσφορά υπερτερεί του ορθού λόγου, που ενέχει οικονομοκεντρικές και ατομικιστικές αντιλήψεις, και ο αυθορμητισμός όπως και το συναίσθημα τίθενται σε προτεραιότητα ως προς τη γερμανική γραφειοκρατική νοοτροπία. Ο γερμανικός τρόπος και η τυφλή μίμησή του καταδικάζεται, ενώ ακόμα και η κεντροευρωπαϊκή φιλοπονία αποδεικνύεται ένα πρόσφορο ιδεολόγημα.

Τα μάρμαρα του τίτλου δεν αφορούν μόνο στο εμπόρευμα που θέλουν να πουλήσουν οι δύο συνεργάτες στους Γερμανούς, αλλά συνεκδοχικά αναφέρονται και στα αρχαία μάρμαρα ή εν γένει στον ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος φαίνεται να υστερεί σε σχέση με την προοδευμένη Ευρώπη, αλλά στην ουσία είναι πιο ατόφιος και καθαρός, αν δεν μολυνθεί από άκριτο μιμητισμό, ομπλομοφική* αβουλία και αίσθημα εθελόδουλης κατωτερότητας. Ο Δημήτρης Νόλλας εγγράφει το μήνυμά του μέσα στον δικό του κατατετμημένο γαλαξία, ο οποίος αφήνει όχι πάντα γόνιμες για τον αναγνώστη εκκρεμότητες. Είναι μια γνήσια μετανεοτερική γραφή που γεννά αμφίθυμα συναισθήματα και ο αναγνώστης ή τη δέχεται ή την απορρίπτει στο σύνολό της ως προγραμματικό σχέδιο.

*Ομπλόμοφ: ήρωας του ομώνυμου μυθιστορήματος (1859) του Ιβάν Γκοντσαρόφ που αναφέρεται μέσα στο έργο του Νόλλα και αποδίδει τη νωθρότητα και την αδυναμία να πάρει κανείς αποφάσεις.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΜάρμαρα στη μέση
Δημήτρης Νόλλας
Ίκαρος 2015
Σελ. 144, τιμή εκδότη €12,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΝΟΛΛΑ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

Για το μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη «Ιερεμιάδα» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Blindness» που στηρίζεται στο μυθιστόρημα του Ζοζέ Σαραμάγκου «Περί τυφλότητας». 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

...
«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ