fish 680

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κιτσοπούλου Το μάτι του ψαριού (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Γνωρίσαμε το αδυσώπητο και οξύ βλέμμα της Λένας Κιτσοπούλου ήδη από την πρώτη, βραβευμένη, συλλογή διηγημάτων της με τίτλο Νυχτερίδες (2006).

Γνωρίσαμε τις προκλητικές της κατευθύνσεις στις παραστάσεις στις οποίες επέλεξε να παίξει ή να σκηνοθετήσει. Κι αυτά φαντάζουνε λαοφιλή, επειδή είναι υπερβολικά, ακραία, προβοκατόρικα, επειδή βγάζουν από τα ρούχα του τον μέσο βολεμένο Έλληνα, επειδή προκαλούν ένα απρόσμενο σοκ. Αυτή η σκόπιμη υπερβολή είναι τελικά μια τάση ναρκισσισμού (τα φώτα σε μένα) ή κοινωνικής κριτικής (τα φώτα στα σκοτεινά δρομάκια της ψυχής μας);

Και σ’ αυτήν τη συλλογή η διηγηματογράφος δεν παύει να είναι προκλητική και βωμολόχος. Δεν παύει να στρέφει τα βέλη της προς διάφορες κατευθύνσεις και να γράφει με νεανική ορμή κι ενίοτε αγανάκτηση.

Και σ’ αυτήν τη συλλογή η διηγηματογράφος δεν παύει να είναι προκλητική και βωμολόχος. Δεν παύει να στρέφει τα βέλη της προς διάφορες κατευθύνσεις και να γράφει με νεανική ορμή κι ενίοτε αγανάκτηση. Άλλοτε καταγγελτικά και μετωπικά, άλλοτε σκωπτικά, άλλοτε με κωμικές κι άλλοτε με τραγικές πινελιές. Δεν λείπει η γρήγορη αφήγηση, η σάτιρα, το άμεσο ή έμμεσο γέλιο, το καρναβαλικό αναποδογύρισμα της ομαλής πραγματικότητας, η έντεχνη σκηνοθεσία των σεναρίων της, η απόκρυψη της ταυτότητας του αφηγητή, ο σεξοθηρικός χαρακτήρας μερικών ιστοριών της, ο καλπάζων ρυθμός, ο χειμωρρώδης μονόλογος κι η πολύκροτη εκπυρσοκρότηση των ανατροπών.

Στα καλά της διηγήματα, όμως, ο βασικός της στόχος δεν είναι η σάπια κοινωνία ή οι παραδοσιακοί θεσμοί, αλλά ο ίδιος ο βολεμένος άνθρωπος, συχνά ο ίδιος ο πρωταγωνιστής που ναι μεν καταδικάζει όσα συμβαίνουν γύρω του, αλλά κατά βάθος αντιλαμβάνεται ότι ο ίδιος είναι πιο αδύναμος, πιο αλλόκοτος, πιο στρεβλός, ότι ο ίδιος κουβαλά ανάλογα κουσούρια με όσα βλέπει στους άλλους, ότι το πρόβλημα δεν είναι αυτό που φαίνεται αλλά ένα άλλο, εξίσου ή και χειρότερο από το οφθαλμοφανές. Το «τέρας» δεν είναι ο άλλος αλλά εμείς οι ίδιοι, πρόβλημα κατ’ ουσίαν δεν είναι οι κακοί τρίτοι αλλά οι μικροαστοί· αυτοί που βολεύονται με τη ζωούλα τους, κατηγορώντας συχνά τους «αφύσικους»· αυτοί που νομίζουν ότι έχουν μια ηθική και φυσική ανωτερότητα, καυτηριάζοντας την κατωτερότητα των άλλων· αυτοί που επαναπαύονται στην εύτακτη καθημερινότητά τους. Κατά βάθος όμως είναι οι ίδιοι συμπλεγματικοί, μίζεροι, βαθιά δυστυχισμένοι…

Στα «Θαλάσσια τέρατα» λ.χ. η αφηγήτρια απολαμβάνει τις διακοπές της και έχει εύκολη την κοροϊδία για μια χοντρή στην παραλία που βασανίζει τον αδύνατο άνδρα της· εντέλει όμως η ίδια δεν στερείται σωματικών μειονεκτημάτων, όπως τα αυτιά της που μοιάζουν με τεράστια σαλάχια. Στον «Τραπεζικό λογαριασμό» αντίστοιχα ο Αθανάσιος Κονδύλης αποφασίζει να δωρίσει στην οικογένεια με το «κουλό» αγόρι έναν τραπεζικό λογαριασμό, αλλά, όταν τρώει μαζί τους, συνειδητοποιεί ότι ο ίδιος είναι περισσότερο μίζερος και αξιολύπητος από τους χαρούμενους αυτούς ανθρώπους.

Η συγγραφέας, όταν δεν θέτει σε προτεραιότητα την ίδια την πρόκληση, όταν δεν την τραβάει δηλαδή επίτηδες στα άκρα ως αυτοσκοπό, πετυχαίνει να σοκάρει γονιμότατα με την παρουσίαση της κοινωνικής και ηθικής σήψης και όχι με την εκκωφαντικότητα των λόγων και των σκηνών της.

Η Λένα Κιτσοπούλου ανατρέπει την καθιερωμένη ιεραρχία που θέλει τη σάτιρα να στοχεύει πάντα τον κατώτερο άλλο· προεκτείνει ακόμα και τη δική της γραφή, που στις προηγούμενες συλλογές της ήταν τυφλά καταγγελτική, και προχωρά σε έναν αυτοσαρκασμό, ο οποίος ενέχει σπέρματα αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησίας. Η ίδια η κοινωνία δεν μπορεί να μένει στα επιφανειακά, να βάζει ταμπέλες και να χωρίζει ρατσιστικά τους ανθρώπους, αλλά να κρίνει με βάση βαθύτερα κριτήρια. Στο «Τέρας» λ.χ. τέρας δεν αποτελεί στην πραγματικότητα ο μικρός ήρωας που είναι άτομο με ειδικές ανάγκες, μάλλον υπερκινητικό και με μειωμένη νοημοσύνη, ένας μικρός δαίμονας που αλωνίζει και μπουρδολογεί ασυστόλως. Τέρας, ηθικό και κοινωνικό, είναι ο θείος του, που ως γιατρός έχει δεσμό με μάνα και κόρη και μάλιστα αφαιρεί τα γεννητικά όργανα της μικρής Αφροδίτης για να μην τη χαίρεται άλλος.

Έγραψα και προηγουμένως ότι στο στόχαστρο της διηγηματογράφου είναι ο μικροαστισμός και το βόλεμα, σαν τον Μάριο Χάκκα στο «Ψαράκι της γυάλας». Έτσι, και οι χαρακτήρες της Λένας Κιτσοπούλου αναζητούν την αξιοπρεπή και καλοκουρδισμένη ζωή, έστω κι αν μέσα τους σπαράσσονται από ένα βαθύ τραύμα· σαν τον πενηντάρη αφηγητή του διηγήματος «Ο καραφλομπέκατσος» που ξεκινά στο καινούργιο του σπίτι μια νέα ζωή μετά τον χωρισμό του, ανακουφισμένος και ορεξάτος για μια αισιόδοξη αρχή. Αλλά τελικά αποδεικνύεται ότι είναι ακόμα εξαρτημένος από την παλιά του αγάπη. Ή ακόμα χειρότερα στους «Χαρταετούς» προβάλλεται η πετυχημένη πορεία του Πάνου, ο οποίος ξεκίνησε σαν παιδί-θαύμα και πέθανε ευτυχής, ως η χαζοχαρούμενη θεώρηση της ζωής που επιβεβαιώνει την εδραιωμένη αίσθηση περί εφησυχασμένης ευτυχίας. Όλα αυτά είναι αέρας, ματαιότητα, εύκολος και άκοπος ευδαιμονισμός, όλα είναι μικρά «όταν τα δεις από ψηλά», όπως αποδεικνύεται π.χ. με την εμφάνιση του καρκίνου στον Μένιο των «Άσχημων νέων». Κι αυτός, αντί να μεμψιμοιρεί και να κλαίγεται, αντιλαμβάνεται πόσο ανόητα είναι όλα τα άλλα και αντιμετωπίζει τη ματαιότητα με ακραίο, ακράτητο, «ανάρμοστο» γέλιο.

Η διηγηματογράφος αποδεικνύεται επιδέξια χειρίστρια της αφήγησης, καθώς συστρέφει την ιστορία σε απρόσμενες εξελίξεις. Κι εκεί φαίνεται πως τα βέλη του καθενός αξίζουν, όταν κατευθύνονται πού και πού και σ’ αυτόν τον ίδιο. Η συγγραφέας, όταν δεν θέτει σε προτεραιότητα την ίδια την πρόκληση, όταν δεν την τραβάει δηλαδή επίτηδες στα άκρα ως αυτοσκοπό, πετυχαίνει να σοκάρει γονιμότατα με την παρουσίαση της κοινωνικής και ηθικής σήψης και όχι με την εκκωφαντικότητα των λόγων και των σκηνών της. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΤο μάτι του ψαριού
Λένα Κιτσοπούλου
Μεταίχμιο 2015
Σελ. 248, τιμή εκδότη € 12,20

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΛΕΝΑΣ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η κεφαλή του Τσάτσγουερθ» της Κωνσταντίας Σωτηρίου (κριτική) – Μυθιστόρημα με στοιχεία ιστορικής και λαογραφικής έρευνας

«Η κεφαλή του Τσάτσγουερθ» της Κωνσταντίας Σωτηρίου (κριτική) – Μυθιστόρημα με στοιχεία ιστορικής και λαογραφικής έρευνας

Για το μυθιστόρημα της Κωνσταντίας Σωτηρίου «Η κεφαλή του Τσάτσγουερθ» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Κύπρια πεζογράφος της νέας γενιάς, η ...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (κριτική) – Ο θεσσαλικός κάμπος καίγεται

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (κριτική) – Ο θεσσαλικός κάμπος καίγεται

Για το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα» (εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα, τμήμα φωτογραφίας του Τάκη Τλούπα, έργο του οποίου κοσμεί και το εξώφυλλο του βιβλίου.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο θεσσαλικό...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης επιστρέφει με τον «Σάκο Εκστρατείας» του μιλώντας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, για το μυθιστόρημα του Μάξιμ Μπίλλερ (Maxim Biller) «Ο λάθος χαιρετισμός» (μτφρ. Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Πατάκη), καθώς και για τη μελέτη του Βίκτορ ...

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 ολοκληρώνεται σήμερα με μια θεατρική παράσταση για την ισπανική γλώσσα. Κεντρική εικόνα: Ο Πέδρο Σαλίνας (Pedro Salinas), σημαντικός Ισπανός ποιητής και ένας από τους συγγραφείς του έργου «Doña Gramática» («Η κυρά-Γραμματική») του 1942.

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ