
Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου Το δέντρο του Ιούδα (εκδ. Κίχλη).
Της Έλενας Μαρούτσου
Στη λογοτεχνία υπάρχουν φορές που ο τόπος είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της πλοκής. Υπάρχουν και κάποιες πιο σπάνιες φορές που ο τόπος είναι ο υποβολέας. Και ως υποβολέας υπαγορεύει σε κάθε πρόσωπο τα λόγια και τις πράξεις του. Το δέντρο του Ιούδα του Μιχάλη Μακρόπουλου (εκδ. Κίχλη), έχει φυτρώσει σ’ έναν τέτοιο τόπο. Τις ρίζες του τρέφουν τα αφράτα χώματα της παιδικής ηλικίας, ενώ στα κλαδιά του αιωρούνται πλαστικές σακούλες και κρεμασμένοι. Το έχουν άλλωστε αυτό οι γενέθλιοι τόποι.
Υποβλητικοί τόποι
Ο συγγραφέας εξαρχής δηλώνει εμπράκτως την προτίμησή του στην υπαινικτικότητα.
Ο γενέθλιος τόπος του Ηλία, του κεντρικού ήρωα της νουβέλας, είναι το Δελβινάκι, στο Πωγώνι της Ηπείρου, κοντά στα ελλονοαλβανικά σύνορα. Ο ήρωας είναι ένας μεσήλικας που επιστρέφει στο χωριό του μετά τη διάλυση της ζωής του, όπως την ήξερε, στην Αθήνα. Δεν μαθαίνουμε πολλά για το χωρισμό του, ούτε για την απόλυσή του απ’ τη δουλειά. Ο συγγραφέας εξαρχής δηλώνει εμπράκτως την προτίμησή του στην υπαινικτικότητα. Για το παρελθόν του ήρωα λέγονται τα απολύτως απαραίτητα. Εξίσου λιτά είναι και τα εκφραστικά μέσα του συγγραφέα, οι μεταφορές χρησιμοποιούνται με φειδώ. Γι' αυτό και η μετρημένη τους παρουσία λάμπει μέσα στον κείμενο –όπως λάμπουν κάτι φωτάκια σε σκοτεινούς διαδρόμους– φωτίζοντας περιοχές του ψυχισμού των ηρώων σ’ ένα ψυχολογικό τοπίο σκόπιμα υποφωτισμένο. Λέει για παράδειγμα ο αφηγητής για τον Ηλία και τις κόρες του:
Ήδη μακριά του, αυτές σε μια ζωή όπου ο Ηλίας δεν υπήρχε πλέον, αυτός σε μια ζωή όπου εκείνες δεν υπήρξαν ποτέ, και συναντιόνταν σ’ ένα σύνορο, έναν άλλο Συνοριακό Σταθμό, στο τελωνείο της μνήμης. Εκδρομές, γιορτές, φωνές γέμιζαν τις σελίδες του διαβατηρίου που ’χε λήξει και δεν ανανεώθηκε.
![]() Ο Μιχάλης Μακρόπουλος
|
Ο χορός των χωριανών κι ένα φάντασμα
Με ληγμένο «διαβατήριο» λοιπόν, ληγμένη οικογενειακή κι επαγγελματική ζωή, ο Ηλίας επιστρέφει στο πατρικό του, όπου η μάνα του ζει μόνη μετά το θάνατο του άντρα της, και τώρα φροντίζει με αμίλητη και λίγο φοβισμένη στοργή τον γιο της. Δίπλα στον Ηλία βρίσκεται ένας αδελφικός φίλος, αστυνόμος, η γυναίκα του, εξίσου τρυφερή, λιγομίλητη και βασανισμένη φιγούρα με τη μητέρα, ένας κυνηγός με ύποπτες συναλλαγές, ένας νεαρός, υποχείριό του, ο αλκοολικός πατέρας του νεαρού, ενώ στο χορό των χωριανών μπαίνει στην πορεία κι ένας αλβανός εγκληματίας καθώς και το φάντασμα μιας σκοτωμένης.
Παρότι το έγκλημα που λαμβάνει χώρα στο χωριό παίζει καίριο ρόλο στην πλοκή κι η λύση του φέρνει τον αναγνώστη μπροστά σε μια σειρά από ανατροπές, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αστυνομική νουβέλα.
Με αυτό το φάντασμα έρχεται αντιμέτωπος ο Ηλίας, ένα φάντασμα που τον καλεί να φέρει στο φως τους ενόχους και ν’ αποδώσει δικαιοσύνη. Παρότι το έγκλημα που λαμβάνει χώρα στο χωριό παίζει καίριο ρόλο στην πλοκή κι η λύση του φέρνει τον αναγνώστη μπροστά σε μια σειρά από ανατροπές, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αστυνομική νουβέλα. Το κέντρο βάρους δεν εντοπίζεται στη σταδιακή λύση του γρίφου αλλά στη λύση που δίνει ο ήρωας σε μια πράξη απόδοσης εσωτερικής δικαιοσύνης που τον καθιστά τραγικό ήρωα. Η τραγική θέση του Ηλία βρίσκεται στο σταυροδρόμι εκείνο που η ελεύθερη βούληση συναντάται με τη σχεδόν ολοκληρωτική υποταγή στη μοίρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση «μοίρα» του Ηλία είναι ο τόπος που του έλαχε με τους άρρηκτους και άρρητους δεσμούς που συνεπάγεται.
Πλοκή και πλέγματα
Η ερημιά του Πωγωνίου είχε προφτάσει να εισδύσει μέσα του, να τον διαποτίσει ως τα κατάβαθά του. Είχε βρει τον εαυτό του στον τόπο του, άνθρωπος και τοπίο είχαν γίνει ένα, οι δρύες και οι πλάτανοι, όπως έπλεκαν τα γυμνά κλαριά τους, ήταν για τον Ηλία οι φλέβες του πλεγμένες μπρος στον ουρανό της ψυχής του.
Καλογραμμένη νουβέλα, δείγμα μιας γραφής που συνδυάζει τη λιτότητα με την ακρίβεια και τη βαθύτητα.
Θα έλεγα πως ολόκληρη η νουβέλα, τηρώντας αποστάσεις ασφαλείας τόσο από το αστυνομικό όσο κι απ’ το ψυχολογικό δράμα αλλά κι απ’ την ηθογραφία (όπως τουλάχιστον την ξέρουμε), καταπιάνεται με την αποτύπωση αυτών των πλεγμένων γυμνών κλαριών. Ο συγγραφέας δείχνει να γνωρίζει καλά τη δισυπόστατη φύση κάθε πλέγματος –προστασία και παγίδα, δεσμός αλλά και δεσμά– και μέσα σε ένα τέτοιο πλέγμα τοποθετεί την τελευταία πράξη του ήρωα, μια πράξη ηθικής φύσης που κυμαίνεται ανάμεσα στην πίστη και στην προδοσία, μια που η μια προϋποθέτει εδώ ολοφάνερα την άλλη.
Πολύ καλογραμμένη νουβέλα, δείγμα μιας γραφής που συνδυάζει τη λιτότητα με την ακρίβεια και τη βαθύτητα. Αν υπάρχει αυτό που ονομάζουμε γυναικεία γραφή (για τη φύση και τα χαρακτηριστικά της οποίας τόσο μελάνι έχει χυθεί) τότε στον αντίποδά της θα υπάρχει, φαντάζομαι, κι η αντρική. Κι αυτό θα μπορούσε να είναι ένα εξαίρετο δείγμα της.
* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.
Το δέντρο του Ιούδα
Μιχάλης Μακρόπουλος
Κίχλη 2014
Σελ. 120, τιμή € 12,00