alt

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Δουατζή Ανάσα από πηλό (εκδ. Πάπυρος).

Του Φώτη Καγγελάρη

Όταν διάβασα το βιβλίο του Γιώργου Δουατζή αναρωτήθηκα αν θα ανέλυα περισσότερο τις ψυχολογικές του συνιστώσες ή τις λογοτεχνικές του αρετές. Τελικά, υποχώρησε το διαζευκτικό και είδα το βιβλίο ως μία ενιαία επιστολή για τον ανθρωπισμό η οποία φτιάχτηκε από τη διαλεκτική σχέση της ψυχολογίας και της λογοτεχνίας, αφού ακριβώς η λογοτεχνία δεν θα υπήρχε παρά μόνον μέσω της ψυχικής αναγωγής των προσώπων του.

Μ’ αυτό το μυθιστόρημα-ποταμό στήνει μπροστά μας ένα fresco, μια τοιχογραφία σαν εκείνες τις νωπογραφίες του Rivera, όπου τα πρόσωπα του πίνακα παρ’ ότι έχουν υποστεί μία ανηλεή επεξεργασία καθένα χωριστά, δεν απομονώνονται αλλά συνυπάρχουν για να αποδώσουν το σύνολο του πίνακα.

Πράγματι, ο Γιώργος Δουατζής μ’ αυτό το μυθιστόρημα-ποταμό στήνει μπροστά μας ένα fresco, μια τοιχογραφία σαν εκείνες τις νωπογραφίες του Rivera, όπου τα πρόσωπα του πίνακα παρ’ ότι έχουν υποστεί μία ανηλεή επεξεργασία καθένα χωριστά, δεν απομονώνονται αλλά συνυπάρχουν για να αποδώσουν το σύνολο του πίνακα. Έτσι και με το βιβλίο αυτό. Ο Δουατζής, που τον έχω γνωρίσει από τα ποιητικά του δοκίμια και τον θεατρικό του στοχασμό –τα αποκαλώ δοκίμια γιατί δεν παύει να σκέφτεται και να φιλοσοφεί, σαν τα βιβλία του ποιητικά ή αφηγηματικά να είναι ένα πρόσχημα για να ακουστεί ο φιλοσοφικά στοχαζόμενος λόγος του– ο Γιώργος Δουατζής, λοιπόν, παράλληλα αποκαλύπτεται ένας έξοχος ιχνηλάτης της ψυχικής σημειολογίας με την οποία δομεί αληθοφανώς τους χαρακτήρες του με τέτοια ακρίβεια που κάποιες στιγμές να έχουμε την εντύπωση ότι διαβάζουμε, μ’ όλες τις λογοτεχνικές αρετές βέβαια, την γιουγκική τυπολογία των χαρακτήρων ή την ταξινόμηση των προσωπικοτήτων σ’ ένα ψυχιατρικό εγχειρίδιο.

Ο Δουατζής σαν τον Proust και την Μadeleine του εκκινεί το βιβλίο του με την ανάμνηση εκείνη που είχε σημειώσει στο μπλοκάκι του για τον θάνατο του πατέρα. Ο πατέρας, όπως λέει και ο ίδιος ο συγγραφέας, σελ 163, είναι η λέξη κλειδί. Προσέξτε με τι αδιόρατο τρόπο ο Γιώργος Δουατζής, εν αγνοία του ίσως –αλλά αυτό δεν έχει και πολύ σημασία γιατί κάθε βιωματικός συγγραφέας αποδίδει στο έργο του την επιστημονική θεωρία–, γίνεται ένας λακανικός κλινικός προσεγγίζοντας τη πατρική διάσταση ως λέξη, δηλαδή το ανάλογο της λακανικής μεταφοράς για το «όνομα του πατρός». Ο πατέρας και η απουσία του δομούν τη ζωή της οικογένειας και το μέλλον των παιδιών, τη ζωή τους, τη σκέψη τους, την επιλογή του φύλου και την σχέση με την οποία ενδεχομένως θα συνεχίσουν τη ζωή τους.

Παράλληλα, ο βασικός πρωταγωνιστής θα αναδυθεί ο ίδιος σε Θεό-πατέρα. Μέσω της τέχνης του πλάθει τον κόσμο του ο οποίος όμως για να είναι ζωντανός απαιτείται η εμφύσηση πνοής από έναν άλλον άνθρωπο του οποίου ο πατέρας είναι επίσης απών, ψυχολογικά απών. Δύο απουσίες, μια έλλειψη του πατρικού σημαίνοντος ως προϋπόθεση της συνάντησης για να δοθεί νόημα στη ζωή των προσώπων. Αυτό είναι το βιβλίο. Αλλά μέσα σ’ αυτό το βιβλίο ο Γιώργος Δουατζής στήνει ένα πελώριο σκηνικό των ανθρώπινων σχέσεων και ιδιαίτερα των οικογενειακών.

Κάθε οικογένεια έχει μυστικά, κάποιες φορές θανατηφόρα. Έτσι, που όταν κάποιες φορές ένα παιδί παρουσιάζει μια σχιζοφρένεια αυτό να είναι το σύμπτωμα όλης της παθολογίας της οικογένειας.

Πράγματι, κάποιες φορές είχα την εντύπωση ότι αποτυπώνει λογοτεχνικά τα δοκίμια της Selvini Palazzoli για την οικογένεια, την «αντιψυχιατρική» του Laing ή το κείμενο του Lacan για την οικογενειακή δομή. Οικογενειακές σχέσεις που στην περίπτωση της Ελένης τείνουν να καταβροχθίσουν το παιδί, να το βυθίσουν μέσα στα οικογενειακά μυστικά χωρίς αναπνευστήρα. Κάθε οικογένεια έχει μυστικά, κάποιες φορές θανατηφόρα. Έτσι που όταν κάποιες φορές ένα παιδί παρουσιάζει μια σχιζοφρένεια αυτό να είναι το σύμπτωμα όλης της παθολογίας της οικογένειας. Και εδώ ο Δουατζής μας κάνει να σκεφτούμε όχι τόσο τον πατέρα αλλά τη σχιζοφρενογόνο μητέρα της Fromm-Reichmann αλλά και τις απόψεις τις δικές μου όπως τις εξέφρασα στο τελευταίο μου βιβλίο για το ρόλο της μητέρας η οποία επιμελώς στην περίπτωση της Ελένης τής παρουσιάζει μια άλλη πραγματικότητα, μια πραγματικότητα εκτός πραγματικότητας, μια προϋπόθεση, δηλαδή, για μια παραληρηματική πραγματικότητα από την οποία ευτυχώς η Ελένη διαφεύγει. Διαφεύγει; Όχι εντελώς.

Ο Γιώργος Δουατζής σαν καλός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, σαν τον Rubens όταν παρουσιάζει το «Mάθημα της ανατομίας» ξέρει ότι δεν μπορεί να μην έχει κόστος η κατάσταση αυτή. Έτσι, η Ελένη αποφεύγει μεν τον ψυχικό θάνατο, αλλά δεν αποφεύγει να σωματοποιήσει την απειλή του θανάτου αυτού με την μορφή ενός άσθματος το οποίο αριστοτεχνικά αναλύει ο συγγραφέας έχοντας οδηγό του την «Ψυχοσωματική σχολή του Παρισιού» και τον Marty. Πρόκειται για ένα άσθμα υπαρξιακό, η Ελένη ασθμαίνει στην ζωή. Σαν να μην είχε βρει ποτέ τη θέση της ως παιδί στην ζωή, εκδιωγμένη από έναν κόσμο που της αποκαλύπτεται ψευδής, προχωρά ασθμαίνοντας, βηματίζει ασθμαίνοντας τα χρόνια της, τουλάχιστον έως ότου συναντήσει τον Κώστα.

Το παιδί είναι επίπτωση της επιθυμίας του άλλου, του γονέα. Όπως και ο γονέας είναι επίπτωση της επιθυμίας του δικού του γονέα. Το παιδί, μ’ αυτήν την έννοια είναι υπαρκτό πριν ακόμα γεννηθεί αφού ήδη υπάρχει μέσα στους λογισμούς των γονιών. Η γέννηση απλά θα φέρει στον κόσμο το υλικό μέρος των φαντασιωτικών επενδύσεων των γονιών. Ο Δουατζής μας προσφέρει εξαιρετικές αναλύσεις μέσω μονολόγων, κυρίως μέσω του πατέρα της Ελένης, που ζώντας το άλυτο οιδιπόδειό του το προβάλλει αντιστρόφως στο παιδί του. Η Θήβα-Ελένη σώζεται με τον θάνατο του πατέρα-Οιδίποδα που επιμένοντας στην τυφλότητά του εξορίζεται ναρκισσιστικά στον τόπο του θανάτου.

alt
    Ο Γιώργος Δουατζής
 

Ο Γιώργος Δουατζής αναδεικνύεται επίσης ένας εξαιρετικός κλινικός σε θέματα βαρύτατα της ψυχικής οργάνωσης όπως η κατάθλιψη. Ακούστε, σελίδα 119: «Η κατάθλιψη συνιστά τραγικό γεγονός». Αλλά προσέξτε, χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα αφ’ ενός ως γλυκιά και τροφοδότης της χαράς, αφ’ ετέρου μας ομολογεί ότι έλκεται από το μη μέτριο, δηλαδή όχι από τον μέσο όρο, μ’ άλλα λόγια όχι από την φυσιολογικότητα. Αυτό τον κάνει και βάζει στο στόμα του Καρτάλου: «Αλλά και να είχα την δύναμη να ζητήσω βοήθεια ψυχιατρική θα είχα το κουράγιο να κάνω ενδοσκοπήσεις σε βάθος;». Αυτό σημαίνει: Θα είχα το κουράγιο να αφήσω το πρόβλημά μου; Γιατί αυτό ακριβώς είναι η κατάθλιψη. Το να θέλουμε να παραμένουμε φαντασιακά με αυτό που έχουμε χάσει αγνοώντας έτσι την απώλεια που έχουμε υποστεί στην πραγματικότητα. Η κατάθλιψη υπόσχεται, και γι’ αυτό είναι ανθεκτική, ότι δεν κινδυνεύουμε να χάσουμε αυτό που ήδη έχουμε χάσει στην πραγματικότητα, αγνοώντας την πραγματικότητα μέσω του φαντασιακού υποκατάστατου.

Θα έλεγα, λοιπόν, ότι πρόκειται για ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα με φανερές τις επιδράσεις του Fitzerald, του Faulkner, του Williams και των άλλων σπουδαίων συγγραφέων του αμερικάνικου νότου αλλά ταυτόχρονα και αποτέλεσμα ενός κοσμοπολίτικου ψυχολογισμού που αρδεύει από τον Καραγάτση, τον Ουράνη, τη Μαργαρίτα Λυμπεράκη, όπου οι ήρωες ζουν το δράμα τους φωνάζοντας, ίσως ουρλιάζοντας κάποιες φορές, αλλά χωρίς να ακούγονται παρά μόνον μέσα στους ίδιους. Δεν θα πω περισσότερα πάνω σ’ αυτό. Δεν είναι ώρα σύγκρισης με τις κραυγές του Munch, του Bacon ή του Rodin. Προσώρας θα πω ότι οι εσωτερικές κραυγές των ηρώων μου θύμισαν τις Συμφωνίες του Μahler, όπου η οξύτατη αντιπαράθεση των μερών υποχωρεί για την ανάδυση της αρμονίας.

Θα πω, όμως, γιατί να διαβάσουμε αυτό το βιβλίο. Πρώτον: γιατί μας αφορά. Παρ’ ότι μέσα στην εξέλιξή τους οι χαρακτήρες κινούνται από μια αδιόρατη θλίψη, το ίδιο το βιβλίο μας προσφέρεται ως θεραπεία. Είμαι σίγουρος ότι και ο ίδιος ο συγγραφέας βγήκε περισσότερο θεραπευμένος όταν το τελείωσε.

Παρ’ ότι μέσα στην εξέλιξή τους οι χαρακτήρες κινούνται από μια αδιόρατη θλίψη, το ίδιο το βιβλίο μας προσφέρεται ως θεραπεία. 

Δεύτερον: σ’ αυτούς τους καιρούς που ζούμε, όπου η ευτέλεια,  η εμπορευματοποίηση των σχέσεων υπέρ μιας κοινωνικής επιτυχίας είναι οι σηματωροί της ζωής μας, τούτο το βιβλίο, με την ευγένεια και το ήθος το, με ένταση βάθους όση και η αγωνία της ύπαρξης  –πράγμα περίεργο για τα ελληνικά δεδομένα όπου δεσπόζουν το σεξ, τα δάκρυα και η βία, στις 300 σελίδες δεν υπάρχει ούτε μία σκηνή περιγραφής σεξ–, με γραφή κλασική στα χνάρια των διαχρονικών μεγάλων συγγραφέων γίνεται διαβατήριο που κρατώντας στο σηκωμένο του χέρι ο Γιώργος Δουατζής διανοίγει το μέλλον μιας άλλης ποιότητας στις ανθρώπινες σχέσεις. Εκείνων που το υποκείμενο του Διαφωτισμού ξαναβρίσκει την θέση του στον κόσμο παραμερίζοντας την ηθική των αγορών.

Ο Δουατζής μας παραδίδει το ανθρώπινο ον έτσι όπως είναι, σαν πηλός, ένα χαϊντεγκεριανό ανέστιο και πλανώμενο ον του οποίου η έλλειψη προορισμού το κάνει και επινοεί τον προορισμό του κατοικώντας στην γλώσσα ή, όπως το λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, οι άνθρωποι επιζητούν μια αληθοφανή δικαιολογία ύπαρξης. Μάλιστα, στην θέση του Lacan και του Heidegger για την γλώσσα, επικαλείται στην σελίδα 221 τον Λαπαθιώτη: «ο πόνος στέργει για κλουβί του τον χώρο του ανθρώπινου αλφαβήτου». Και δεν μπορώ να μην θυμηθώ εδώ το Nietzsche και τη φράση του: «έχουμε ανάγκη το ψεύδος και την τέχνη για να ζήσουμε» ή το «ζωτικό ψεύδος» του Ibsen. Έτσι, ο άνθρωπος, αυτό το άχρηστο πάθος θα έλεγε ο Sartre μετατρέπεται από άμορφο πηλό (ο πηλός είναι ο ίδιος μου ο εαυτός, λέει o συγγραφέας σελ. 53 και στη σελ 223: ζω πλάθοντας τον πηλό) σε γλυπτό από πηλό υπερθεματίζοντας δοξαστικά για το μόνο που μπορεί να επιζήσει σε μια καταστροφή: το γλυπτό του «έρωτα και της ζωής».

* Ο ΦΩΤΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ είναι Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας στο Univ. de Paris και συγγραφέας.

altΑνάσα από πηλό
Γιώργος Δουατζής
Πάπυρος 2015
Σελ. 328, τιμή εκδότη €16,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΟΥΑΤΖΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

Για τα αφηγήματα «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα) του Βρασίδα Καραλή και «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» (εκδ. Άγρα) του Θωμά Κοροβίνη. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Δύο συγγραφείς-αφηγητές μιλάνε με τη γιαγιά τους. ...

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

Για το μυθιστόρημα του Βασίλη Τζανακάρη «Αμαλία, μια πόρνη στα αζήτητα» (Ελληνοεκδοτική). Κεντρική εικόνα: Η συνοικία «Μπάρα» στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1916-1918. 

Γράφει η Φανή Κεχαγιά

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος του Κώστα Ακρίβου «Όνομα πατρός: Δούναβης» την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, στον ΙΑΝΟ της Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

Την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και ο...

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η "Ανατολή" είναι ήδη μια ρατσιστική και αποικιοκρατική κατηγορία, ένας τόπος της φαντασίας μας»

Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη με αφορμή την πρόσφατη επανακυκλοφορία της μετάφρασής του της περίφημης μελέτης του Έντουαρντ Σαΐντ (Edward Said) «Οριενταλισμός», από τις εκδόσεις Σάλτο.

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη 

Λίγα εί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ