samarakis-photo

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Αντώνης Σαμαράκης (1919 – 2003) επανεκδίδεται από τις εκδόσεις «Ψυχογιός», οι οποίες ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το έργο του. Το ζητούμενο όμως είναι αν ο συγγραφέας, που διάνυσε μια πολύ καρποφόρα λογοτεχνική πορεία, μιλάει ακόμα στον σημερινό αναγνώστη κι αν τα έργα του έχουν τη δύναμη να επιβιώσουν μέσα στον 21ο αιώνα, χωρίς τη δυναμική του φυσικού προσώπου που τα επικαιροποιούσε όσο ζούσε.

Το «Ζητείται ελπίς» (1954) ήταν η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, ακολούθησε το 1961 το «Αρνούμαι», επίσης διηγήματα, η παραγωγή του κορυφώθηκε με το βραβευμένο «Το λάθος» (1965), ενώ η επανέκδοση των έργων του ολοκληρώνεται με «Το διαβατήριο» (1973), που αποπερατώνει τη γόνιμη περίοδο της συγγραφικής του παραγωγής (παραδόξως απουσιάζει από τη σειρά της επανέκδοσης το «Σήμα κινδύνου», 1958). Εξήντα χρόνια μετά το πρώτο του έργο και σαράντα μετά τα διηγήματα του «Διαβατηρίου» πόση από την υπαρξιστική του πνοή αφήνει σήμερα ο πεζογράφος, που κατηγορήθηκε για δημόσιες σχέσεις και κατά πολλούς τα κείμενά του είναι τόσο στενά συνδεδεμένα με την εποχή του, ώστε να μην μπορούν να αντέξουν στο πέρασμα του χρόνου;

Με αγωνία για έναν καλύτερο κόσμο

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου, απλώς το γράφει σε συνέχειες. Όλοι του οι χαρακτήρες ζουν, λίγο ρεαλιστικά, λίγο καφκικά, το άγχος ενός κόσμου που θα έπρεπε να είναι καλύτερος, αλλά δεν είναι. Και θα όφειλε να είναι καλύτερος, ειδικά στην Ελλάδα, γιατί άφησε πίσω του τον ανθρωποκτόνο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε να προοδεύει τεχνολογικά και οικονομικά, οικοδόμησε πόλεις και οργάνωσε το κράτος. Αλλά, όλα αυτά δεν μπορούν να καλύψουν το ψυχικό κενό που δημιουργήθηκε, τόσο από τις εξωτερικές συνθήκες που δεν είναι όπως ψευδαισθητικά νομίζουμε, όσο και από τις εσωτερικές συγκρούσεις που κάνουν την ψυχή πεδίο αντιμαχόμενων συναισθημάτων.

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου.

Ο συγγραφέας ουρλιάζει με ασθμαίνον ύφος για τα προβλήματα του κόσμου, που ούτε κατ' ελάχιστον δεν λύθηκαν για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Η ειρήνη εξακολουθεί να είναι πλασματική, αφού το ψυχρό κλίμα δεσπόζει σε όλη την υφήλιο, η ανεργία και η ανέχεια ταλανίζουν την αδύναμη Ελλάδα, η μοναξιά έχει αναγορευτεί σε υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο για την ψυχική υγεία των ατόμων, η γραφειοκρατία και η μαζοποίηση έρχονται να δημιουργήσουν ανθρώπους άβουλους και ετεροκατευθυνόμενους κ.λπ. Γενικότερα, ο Αντώνης Σαμαράκης βλέπει μια έντονη αντίφαση να διέπει τον μεταπολεμικό κόσμο, ανάμεσα στη διαφαινόμενη και πολλά υποσχόμενη πρόοδο και στη ζοφερή πραγματικότητα, αντίφαση που αναγκάζει τον σημερινό άνθρωπο να ασφυκτικά και να προσπαθεί με απέλπιδες προσπάθειες να ξεφύγει.

Ζειτείται ευθύνη

Τα διηγήματα λοιπόν του συγγραφέα, όπως και «Το λάθος», ενώ είναι πολιτικά και κοινωνικά, ενώ σκιαγραφούν τις συνθήκες της Ελλάδας που προσπαθεί να ορθοποδίσει, αντικατοπτρίζουν περισσότερο το ψυχικό κενό του Νεοέλληνα. Είναι κατά βάση ψυχολογικά, καθώς αρπάζουν την αιωρούμενη απόγνωση του ανθρώπου και τη μετατρέπουν σε μια μικρή ιστορία, δραματικά απλή αλλά, συνάμα, τραγικά αφόρητη.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. 

«Το διαβατήριο», που εμφανίστηκε μέσα στη Δικτατορία, συνεχίζει τη μάχη του συγγραφέα με κάθε είδους ολοκληρωτισμούς. Σ' έναν παράλογο κόσμο, όπου κυριαρχεί η αυταρχικότητα και η κρατική χειραγώγηση, μια πλειάδα παράλογες υπηρεσίες, οργανισμοί, νόμοι, διατάξεις, κατηγορίες περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και την βάζουν σε λογοκρατούμενα καλούπια, χωρίς συναίσθημα και ελευθερίες. Η ευθύνη του ανθρώπου πηγάζει από τη συνείδησή του, καθώς όλοι κρύβουμε μέσα μας έναν ήρωα. Ακόμα κι αν δεν είμαστε φύσει επαναστάτες, ακόμα κι αν ζούμε συμβιβασμένοι, ένα μικρό ερέθισμα μπορεί να μας βγάλει από τη νάρκη μας. Ειδικά ο δημιουργός δεν μπορεί να γράφει τέχνη για την τέχνη, αλλά οφείλει να θυσιάσει τη βολή του για τα κοινωνικά προβλήματα που κυριαρχούν γύρω του.

Η γλώσσα του Αντώνη Σαμαράκη είναι απλή, επιτηδευμένα καθημερινή, με επαναλήψεις που απηχούν τις εσωτερικές παλινωδίες του ανθρώπου, που εκφράζουν το λαχάνιασμα μιας ανήσυχης συνείδησης. Τα έργα του είναι πολυφωνικά, αφού στον μονόλογο του πρωταγωνιστή ακούγονται (συνήθως σε καθαρεύουσα) οι φωνές των άλλων, ειδικά του καθεστώτος, της εξουσίας, που προπαγανδίζει την Πρόοδο, την Παραγωγικότητα, την Πειθαρχία, που παιανίζει συνθήματα, που εκδίδει ανακοινωθέντα, που κοινοποιεί αποφάσεις και μεταδίδει διαφημίσεις. Ο λόγος του κεντρικού χαρακτήρα γεμίζει ενδιάθετα με τις φωνές των άλλων, φίλιες ή απειλητικές, που επευφημούν και τις αντιμαχόμενες πλευρές της σκέψης του.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. Όχι μόνο επειδή η οικονομική κρίση προσομοιάζει τη σημερινή Ελλάδα με αυτή των μεταπολεμικών δεκαετιών, αλλά και επειδή η κοινωνία δεν έπαψε ποτέ να ζητά λίγο περισσότερη ανθρωπιά, αλληλεγγύη και κοινωνική συνείδηση, τα έργα του Αντώνη Σαμαράκη υποδεικνύουν πόσο η ευθύνη μας πρέπει να καλύπτει έναν ευρύτερο κύκλο από αυτόν της καλοζωισμένης και βολεμένης ζωούλας μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ


samarakis-to-lathos-exofylloΤο λάθος
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 12,20, σελ.248
 politeia-link
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
samarakis-to-diavatirio-exofylloΤο διαβατήριο
Διηγήματα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 11,00, σελ.162

 politeia-link

 

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΜΑΡΑΚΗ 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

«Προ πολλού και προ ολίγου» του Φίλιππου Δρακονταειδή (κριτική) – Από την Ιστορία στη μυθοπλασία και τανάπαλιν

Για τη συλλογή διηγημάτων του Φίλιππου Δρακονταειδή «Προ πολλού και προ ολίγου» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Το κοντσέρτο για φλάουτο του Μεγάλου Φρειδερίκου στο Σαν-Σουσσί» του Άντολφ φον Μέντσελ. 

Γράφει ο Κώστας Λογαράς

...

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

«Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30» του Θάνου Σταθόπουλου (κριτική) – Κείμενα που χτίζονται από θραύσματα

Για την «αυτοανθολογία» του Θάνου Σταθόπουλου «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος. 

Γράφει η Μαρία Μανωλοπούλου

06:30. Η μέρα αιωρείται ανάμεσα στο φως και το σκοτάδ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

«Η Προμηθέα» του Κώστα Βούλγαρη (κριτική) – Λόγος εκ λόγου και εν λόγω

Για την ιδιότυπη συλλογή κειμένων του Κώστα Βούλγαρη «Η Προμηθέα» (εκδ. Κουκκίδα). Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Πορτραίτο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς που κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης.

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου 

Λόγος εκ λόγου και εν λόγ...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

«Το τέλος των ψευδαισθήσεων» του Αντρέας Ρέκβιτς (κριτική) – Η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού και πιθανές εναλλακτικές

Για το δοκίμιο του Αντρέας Ρέκβιτς (Andreas Reckwitz) «Το τέλος των ψευδαισθήσεων - Πολιτική, οικονομία και κουλτούρα στην ύστερη νεωτερικότητα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση της Ευαγγελίας Τόμπορη. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ