samarakis-photo

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Αντώνης Σαμαράκης (1919 – 2003) επανεκδίδεται από τις εκδόσεις «Ψυχογιός», οι οποίες ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το έργο του. Το ζητούμενο όμως είναι αν ο συγγραφέας, που διάνυσε μια πολύ καρποφόρα λογοτεχνική πορεία, μιλάει ακόμα στον σημερινό αναγνώστη κι αν τα έργα του έχουν τη δύναμη να επιβιώσουν μέσα στον 21ο αιώνα, χωρίς τη δυναμική του φυσικού προσώπου που τα επικαιροποιούσε όσο ζούσε.

Το «Ζητείται ελπίς» (1954) ήταν η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, ακολούθησε το 1961 το «Αρνούμαι», επίσης διηγήματα, η παραγωγή του κορυφώθηκε με το βραβευμένο «Το λάθος» (1965), ενώ η επανέκδοση των έργων του ολοκληρώνεται με «Το διαβατήριο» (1973), που αποπερατώνει τη γόνιμη περίοδο της συγγραφικής του παραγωγής (παραδόξως απουσιάζει από τη σειρά της επανέκδοσης το «Σήμα κινδύνου», 1958). Εξήντα χρόνια μετά το πρώτο του έργο και σαράντα μετά τα διηγήματα του «Διαβατηρίου» πόση από την υπαρξιστική του πνοή αφήνει σήμερα ο πεζογράφος, που κατηγορήθηκε για δημόσιες σχέσεις και κατά πολλούς τα κείμενά του είναι τόσο στενά συνδεδεμένα με την εποχή του, ώστε να μην μπορούν να αντέξουν στο πέρασμα του χρόνου;

Με αγωνία για έναν καλύτερο κόσμο

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου, απλώς το γράφει σε συνέχειες. Όλοι του οι χαρακτήρες ζουν, λίγο ρεαλιστικά, λίγο καφκικά, το άγχος ενός κόσμου που θα έπρεπε να είναι καλύτερος, αλλά δεν είναι. Και θα όφειλε να είναι καλύτερος, ειδικά στην Ελλάδα, γιατί άφησε πίσω του τον ανθρωποκτόνο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε να προοδεύει τεχνολογικά και οικονομικά, οικοδόμησε πόλεις και οργάνωσε το κράτος. Αλλά, όλα αυτά δεν μπορούν να καλύψουν το ψυχικό κενό που δημιουργήθηκε, τόσο από τις εξωτερικές συνθήκες που δεν είναι όπως ψευδαισθητικά νομίζουμε, όσο και από τις εσωτερικές συγκρούσεις που κάνουν την ψυχή πεδίο αντιμαχόμενων συναισθημάτων.

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου.

Ο συγγραφέας ουρλιάζει με ασθμαίνον ύφος για τα προβλήματα του κόσμου, που ούτε κατ' ελάχιστον δεν λύθηκαν για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Η ειρήνη εξακολουθεί να είναι πλασματική, αφού το ψυχρό κλίμα δεσπόζει σε όλη την υφήλιο, η ανεργία και η ανέχεια ταλανίζουν την αδύναμη Ελλάδα, η μοναξιά έχει αναγορευτεί σε υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο για την ψυχική υγεία των ατόμων, η γραφειοκρατία και η μαζοποίηση έρχονται να δημιουργήσουν ανθρώπους άβουλους και ετεροκατευθυνόμενους κ.λπ. Γενικότερα, ο Αντώνης Σαμαράκης βλέπει μια έντονη αντίφαση να διέπει τον μεταπολεμικό κόσμο, ανάμεσα στη διαφαινόμενη και πολλά υποσχόμενη πρόοδο και στη ζοφερή πραγματικότητα, αντίφαση που αναγκάζει τον σημερινό άνθρωπο να ασφυκτικά και να προσπαθεί με απέλπιδες προσπάθειες να ξεφύγει.

Ζειτείται ευθύνη

Τα διηγήματα λοιπόν του συγγραφέα, όπως και «Το λάθος», ενώ είναι πολιτικά και κοινωνικά, ενώ σκιαγραφούν τις συνθήκες της Ελλάδας που προσπαθεί να ορθοποδίσει, αντικατοπτρίζουν περισσότερο το ψυχικό κενό του Νεοέλληνα. Είναι κατά βάση ψυχολογικά, καθώς αρπάζουν την αιωρούμενη απόγνωση του ανθρώπου και τη μετατρέπουν σε μια μικρή ιστορία, δραματικά απλή αλλά, συνάμα, τραγικά αφόρητη.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. 

«Το διαβατήριο», που εμφανίστηκε μέσα στη Δικτατορία, συνεχίζει τη μάχη του συγγραφέα με κάθε είδους ολοκληρωτισμούς. Σ' έναν παράλογο κόσμο, όπου κυριαρχεί η αυταρχικότητα και η κρατική χειραγώγηση, μια πλειάδα παράλογες υπηρεσίες, οργανισμοί, νόμοι, διατάξεις, κατηγορίες περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και την βάζουν σε λογοκρατούμενα καλούπια, χωρίς συναίσθημα και ελευθερίες. Η ευθύνη του ανθρώπου πηγάζει από τη συνείδησή του, καθώς όλοι κρύβουμε μέσα μας έναν ήρωα. Ακόμα κι αν δεν είμαστε φύσει επαναστάτες, ακόμα κι αν ζούμε συμβιβασμένοι, ένα μικρό ερέθισμα μπορεί να μας βγάλει από τη νάρκη μας. Ειδικά ο δημιουργός δεν μπορεί να γράφει τέχνη για την τέχνη, αλλά οφείλει να θυσιάσει τη βολή του για τα κοινωνικά προβλήματα που κυριαρχούν γύρω του.

Η γλώσσα του Αντώνη Σαμαράκη είναι απλή, επιτηδευμένα καθημερινή, με επαναλήψεις που απηχούν τις εσωτερικές παλινωδίες του ανθρώπου, που εκφράζουν το λαχάνιασμα μιας ανήσυχης συνείδησης. Τα έργα του είναι πολυφωνικά, αφού στον μονόλογο του πρωταγωνιστή ακούγονται (συνήθως σε καθαρεύουσα) οι φωνές των άλλων, ειδικά του καθεστώτος, της εξουσίας, που προπαγανδίζει την Πρόοδο, την Παραγωγικότητα, την Πειθαρχία, που παιανίζει συνθήματα, που εκδίδει ανακοινωθέντα, που κοινοποιεί αποφάσεις και μεταδίδει διαφημίσεις. Ο λόγος του κεντρικού χαρακτήρα γεμίζει ενδιάθετα με τις φωνές των άλλων, φίλιες ή απειλητικές, που επευφημούν και τις αντιμαχόμενες πλευρές της σκέψης του.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. Όχι μόνο επειδή η οικονομική κρίση προσομοιάζει τη σημερινή Ελλάδα με αυτή των μεταπολεμικών δεκαετιών, αλλά και επειδή η κοινωνία δεν έπαψε ποτέ να ζητά λίγο περισσότερη ανθρωπιά, αλληλεγγύη και κοινωνική συνείδηση, τα έργα του Αντώνη Σαμαράκη υποδεικνύουν πόσο η ευθύνη μας πρέπει να καλύπτει έναν ευρύτερο κύκλο από αυτόν της καλοζωισμένης και βολεμένης ζωούλας μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ


samarakis-to-lathos-exofylloΤο λάθος
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 12,20, σελ.248
 politeia-link
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
samarakis-to-diavatirio-exofylloΤο διαβατήριο
Διηγήματα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 11,00, σελ.162

 politeia-link

 

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΜΑΡΑΚΗ 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

Το «2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν [Duncan Macmillan] παρουσιάζεται στο θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Φωτογραφίες: © Σπύρος Περδίου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το 2071, η σημαντική διάλεξη του...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Ο Δημήτρης Καραντζάς σε συνεργασία με την Γκέλυ Καλαμπάκα, έγραψε και σκηνοθέτησε «Το Σπίτι», την πρώτη του παράσταση έπειτα από δώδεκα χρόνια, ύστερα από ανάθεση της Στέγης για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου. «Το Σπίτι» παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Τετάρτη - Κυριακή μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου. Φωτο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ