
Για τη συλλογή με αφηγήματα του Θάνου Κάππα Πικρούτσικα πικρούτσικα (Εκδόσεις της Εστίας)
Της Έλενας Μαρούτσου
I'm sitting here, doing nothing but ageing, είπε κάπου μέσα στο μουσικό του σύμπαν ο George Harrison και με αυτόν τον στίχο ως μότο επιλέγει να μας εισάγει στο δικό του λογοτεχνικό σύμπαν ο Θάνος Κάππας, στο πρώτο του βιβλίο.
Ο χρόνος είναι πράγματι το βαθύτερο θέμα των μικρών κειμένων που συνθέτουν αυτή τη συλλογή. Τόσο ο χρόνος που λιμνάζει μέσα μας σαν μνήμη, όσο και αυτός που κυλάει έξω από μας αδιάκοπα κι αδιάφορα σαν πραγματικότητα. Τα πρώτα είκοσι μικρά πεζά ψαρεύουν από τη λίμνη της μνήμης και μπαίνουν κάτω απ' τον τίτλο «Εμμονές και Καθηλώσεις», ενώ τα υπόλοιπα είκοσι αναμετρώνται με το ποτάμι μιας τραγικής και φαρσικής καθημερινότητας και φέρουν την ταμπέλα «Tragicomedia moderna».
Η νόσος που πλήττει τις συλλογές διηγημάτων
Πολλά από τα μικρά πεζά αυτού του βιβλίου έχουν φιλοξενηθεί σε περιοδικά, εφημερίδες, ιστολόγια, διαδικτυακούς τόπους και ανθολόγια διηγημάτων. Καθώς ξεφύλλιζα λοιπόν το βιβλίο –προτού το διαβάσω– με κυρίευσε ο φόβος μήπως η συλλογή πάσχει από μια νόσο που προσβάλλει πολλές συλλογές πεζών που κάπου κάποτε δημοσιεύτηκαν και μετά συγκεντρώθηκαν για να συνθέσουν ένα βιβλίο. Μιλάω για την ετερογένεια. Συχνά έχω την αίσθηση πως τα κείμενα σε παρόμοιες με αυτήν εδώ συλλογές, συνυπάρχουν κάπως βεβιασμένα και αμήχανα στον ίδιο χώρο μεταξύ τους, σαν περαστικοί που τους τράβηξαν με το ζόρι στη διαδήλωση μόνο και μόνο για να φαίνονται πολλοί. Το ξέρω γιατί κι εμένα το πρώτο μου βιβλίο μια τέτοια παθιασμένη και αμήχανη διαδήλωση ήταν. Καμία σχέση, όμως, με τη διαδήλωση του Κάππα.
Καθώς διάβαζα το βιβλίο, μπροστά μου σχηματίστηκε ένας πολύ συνεκτικός και ξεκάθαρος κόσμος. Ένα μικρό λογοτεχνικό σύμπαν που σελίδα τη σελίδα, κείμενο το κείμενο, ξεδιπλώνεται και σχηματίζει ένα, κατά τη γνώμη μου, πολύ γοητευτικό ψηφιδωτό. Οι ψηφίδες του –μικρούτσικα γυαλάκια που καθρεφτίζουν πότε τον περιβάλλοντα χώρο, πότε τον δημιουργό τους και πότε αυτόν που τα κοιτάει– είναι αυτά τα μικρά κείμενα, γραμμένα με χιούμορ, ειλικρίνεια και ένα είδος «αντρικής» –ας μου επιτραπεί η λέξη– συγκίνησης που φτάνει κατευθείαν στο στόχο σαν μαχαιριά.
Στην φαρέτρα του διηγήματος
Η αλήθεια είναι πως ο Θάνος Κάππας έχει διαλέξει μια φόρμα που –ενώ δεν χαίρει μεγάλης δημοτικότητας και οι περισσότεροι εκδότες την τρέμουν– έχει στην φαρέτρα της αυτό το ισχυρό όπλο. Το «ακαριαίο χτύπημα». Όπως λέει κι ο Αχιλλέας Κυριακίδης: «Το διήγημα [...] με την σχεδόν ακαριαία δραστικότητά του, στοχεύει περισσότερο στο ν' αφυπνίσει παρά να βαυκαλίσει∙ είναι μάλλον μια ένεση που αποσκοπεί στο να διεγείρει, παρά ένας ορός που ενσταλάζει ράθυμα διαβατήριες ουσίες ευρείας δράσεως» (Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας, εκδ. Κίχλη).
Με αυτές, λοιπόν, τις «ενέσεις» των σύντομων κειμένων του Κάππα, εισέρχεται στο αίμα μας ακέραιο το αίσθημα που τα συνοδεύει. Πρόκειται μάλιστα για ένα αίσθημα κάπως πικρό, που όμως ενέχει και μια γλυκιά απόλαυση, όπως στο πρώτο διήγημα, όπου ο αφηγητής θυμάται τη γιαγιά του να τρώει ένα πιάτο ραδίκια και κάθε τόσο να μονολογεί με ευχαρίστηση «Πικρούτσικα, πικρούτσικα». Εξού, και ο εύστοχος τίτλος του βιβλίου.
* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.