fish 680

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κιτσοπούλου Το μάτι του ψαριού (εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Γνωρίσαμε το αδυσώπητο και οξύ βλέμμα της Λένας Κιτσοπούλου ήδη από την πρώτη, βραβευμένη, συλλογή διηγημάτων της με τίτλο Νυχτερίδες (2006).

Γνωρίσαμε τις προκλητικές της κατευθύνσεις στις παραστάσεις στις οποίες επέλεξε να παίξει ή να σκηνοθετήσει. Κι αυτά φαντάζουνε λαοφιλή, επειδή είναι υπερβολικά, ακραία, προβοκατόρικα, επειδή βγάζουν από τα ρούχα του τον μέσο βολεμένο Έλληνα, επειδή προκαλούν ένα απρόσμενο σοκ. Αυτή η σκόπιμη υπερβολή είναι τελικά μια τάση ναρκισσισμού (τα φώτα σε μένα) ή κοινωνικής κριτικής (τα φώτα στα σκοτεινά δρομάκια της ψυχής μας);

Και σ’ αυτήν τη συλλογή η διηγηματογράφος δεν παύει να είναι προκλητική και βωμολόχος. Δεν παύει να στρέφει τα βέλη της προς διάφορες κατευθύνσεις και να γράφει με νεανική ορμή κι ενίοτε αγανάκτηση.

Και σ’ αυτήν τη συλλογή η διηγηματογράφος δεν παύει να είναι προκλητική και βωμολόχος. Δεν παύει να στρέφει τα βέλη της προς διάφορες κατευθύνσεις και να γράφει με νεανική ορμή κι ενίοτε αγανάκτηση. Άλλοτε καταγγελτικά και μετωπικά, άλλοτε σκωπτικά, άλλοτε με κωμικές κι άλλοτε με τραγικές πινελιές. Δεν λείπει η γρήγορη αφήγηση, η σάτιρα, το άμεσο ή έμμεσο γέλιο, το καρναβαλικό αναποδογύρισμα της ομαλής πραγματικότητας, η έντεχνη σκηνοθεσία των σεναρίων της, η απόκρυψη της ταυτότητας του αφηγητή, ο σεξοθηρικός χαρακτήρας μερικών ιστοριών της, ο καλπάζων ρυθμός, ο χειμωρρώδης μονόλογος κι η πολύκροτη εκπυρσοκρότηση των ανατροπών.

Στα καλά της διηγήματα, όμως, ο βασικός της στόχος δεν είναι η σάπια κοινωνία ή οι παραδοσιακοί θεσμοί, αλλά ο ίδιος ο βολεμένος άνθρωπος, συχνά ο ίδιος ο πρωταγωνιστής που ναι μεν καταδικάζει όσα συμβαίνουν γύρω του, αλλά κατά βάθος αντιλαμβάνεται ότι ο ίδιος είναι πιο αδύναμος, πιο αλλόκοτος, πιο στρεβλός, ότι ο ίδιος κουβαλά ανάλογα κουσούρια με όσα βλέπει στους άλλους, ότι το πρόβλημα δεν είναι αυτό που φαίνεται αλλά ένα άλλο, εξίσου ή και χειρότερο από το οφθαλμοφανές. Το «τέρας» δεν είναι ο άλλος αλλά εμείς οι ίδιοι, πρόβλημα κατ’ ουσίαν δεν είναι οι κακοί τρίτοι αλλά οι μικροαστοί· αυτοί που βολεύονται με τη ζωούλα τους, κατηγορώντας συχνά τους «αφύσικους»· αυτοί που νομίζουν ότι έχουν μια ηθική και φυσική ανωτερότητα, καυτηριάζοντας την κατωτερότητα των άλλων· αυτοί που επαναπαύονται στην εύτακτη καθημερινότητά τους. Κατά βάθος όμως είναι οι ίδιοι συμπλεγματικοί, μίζεροι, βαθιά δυστυχισμένοι…

Στα «Θαλάσσια τέρατα» λ.χ. η αφηγήτρια απολαμβάνει τις διακοπές της και έχει εύκολη την κοροϊδία για μια χοντρή στην παραλία που βασανίζει τον αδύνατο άνδρα της· εντέλει όμως η ίδια δεν στερείται σωματικών μειονεκτημάτων, όπως τα αυτιά της που μοιάζουν με τεράστια σαλάχια. Στον «Τραπεζικό λογαριασμό» αντίστοιχα ο Αθανάσιος Κονδύλης αποφασίζει να δωρίσει στην οικογένεια με το «κουλό» αγόρι έναν τραπεζικό λογαριασμό, αλλά, όταν τρώει μαζί τους, συνειδητοποιεί ότι ο ίδιος είναι περισσότερο μίζερος και αξιολύπητος από τους χαρούμενους αυτούς ανθρώπους.

Η συγγραφέας, όταν δεν θέτει σε προτεραιότητα την ίδια την πρόκληση, όταν δεν την τραβάει δηλαδή επίτηδες στα άκρα ως αυτοσκοπό, πετυχαίνει να σοκάρει γονιμότατα με την παρουσίαση της κοινωνικής και ηθικής σήψης και όχι με την εκκωφαντικότητα των λόγων και των σκηνών της.

Η Λένα Κιτσοπούλου ανατρέπει την καθιερωμένη ιεραρχία που θέλει τη σάτιρα να στοχεύει πάντα τον κατώτερο άλλο· προεκτείνει ακόμα και τη δική της γραφή, που στις προηγούμενες συλλογές της ήταν τυφλά καταγγελτική, και προχωρά σε έναν αυτοσαρκασμό, ο οποίος ενέχει σπέρματα αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησίας. Η ίδια η κοινωνία δεν μπορεί να μένει στα επιφανειακά, να βάζει ταμπέλες και να χωρίζει ρατσιστικά τους ανθρώπους, αλλά να κρίνει με βάση βαθύτερα κριτήρια. Στο «Τέρας» λ.χ. τέρας δεν αποτελεί στην πραγματικότητα ο μικρός ήρωας που είναι άτομο με ειδικές ανάγκες, μάλλον υπερκινητικό και με μειωμένη νοημοσύνη, ένας μικρός δαίμονας που αλωνίζει και μπουρδολογεί ασυστόλως. Τέρας, ηθικό και κοινωνικό, είναι ο θείος του, που ως γιατρός έχει δεσμό με μάνα και κόρη και μάλιστα αφαιρεί τα γεννητικά όργανα της μικρής Αφροδίτης για να μην τη χαίρεται άλλος.

Έγραψα και προηγουμένως ότι στο στόχαστρο της διηγηματογράφου είναι ο μικροαστισμός και το βόλεμα, σαν τον Μάριο Χάκκα στο «Ψαράκι της γυάλας». Έτσι, και οι χαρακτήρες της Λένας Κιτσοπούλου αναζητούν την αξιοπρεπή και καλοκουρδισμένη ζωή, έστω κι αν μέσα τους σπαράσσονται από ένα βαθύ τραύμα· σαν τον πενηντάρη αφηγητή του διηγήματος «Ο καραφλομπέκατσος» που ξεκινά στο καινούργιο του σπίτι μια νέα ζωή μετά τον χωρισμό του, ανακουφισμένος και ορεξάτος για μια αισιόδοξη αρχή. Αλλά τελικά αποδεικνύεται ότι είναι ακόμα εξαρτημένος από την παλιά του αγάπη. Ή ακόμα χειρότερα στους «Χαρταετούς» προβάλλεται η πετυχημένη πορεία του Πάνου, ο οποίος ξεκίνησε σαν παιδί-θαύμα και πέθανε ευτυχής, ως η χαζοχαρούμενη θεώρηση της ζωής που επιβεβαιώνει την εδραιωμένη αίσθηση περί εφησυχασμένης ευτυχίας. Όλα αυτά είναι αέρας, ματαιότητα, εύκολος και άκοπος ευδαιμονισμός, όλα είναι μικρά «όταν τα δεις από ψηλά», όπως αποδεικνύεται π.χ. με την εμφάνιση του καρκίνου στον Μένιο των «Άσχημων νέων». Κι αυτός, αντί να μεμψιμοιρεί και να κλαίγεται, αντιλαμβάνεται πόσο ανόητα είναι όλα τα άλλα και αντιμετωπίζει τη ματαιότητα με ακραίο, ακράτητο, «ανάρμοστο» γέλιο.

Η διηγηματογράφος αποδεικνύεται επιδέξια χειρίστρια της αφήγησης, καθώς συστρέφει την ιστορία σε απρόσμενες εξελίξεις. Κι εκεί φαίνεται πως τα βέλη του καθενός αξίζουν, όταν κατευθύνονται πού και πού και σ’ αυτόν τον ίδιο. Η συγγραφέας, όταν δεν θέτει σε προτεραιότητα την ίδια την πρόκληση, όταν δεν την τραβάει δηλαδή επίτηδες στα άκρα ως αυτοσκοπό, πετυχαίνει να σοκάρει γονιμότατα με την παρουσίαση της κοινωνικής και ηθικής σήψης και όχι με την εκκωφαντικότητα των λόγων και των σκηνών της. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΤο μάτι του ψαριού
Λένα Κιτσοπούλου
Μεταίχμιο 2015
Σελ. 248, τιμή εκδότη € 12,20

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΛΕΝΑΣ ΚΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Αλλοτεκοίτη» του Νίκου Ξένιου (κριτική)

«Αλλοτεκοίτη» του Νίκου Ξένιου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Ξένιου «Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση» (εκδ. Κριτική). Κεντρική εικόνα: Η Μόνικα Βίτι στην «Κόκκινη έρημο» του Μικελάντζελο Αντονιόνι.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

«Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές / Είναι...

«Μια Μαρίνα Τζάφου» του Σωτήρη Δημητρίου (κριτική) – Mάρτυρες της ανθρώπινης κωμωδίας

«Μια Μαρίνα Τζάφου» του Σωτήρη Δημητρίου (κριτική) – Mάρτυρες της ανθρώπινης κωμωδίας

Για τη συλλογή διηγημάτων του Σωτήρη Δημητρίου «Μια Μαρίνα Τζάφου» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Προξενιό της Άννας». 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Ο Σωτήρης Δημητρίου στη με...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...
«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ [Donna Tartt] «Η καρδερίνα» (νέα μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος), το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στον επάνω όροφο έκανε παγωνιά, καθώς τα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...
Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις ποιητικές συλλογές που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός και με τις οποίες τρεις νέοι ποιητές κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση.

Επιμέλεια: Book Press

Στην ποιητική συλλογή του Γιάννη Ξέστερνου  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ