Οκτακόσια χρόνια στα Επτάνησα

Το πόνημα της Σκιαδαρέση βάζει τον αναγνώστη στη θέση του γητευτή της ιστορίας από τα μεσαιωνικά χρόνια μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα: το μυθιστόρημα καλύπτει σχεδόν οκτακόσια χρόνια ελληνικής ιστορίας (1217-2009) επιμένοντας στις ταραχώδεις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις του 19ου αιώνα, απότοκος της πνευματικής επανάστασης του Διαφωτισμού μελετώντας παράλληλα τις ιστορίες των μυθιστορηματικών οικογενειών του βιβλίου.

Τα πρόσωπα της ιστορίας

Είναι ο χαρακτήρας-κλειδί πίσω από τις αμαρτίες, τα πάθη και τις απογοητεύσεις για πολλούς από τους εμπλεκόμενους στο μυθιστορηματικό παιχνίδι

Η αφήγηση εκκινεί στα 1956, αλλά πολύ σύντομα ο χρόνος δράσης μετατοπίζεται στο παρελθόν, στα χρόνια που τα Επτάνησα ήταν προτεκτοράτο ξένων δυνάμεων. Ο Κλάρης είναι ένας από τους τοπικούς άρχοντες του νησιού τον 19ο αιώνα· η Όρσολα, η ευγενική γυναίκα του έχει πεθάνει, κι έχει βρει καταφύγιο στο μυρωμένο από λεβάντα, σώμα της Ροζαλίας, που είναι ελάχιστα μεγαλύτερη από την κόρη του. Η Ροζαλία είναι μια γυναίκα πληθωρική, με σταρένια επιδερμίδα και μάτια τόσο πράσινα που μοιάζουν να μιλούν: ο Κλάρης δικαιολογημένα νιώθει πως παλεύει με το ανίκητο διαολοθήλυκο. Όμως η Ροζαλία επιθυμεί περισσότερα πράγματα, ανακατωμένα στο μυαλό της: να γίνει κυρία του σπιτιού· να γίνει σύζυγος του Νικηφόρου, ενός νεαρού που είναι ερωτευμένος με την κόρη του Κλάρη. Είναι ο χαρακτήρας-κλειδί πίσω από τις αμαρτίες, τα πάθη και τις απογοητεύσεις για πολλούς από τους εμπλεκόμενους στο μυθιστορηματικό παιχνίδι.

Ο Νικηφόρος Φωκάς σπουδάζει στην Πίζα ιατρική, όπως τον προόριζε ο πατέρας του – θέλει να ολοκληρώσει τις σπουδές του ώστε να γυρίσει δετόρος στη γενέτειρά του και να ζητήσει από τον Κλάρη το χέρι της όμορφης κόρης του, Έλενας. Ο Φωκάς πιστεύει στην αξία της γνώσης, της παιδείας, των σπουδών, αλλά περισσότερο όταν αυτές πραγματοποιούνται σε ένα καθεστώς ελεύθερο· για αυτό τον λόγο προσχωρεί στην Εταιρεία των Φιλικών πριν πάρει την απόφαση να πολεμήσει στην Ελληνική Επανάσταση. Στην Πίζα γνωρίζεται με τον Κοσμέτο, έναν από τους πιο συμπαθητικούς χαρακτήρες του βιβλίου – ίσως εξαιτίας της αδύναμης φύσης του και της ένθεης γαλήνης που τον διακατέχει: είναι ένας φιλάσθενος σπουδαστής της νομικής, που επιθυμεί για την πατρίδα του την αποτίναξη όλων των ζυγών· όσο το σώμα του είναι ασθενικό, άλλο τόσο το πνεύμα του είναι ρωμαλέο. Η φθίση θα τον νικήσει, αλλά πριν γίνει αυτό, θα αποκαλύψει στον Νικηφόρο το μεγάλο μυστικό της μητέρας του: αμέσως μετά θα τον νικήσει οριστικά ένας ωραίος θάνατος.

Ο Φωκάς πιστεύει στην αξία της γνώσης, της παιδείας, των σπουδών, αλλά περισσότερο όταν αυτές πραγματοποιούνται σε ένα καθεστώς ελεύθερο· για αυτό τον λόγο προσχωρεί στην Εταιρεία των Φιλικών πριν πάρει την απόφαση να πολεμήσει στην Ελληνική Επανάσταση

Ο πιο ενδιαφέρων ίσως χαρακτήρας του βιβλίου –καθότι πειστικός μέσα στις πρισματικές αντιφάσεις του– είναι ο Ζένος Κλάρης, που αναφέρθηκε επιγραμματικά και πιο πάνω: ένας άρχοντας που κριτικάρει αυτό που δεν μπορεί να αποδεχτεί, αρνείται να συμβαδίσει με τους καινούργιους καιρούς που κάνουν λόγο για ισότητα κι ελευθερία και καταλήγει να γίνει για τους περισσότερους Κεφαλονίτες –συμπεριλαμβανομένων της κόρης του και του εγγονού του– το ίδιο μισητός με την Αρμοστεία και τις αποφάσεις της που στήριζε με πάθος· αυτό το κοντοθώριασμα θα καθορίσει τις ζωές των δικών του ανθρώπων, μέχρι που θα αντιδράσουν με βία στην καταπίεση. Ο Κλάρης θεωρεί τον Φωκά τυχοδιώκτη, έναν άμυαλο επαναστάτη, από αυτούς που μεγαλώνουν στις οικογένειες των ποπολάρων· με επιλογή του παντρεύει την Έλενα με Άγγλο αξιωματικό, γιατί αυτό είναι το συμφέρον του. Δεν θέλει μήτε να ακούσει για πιθανή ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα: ο νους του ασυναίσθητα γυρίζει στην κακοδιαχείριση των νήσων από τους Γάλλους.

Από την άλλη πλευρά ο Γερόλυμος Σιφάντος είναι ένας συμβολαιογράφος –«νοδάρος»– που δεν δίνει σημασία στους άρχοντες και την καταγωγή τους ούτε για τα λίμπρα της ευγένειας. Γνωρίζει πως για ένα δέντρο πιο σημαντικός είναι ο κορμός από τις ρίζες: έτσι μεγαλώνει με τη σύζυγό του, Θεώνη, τον γιο τους Ρόκκο· δίπλα στον μοναχογιό τους μεγαλώνουν κι ένα μωρό κορίτσι που βρίσκουν ένα βράδυ έξω από το σπίτι τους. Ο Ρόκκος μεγαλώνοντας δεν επιθυμεί να γίνει ούτε γιατρός ούτε δικηγόρος· η τυπογραφία είναι αυτή που του αναστατώνει την ψυχή. Θα έρθει η ώρα που το παλιό με το καινούργιο θα συγκρουστούν, με μοιραία κατάληξη για τους περισσότερους από τους χαρακτήρες.

Μαρία Σκιαδαρέση

Η Ιστορία μέσα στην ιστορία

Οι ιστορίες των οικογενειών μπλέκονται, αλλά με τρόπο που ο αναγνώστης μπορεί και παρακολουθεί την εξέλιξή τους διαμέσου των χρόνων και των αιώνων. Το τοπικό ιδίωμα της εποχής εμφανίζεται τόσο στην αφήγηση όσο και στους διαλόγους αναπαριστώντας τους πόθους και τις αγωνίες μιας ολόκληρης κοινωνίας, που στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν ξεπεράστηκαν με την Ένωση το 1864.

Το μυθιστόρημα της Σκιαδαρέση περιλαμβάνει πλήθος ιστορικών αναφορών που ενώνονται με τον μυθιστορηματικό κόσμο που πλάθει: το κάψιμο της Χρυσού Βίβλου, του Λίμπρο ντ’ Όρο· την αιματηρή διένεξη των οικογενειών Άννινου και Μεταξά που διεκόπη ύστερα από την παρέμβαση του Ιωάννη Καποδίστρια· την πτωματόστρωτη κατάκτηση της Τριπολιτσάς και την τούμπα με τα στοιβαγμένα πτώματα· την ανάπλαση της Κεφαλονιάς τα χρόνια της διοίκησης του ντε Μποσσέ· τις συμπλοκές που ξέσπασαν μπροστά στην έδρα του τοποτηρητή, όταν σταμάτησε ο Επιτάφιος για δέηση· τον ριζοσπαστισμό που άνθησε στο νησί το 1848 και επεδίωκε την Ένωση με την Ελλάδα. Τέλος, την ίδια την ιστορία της αστικής τάξης των Επτανήσων που αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της προσπαθώντας να γλιτώσει από τους εκάστοτε Κλάρηδες της εποχής.

Πιο πάνω κι από τα πολυδαίδαλα μονοπάτια της ιστορίας είναι ο έρωτας που διατηρεί μια μόνιμη παρουσία με όλες του τις εκφάνσεις μέσα στο βιβλίο· άλλοτε εξιδανικευμένος κι άλλοτε σαρκικός, είναι παράλληλα και πάντα η ζωοποιός και ταφική δύναμη που γεννάει και σκοτώνει τους ανθρώπους με τη δύναμη και τη συχνότητα της κυκλικότητας της φύσης. Ακόμη κι όταν όλα χάνονται εκείνες τις τραγικές ώρες σε μια μαύρη ρωγμή της Ιστορίας.

 ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ

Χάλκινο γένος
Μαρία Σκιαδαρέση
Πατάκης 2013
Σελ. 632, τιμή € 19,90

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗ