samarakis-photo

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του ο Αντώνης Σαμαράκης (1919 – 2003) επανεκδίδεται από τις εκδόσεις «Ψυχογιός», οι οποίες ξαναφέρνουν στο προσκήνιο το έργο του. Το ζητούμενο όμως είναι αν ο συγγραφέας, που διάνυσε μια πολύ καρποφόρα λογοτεχνική πορεία, μιλάει ακόμα στον σημερινό αναγνώστη κι αν τα έργα του έχουν τη δύναμη να επιβιώσουν μέσα στον 21ο αιώνα, χωρίς τη δυναμική του φυσικού προσώπου που τα επικαιροποιούσε όσο ζούσε.

Το «Ζητείται ελπίς» (1954) ήταν η πρώτη του συλλογή διηγημάτων, ακολούθησε το 1961 το «Αρνούμαι», επίσης διηγήματα, η παραγωγή του κορυφώθηκε με το βραβευμένο «Το λάθος» (1965), ενώ η επανέκδοση των έργων του ολοκληρώνεται με «Το διαβατήριο» (1973), που αποπερατώνει τη γόνιμη περίοδο της συγγραφικής του παραγωγής (παραδόξως απουσιάζει από τη σειρά της επανέκδοσης το «Σήμα κινδύνου», 1958). Εξήντα χρόνια μετά το πρώτο του έργο και σαράντα μετά τα διηγήματα του «Διαβατηρίου» πόση από την υπαρξιστική του πνοή αφήνει σήμερα ο πεζογράφος, που κατηγορήθηκε για δημόσιες σχέσεις και κατά πολλούς τα κείμενά του είναι τόσο στενά συνδεδεμένα με την εποχή του, ώστε να μην μπορούν να αντέξουν στο πέρασμα του χρόνου;

Με αγωνία για έναν καλύτερο κόσμο

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου, απλώς το γράφει σε συνέχειες. Όλοι του οι χαρακτήρες ζουν, λίγο ρεαλιστικά, λίγο καφκικά, το άγχος ενός κόσμου που θα έπρεπε να είναι καλύτερος, αλλά δεν είναι. Και θα όφειλε να είναι καλύτερος, ειδικά στην Ελλάδα, γιατί άφησε πίσω του τον ανθρωποκτόνο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε να προοδεύει τεχνολογικά και οικονομικά, οικοδόμησε πόλεις και οργάνωσε το κράτος. Αλλά, όλα αυτά δεν μπορούν να καλύψουν το ψυχικό κενό που δημιουργήθηκε, τόσο από τις εξωτερικές συνθήκες που δεν είναι όπως ψευδαισθητικά νομίζουμε, όσο και από τις εσωτερικές συγκρούσεις που κάνουν την ψυχή πεδίο αντιμαχόμενων συναισθημάτων.

Ο Αντώνης Σαμαράκης γράφει το αντιηρωικό έπος του μεταπολεμικού ανθρώπου.

Ο συγγραφέας ουρλιάζει με ασθμαίνον ύφος για τα προβλήματα του κόσμου, που ούτε κατ' ελάχιστον δεν λύθηκαν για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Η ειρήνη εξακολουθεί να είναι πλασματική, αφού το ψυχρό κλίμα δεσπόζει σε όλη την υφήλιο, η ανεργία και η ανέχεια ταλανίζουν την αδύναμη Ελλάδα, η μοναξιά έχει αναγορευτεί σε υπ' αριθμόν ένα κίνδυνο για την ψυχική υγεία των ατόμων, η γραφειοκρατία και η μαζοποίηση έρχονται να δημιουργήσουν ανθρώπους άβουλους και ετεροκατευθυνόμενους κ.λπ. Γενικότερα, ο Αντώνης Σαμαράκης βλέπει μια έντονη αντίφαση να διέπει τον μεταπολεμικό κόσμο, ανάμεσα στη διαφαινόμενη και πολλά υποσχόμενη πρόοδο και στη ζοφερή πραγματικότητα, αντίφαση που αναγκάζει τον σημερινό άνθρωπο να ασφυκτικά και να προσπαθεί με απέλπιδες προσπάθειες να ξεφύγει.

Ζειτείται ευθύνη

Τα διηγήματα λοιπόν του συγγραφέα, όπως και «Το λάθος», ενώ είναι πολιτικά και κοινωνικά, ενώ σκιαγραφούν τις συνθήκες της Ελλάδας που προσπαθεί να ορθοποδίσει, αντικατοπτρίζουν περισσότερο το ψυχικό κενό του Νεοέλληνα. Είναι κατά βάση ψυχολογικά, καθώς αρπάζουν την αιωρούμενη απόγνωση του ανθρώπου και τη μετατρέπουν σε μια μικρή ιστορία, δραματικά απλή αλλά, συνάμα, τραγικά αφόρητη.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. 

«Το διαβατήριο», που εμφανίστηκε μέσα στη Δικτατορία, συνεχίζει τη μάχη του συγγραφέα με κάθε είδους ολοκληρωτισμούς. Σ' έναν παράλογο κόσμο, όπου κυριαρχεί η αυταρχικότητα και η κρατική χειραγώγηση, μια πλειάδα παράλογες υπηρεσίες, οργανισμοί, νόμοι, διατάξεις, κατηγορίες περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και την βάζουν σε λογοκρατούμενα καλούπια, χωρίς συναίσθημα και ελευθερίες. Η ευθύνη του ανθρώπου πηγάζει από τη συνείδησή του, καθώς όλοι κρύβουμε μέσα μας έναν ήρωα. Ακόμα κι αν δεν είμαστε φύσει επαναστάτες, ακόμα κι αν ζούμε συμβιβασμένοι, ένα μικρό ερέθισμα μπορεί να μας βγάλει από τη νάρκη μας. Ειδικά ο δημιουργός δεν μπορεί να γράφει τέχνη για την τέχνη, αλλά οφείλει να θυσιάσει τη βολή του για τα κοινωνικά προβλήματα που κυριαρχούν γύρω του.

Η γλώσσα του Αντώνη Σαμαράκη είναι απλή, επιτηδευμένα καθημερινή, με επαναλήψεις που απηχούν τις εσωτερικές παλινωδίες του ανθρώπου, που εκφράζουν το λαχάνιασμα μιας ανήσυχης συνείδησης. Τα έργα του είναι πολυφωνικά, αφού στον μονόλογο του πρωταγωνιστή ακούγονται (συνήθως σε καθαρεύουσα) οι φωνές των άλλων, ειδικά του καθεστώτος, της εξουσίας, που προπαγανδίζει την Πρόοδο, την Παραγωγικότητα, την Πειθαρχία, που παιανίζει συνθήματα, που εκδίδει ανακοινωθέντα, που κοινοποιεί αποφάσεις και μεταδίδει διαφημίσεις. Ο λόγος του κεντρικού χαρακτήρα γεμίζει ενδιάθετα με τις φωνές των άλλων, φίλιες ή απειλητικές, που επευφημούν και τις αντιμαχόμενες πλευρές της σκέψης του.

Μπορεί να φαίνεται διδακτικός, μπορεί να μην εξωραΐζει τον λόγο του, αλλά ο Αντώνης Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι επίκαιρος. Όχι μόνο επειδή η οικονομική κρίση προσομοιάζει τη σημερινή Ελλάδα με αυτή των μεταπολεμικών δεκαετιών, αλλά και επειδή η κοινωνία δεν έπαψε ποτέ να ζητά λίγο περισσότερη ανθρωπιά, αλληλεγγύη και κοινωνική συνείδηση, τα έργα του Αντώνη Σαμαράκη υποδεικνύουν πόσο η ευθύνη μας πρέπει να καλύπτει έναν ευρύτερο κύκλο από αυτόν της καλοζωισμένης και βολεμένης ζωούλας μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ


samarakis-to-lathos-exofylloΤο λάθος
Μυθιστόρημα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 12,20, σελ.248
 politeia-link
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
samarakis-to-diavatirio-exofylloΤο διαβατήριο
Διηγήματα
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2013
Τιμή € 11,00, σελ.162

 politeia-link

 

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΜΑΡΑΚΗ 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

«Σα μαγεμένο το μυαλό μου» του Θανάση Σκρουμπέλου (κριτική) – Τα παλιόπαιδα τ’ ατίθασα

Για το βιβλίο του Θανάση Σκρουμπέλου «Σα μαγεμένο το μυαλό μου – Ιστορίες και εικόνες, ταξίμια της λαϊκής ψυχής» (εκδ. Τόπος). Κεντρική εικόνα: Ο Βασίλης Αυλωνίτης από την ταινία «Ο θησαυρός του μακαρίτη» (1959) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τσιφόρου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης ...

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

«Τέλος πάντων» του Αχιλλέα ΙΙΙ (κριτική) – Ευφάνταστες λεπτομέρειες από το τέλος του κόσμου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα ΙΙΙ «Τέλος πάντων» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» του Michel Gondry.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Τέλος ατελεύτητο για κάτι που ουδείς ...

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ