alt

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Δουατζή Ανάσα από πηλό (εκδ. Πάπυρος).

Του Φώτη Καγγελάρη

Όταν διάβασα το βιβλίο του Γιώργου Δουατζή αναρωτήθηκα αν θα ανέλυα περισσότερο τις ψυχολογικές του συνιστώσες ή τις λογοτεχνικές του αρετές. Τελικά, υποχώρησε το διαζευκτικό και είδα το βιβλίο ως μία ενιαία επιστολή για τον ανθρωπισμό η οποία φτιάχτηκε από τη διαλεκτική σχέση της ψυχολογίας και της λογοτεχνίας, αφού ακριβώς η λογοτεχνία δεν θα υπήρχε παρά μόνον μέσω της ψυχικής αναγωγής των προσώπων του.

Μ’ αυτό το μυθιστόρημα-ποταμό στήνει μπροστά μας ένα fresco, μια τοιχογραφία σαν εκείνες τις νωπογραφίες του Rivera, όπου τα πρόσωπα του πίνακα παρ’ ότι έχουν υποστεί μία ανηλεή επεξεργασία καθένα χωριστά, δεν απομονώνονται αλλά συνυπάρχουν για να αποδώσουν το σύνολο του πίνακα.

Πράγματι, ο Γιώργος Δουατζής μ’ αυτό το μυθιστόρημα-ποταμό στήνει μπροστά μας ένα fresco, μια τοιχογραφία σαν εκείνες τις νωπογραφίες του Rivera, όπου τα πρόσωπα του πίνακα παρ’ ότι έχουν υποστεί μία ανηλεή επεξεργασία καθένα χωριστά, δεν απομονώνονται αλλά συνυπάρχουν για να αποδώσουν το σύνολο του πίνακα. Έτσι και με το βιβλίο αυτό. Ο Δουατζής, που τον έχω γνωρίσει από τα ποιητικά του δοκίμια και τον θεατρικό του στοχασμό –τα αποκαλώ δοκίμια γιατί δεν παύει να σκέφτεται και να φιλοσοφεί, σαν τα βιβλία του ποιητικά ή αφηγηματικά να είναι ένα πρόσχημα για να ακουστεί ο φιλοσοφικά στοχαζόμενος λόγος του– ο Γιώργος Δουατζής, λοιπόν, παράλληλα αποκαλύπτεται ένας έξοχος ιχνηλάτης της ψυχικής σημειολογίας με την οποία δομεί αληθοφανώς τους χαρακτήρες του με τέτοια ακρίβεια που κάποιες στιγμές να έχουμε την εντύπωση ότι διαβάζουμε, μ’ όλες τις λογοτεχνικές αρετές βέβαια, την γιουγκική τυπολογία των χαρακτήρων ή την ταξινόμηση των προσωπικοτήτων σ’ ένα ψυχιατρικό εγχειρίδιο.

Ο Δουατζής σαν τον Proust και την Μadeleine του εκκινεί το βιβλίο του με την ανάμνηση εκείνη που είχε σημειώσει στο μπλοκάκι του για τον θάνατο του πατέρα. Ο πατέρας, όπως λέει και ο ίδιος ο συγγραφέας, σελ 163, είναι η λέξη κλειδί. Προσέξτε με τι αδιόρατο τρόπο ο Γιώργος Δουατζής, εν αγνοία του ίσως –αλλά αυτό δεν έχει και πολύ σημασία γιατί κάθε βιωματικός συγγραφέας αποδίδει στο έργο του την επιστημονική θεωρία–, γίνεται ένας λακανικός κλινικός προσεγγίζοντας τη πατρική διάσταση ως λέξη, δηλαδή το ανάλογο της λακανικής μεταφοράς για το «όνομα του πατρός». Ο πατέρας και η απουσία του δομούν τη ζωή της οικογένειας και το μέλλον των παιδιών, τη ζωή τους, τη σκέψη τους, την επιλογή του φύλου και την σχέση με την οποία ενδεχομένως θα συνεχίσουν τη ζωή τους.

Παράλληλα, ο βασικός πρωταγωνιστής θα αναδυθεί ο ίδιος σε Θεό-πατέρα. Μέσω της τέχνης του πλάθει τον κόσμο του ο οποίος όμως για να είναι ζωντανός απαιτείται η εμφύσηση πνοής από έναν άλλον άνθρωπο του οποίου ο πατέρας είναι επίσης απών, ψυχολογικά απών. Δύο απουσίες, μια έλλειψη του πατρικού σημαίνοντος ως προϋπόθεση της συνάντησης για να δοθεί νόημα στη ζωή των προσώπων. Αυτό είναι το βιβλίο. Αλλά μέσα σ’ αυτό το βιβλίο ο Γιώργος Δουατζής στήνει ένα πελώριο σκηνικό των ανθρώπινων σχέσεων και ιδιαίτερα των οικογενειακών.

Κάθε οικογένεια έχει μυστικά, κάποιες φορές θανατηφόρα. Έτσι, που όταν κάποιες φορές ένα παιδί παρουσιάζει μια σχιζοφρένεια αυτό να είναι το σύμπτωμα όλης της παθολογίας της οικογένειας.

Πράγματι, κάποιες φορές είχα την εντύπωση ότι αποτυπώνει λογοτεχνικά τα δοκίμια της Selvini Palazzoli για την οικογένεια, την «αντιψυχιατρική» του Laing ή το κείμενο του Lacan για την οικογενειακή δομή. Οικογενειακές σχέσεις που στην περίπτωση της Ελένης τείνουν να καταβροχθίσουν το παιδί, να το βυθίσουν μέσα στα οικογενειακά μυστικά χωρίς αναπνευστήρα. Κάθε οικογένεια έχει μυστικά, κάποιες φορές θανατηφόρα. Έτσι που όταν κάποιες φορές ένα παιδί παρουσιάζει μια σχιζοφρένεια αυτό να είναι το σύμπτωμα όλης της παθολογίας της οικογένειας. Και εδώ ο Δουατζής μας κάνει να σκεφτούμε όχι τόσο τον πατέρα αλλά τη σχιζοφρενογόνο μητέρα της Fromm-Reichmann αλλά και τις απόψεις τις δικές μου όπως τις εξέφρασα στο τελευταίο μου βιβλίο για το ρόλο της μητέρας η οποία επιμελώς στην περίπτωση της Ελένης τής παρουσιάζει μια άλλη πραγματικότητα, μια πραγματικότητα εκτός πραγματικότητας, μια προϋπόθεση, δηλαδή, για μια παραληρηματική πραγματικότητα από την οποία ευτυχώς η Ελένη διαφεύγει. Διαφεύγει; Όχι εντελώς.

Ο Γιώργος Δουατζής σαν καλός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, σαν τον Rubens όταν παρουσιάζει το «Mάθημα της ανατομίας» ξέρει ότι δεν μπορεί να μην έχει κόστος η κατάσταση αυτή. Έτσι, η Ελένη αποφεύγει μεν τον ψυχικό θάνατο, αλλά δεν αποφεύγει να σωματοποιήσει την απειλή του θανάτου αυτού με την μορφή ενός άσθματος το οποίο αριστοτεχνικά αναλύει ο συγγραφέας έχοντας οδηγό του την «Ψυχοσωματική σχολή του Παρισιού» και τον Marty. Πρόκειται για ένα άσθμα υπαρξιακό, η Ελένη ασθμαίνει στην ζωή. Σαν να μην είχε βρει ποτέ τη θέση της ως παιδί στην ζωή, εκδιωγμένη από έναν κόσμο που της αποκαλύπτεται ψευδής, προχωρά ασθμαίνοντας, βηματίζει ασθμαίνοντας τα χρόνια της, τουλάχιστον έως ότου συναντήσει τον Κώστα.

Το παιδί είναι επίπτωση της επιθυμίας του άλλου, του γονέα. Όπως και ο γονέας είναι επίπτωση της επιθυμίας του δικού του γονέα. Το παιδί, μ’ αυτήν την έννοια είναι υπαρκτό πριν ακόμα γεννηθεί αφού ήδη υπάρχει μέσα στους λογισμούς των γονιών. Η γέννηση απλά θα φέρει στον κόσμο το υλικό μέρος των φαντασιωτικών επενδύσεων των γονιών. Ο Δουατζής μας προσφέρει εξαιρετικές αναλύσεις μέσω μονολόγων, κυρίως μέσω του πατέρα της Ελένης, που ζώντας το άλυτο οιδιπόδειό του το προβάλλει αντιστρόφως στο παιδί του. Η Θήβα-Ελένη σώζεται με τον θάνατο του πατέρα-Οιδίποδα που επιμένοντας στην τυφλότητά του εξορίζεται ναρκισσιστικά στον τόπο του θανάτου.

alt
    Ο Γιώργος Δουατζής
 

Ο Γιώργος Δουατζής αναδεικνύεται επίσης ένας εξαιρετικός κλινικός σε θέματα βαρύτατα της ψυχικής οργάνωσης όπως η κατάθλιψη. Ακούστε, σελίδα 119: «Η κατάθλιψη συνιστά τραγικό γεγονός». Αλλά προσέξτε, χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα αφ’ ενός ως γλυκιά και τροφοδότης της χαράς, αφ’ ετέρου μας ομολογεί ότι έλκεται από το μη μέτριο, δηλαδή όχι από τον μέσο όρο, μ’ άλλα λόγια όχι από την φυσιολογικότητα. Αυτό τον κάνει και βάζει στο στόμα του Καρτάλου: «Αλλά και να είχα την δύναμη να ζητήσω βοήθεια ψυχιατρική θα είχα το κουράγιο να κάνω ενδοσκοπήσεις σε βάθος;». Αυτό σημαίνει: Θα είχα το κουράγιο να αφήσω το πρόβλημά μου; Γιατί αυτό ακριβώς είναι η κατάθλιψη. Το να θέλουμε να παραμένουμε φαντασιακά με αυτό που έχουμε χάσει αγνοώντας έτσι την απώλεια που έχουμε υποστεί στην πραγματικότητα. Η κατάθλιψη υπόσχεται, και γι’ αυτό είναι ανθεκτική, ότι δεν κινδυνεύουμε να χάσουμε αυτό που ήδη έχουμε χάσει στην πραγματικότητα, αγνοώντας την πραγματικότητα μέσω του φαντασιακού υποκατάστατου.

Θα έλεγα, λοιπόν, ότι πρόκειται για ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα με φανερές τις επιδράσεις του Fitzerald, του Faulkner, του Williams και των άλλων σπουδαίων συγγραφέων του αμερικάνικου νότου αλλά ταυτόχρονα και αποτέλεσμα ενός κοσμοπολίτικου ψυχολογισμού που αρδεύει από τον Καραγάτση, τον Ουράνη, τη Μαργαρίτα Λυμπεράκη, όπου οι ήρωες ζουν το δράμα τους φωνάζοντας, ίσως ουρλιάζοντας κάποιες φορές, αλλά χωρίς να ακούγονται παρά μόνον μέσα στους ίδιους. Δεν θα πω περισσότερα πάνω σ’ αυτό. Δεν είναι ώρα σύγκρισης με τις κραυγές του Munch, του Bacon ή του Rodin. Προσώρας θα πω ότι οι εσωτερικές κραυγές των ηρώων μου θύμισαν τις Συμφωνίες του Μahler, όπου η οξύτατη αντιπαράθεση των μερών υποχωρεί για την ανάδυση της αρμονίας.

Θα πω, όμως, γιατί να διαβάσουμε αυτό το βιβλίο. Πρώτον: γιατί μας αφορά. Παρ’ ότι μέσα στην εξέλιξή τους οι χαρακτήρες κινούνται από μια αδιόρατη θλίψη, το ίδιο το βιβλίο μας προσφέρεται ως θεραπεία. Είμαι σίγουρος ότι και ο ίδιος ο συγγραφέας βγήκε περισσότερο θεραπευμένος όταν το τελείωσε.

Παρ’ ότι μέσα στην εξέλιξή τους οι χαρακτήρες κινούνται από μια αδιόρατη θλίψη, το ίδιο το βιβλίο μας προσφέρεται ως θεραπεία. 

Δεύτερον: σ’ αυτούς τους καιρούς που ζούμε, όπου η ευτέλεια,  η εμπορευματοποίηση των σχέσεων υπέρ μιας κοινωνικής επιτυχίας είναι οι σηματωροί της ζωής μας, τούτο το βιβλίο, με την ευγένεια και το ήθος το, με ένταση βάθους όση και η αγωνία της ύπαρξης  –πράγμα περίεργο για τα ελληνικά δεδομένα όπου δεσπόζουν το σεξ, τα δάκρυα και η βία, στις 300 σελίδες δεν υπάρχει ούτε μία σκηνή περιγραφής σεξ–, με γραφή κλασική στα χνάρια των διαχρονικών μεγάλων συγγραφέων γίνεται διαβατήριο που κρατώντας στο σηκωμένο του χέρι ο Γιώργος Δουατζής διανοίγει το μέλλον μιας άλλης ποιότητας στις ανθρώπινες σχέσεις. Εκείνων που το υποκείμενο του Διαφωτισμού ξαναβρίσκει την θέση του στον κόσμο παραμερίζοντας την ηθική των αγορών.

Ο Δουατζής μας παραδίδει το ανθρώπινο ον έτσι όπως είναι, σαν πηλός, ένα χαϊντεγκεριανό ανέστιο και πλανώμενο ον του οποίου η έλλειψη προορισμού το κάνει και επινοεί τον προορισμό του κατοικώντας στην γλώσσα ή, όπως το λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, οι άνθρωποι επιζητούν μια αληθοφανή δικαιολογία ύπαρξης. Μάλιστα, στην θέση του Lacan και του Heidegger για την γλώσσα, επικαλείται στην σελίδα 221 τον Λαπαθιώτη: «ο πόνος στέργει για κλουβί του τον χώρο του ανθρώπινου αλφαβήτου». Και δεν μπορώ να μην θυμηθώ εδώ το Nietzsche και τη φράση του: «έχουμε ανάγκη το ψεύδος και την τέχνη για να ζήσουμε» ή το «ζωτικό ψεύδος» του Ibsen. Έτσι, ο άνθρωπος, αυτό το άχρηστο πάθος θα έλεγε ο Sartre μετατρέπεται από άμορφο πηλό (ο πηλός είναι ο ίδιος μου ο εαυτός, λέει o συγγραφέας σελ. 53 και στη σελ 223: ζω πλάθοντας τον πηλό) σε γλυπτό από πηλό υπερθεματίζοντας δοξαστικά για το μόνο που μπορεί να επιζήσει σε μια καταστροφή: το γλυπτό του «έρωτα και της ζωής».

* Ο ΦΩΤΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ είναι Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας στο Univ. de Paris και συγγραφέας.

altΑνάσα από πηλό
Γιώργος Δουατζής
Πάπυρος 2015
Σελ. 328, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΟΥΑΤΖΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ