
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Η ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Μικρά Αγγλία», που θα αρχίσει να προβάλλεται τις προσεχείς μέρες στους κινηματογράφους, στηρίζεται στο ομώνυμο βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη, το οποίο κυκλοφόρησε το 1997 και βραβεύτηκε την επόμενη χρονιά με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Δεκαέξι χρόνια μετά, το έργο δοκιμάζει τη διαχρονικότητά του, καθώς επανεκδίδεται από τις εκδόσεις Καστανιώτη και μετουσιώνεται σε σενάριο για τη μεγάλη οθόνη.
Η «Μικρά Αγγλία» είναι η γεμάτη εφοπλιστές και ναύτες Άνδρος, που τους χειμώνες ειδικά αδειάζει από τον ανδρικό πληθυσμό και κατακλύζεται μόνο από γυναίκες, παιδιά και παροπλισμένα αρσενικά. Στα τέλη της δεκαετίας του '20 και τη δεκαετία του '30 το νησί γυναικοκρατείται, δονείται από τα σεξουαλικά αστεία για μπερμπάντηδες άνδρες και αραχνιασμένες γυναίκες, διοικείται με το δόγμα της παρουσίας – απουσίας: οι άνδρες άρχουν στο καράβι τους κι οι γυναίκες στη φαμίλια τους. Χαρακτηριστική περίπτωση η Μίνα Σαλταφέρου –της οποίας ο καπετάνιος άνδρας νιώθει καλύτερα στη θάλασσα παρά στο συζυγικό κρεβάτι– κυβερνά με στυφάδα και σιδηρά πυγμή το σπιτικό της, από τα οικονομικά που περνάνε από τα χέρια της για να αυγατίσουν με επενδύσεις έως την ανατροφή και το πάντρεμα των θυγατέρων της.
Έρωτας σε περιβάλλον ασφυξίας
Οι άνδρες άρχουν στο καράβι τους κι οι γυναίκες στη φαμίλια τους...
Η πρωτότοκη Όρσα δίνεται σε γάμο με συνοικέσιο στον Νίκο Βατοκούζη, παρόλο που αγαπούσε από νιόβγαλτη έφηβη έναν συνομήλικό της, νυν καπετάνιο, τον Σπύρο Μαλταμπέ. Τα πράγματα στην Άνδρο τακτοποιούνται παστρικά και γρήγορα ερήμην των ενδιαφερομένων. Ώσπου γυρίζοντας από ένα ταξίδι η Όρσα βρίσκει τη μικρή της αδελφή Μόσχα να ετοιμάζεται για γάμο με τον Σπύρο. Κι από κει αρχίζει να υφαίνεται το άδηλο νήμα που συνδέει τους τρεις τους, τις δυο αδελφές και τον αιώνιο εραστή, τρεις κορυφές στο τρίγωνο της ερωτικής τραγωδίας και των ανθρώπινων απωθημένων.
Η ψυχολογία της Όρσας αναδίδει ασφυξία, όσο αισθάνεται στο ίδιο σπίτι (τα ζευγάρια μένουν πάνω κάτω) την παρουσία του Σπύρου να τρίζει το κρεβάτι της αδελφής της μέσα στη νύχτα. Κι αν αυτή ενισχυθεί από τη συχνή απουσία του άνδρα της, το απωθημένο από την αδικία της μάνας της, την κλειστή ατμόσφαιρα του νησιού, τις βουβές αναμνήσεις από τον Σπύρο, την ησυχία που επικρατεί πριν από την καταστροφή, το κλίμα του πολέμου που έρχεται να αναταράξει τις ισορροπίες κ.ά., τότε μπορούμε να καταλάβουμε πόσο σκληρά είναι τα πράγματα που δεν φαίνονται.
Ψυχολογικό δράμα με ναυτικές επιρροές
Η Ιωάννα Καρυστιάνη συνέχισε έκτοτε τη μυθιστορηματική της ενασχόληση με τη θάλασσα και τους ναυτικούς, λιγότερο στις «Νύφες» (2004) και πολύ περισσότερο στο «Σουέλ» (2006). Χρησιμοποιεί την ιδιόλεκτο των ναυτικών, γεμάτη θαλασσινές εικόνες και εφοπλιστικούς όρους, γεμάτη λαϊκές θυμοσοφίες και ανδρειώτικα χωρατά, μια φρασεολογία που θυμίζει λίγο Μ. Καραγάτση και πολύ Ν. Καββαδία, μια πληθωρικότητα σε μικρά καθημερινά αντικείμενα, συνήθειες, λεπτομέρειες κ.ά. που θα την ξαναδούμε στα «Σακιά» (2010). Από τη «Μεγάλη χίμαιρα», μάλιστα, του Μ. Καραγάτση δανείζεται το περιβάλλον ενός ναυτονησιού και πιο συγκεκριμένα το μοτίβο της (ιψενικής) ερωτικής τριάδας, που διαταράσσει τραγικά τις οικογενειακές σχέσεις. Εκεί, δυο αδελφοί αγάπησαν την ίδια γυναίκα, τη γαλλίδα σύζυγο του ενός, εδώ, δυο αδελφές τον ίδιο άντρα, ο οποίος στα νιάτα του αγαπούσε τη μεγάλη και κατόπιν παντρεύτηκε τη μικρή.
Τα συμφέροντα δεν μπορούν να σκεπάσουν τις εσωτερικές διαδρομές της αγάπης.
Η «Μικρά Αγγλία» είναι ένα έργο βουβής ψυχολογίας. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, αν και περνάνε χρόνια φαινομενικά ήσυχης ζωής, νιώθουν μέσα τους τα υπόγεια ρεύματα των αισθημάτων να τους λυγίζουν. Η Όρσα που δεν ξέχασε ποτέ τον Σπύρο, ο Σπύρος που αναγκάστηκε να παντρευτεί τη Μόσχα, ενώ αγαπούσε τη μεγαλύτερη αδελφή της, η Μόσχα που ανακάλυψε τον κρυφό δεσμό των δύο, ο Νίκος που αγαπούσε τη γυναίκα του αλλά μέσα του ένιωθε ότι αυτή δεν είναι ολόκορμα δοσμένη σ' αυτόν... «Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον», που ακούγεται συχνά πυκνά μέσα στο κείμενο, προσδιορίζει και τα δράματα που παίζονται στο μικρό σκηνικό ενός περίκλειστου νησιού. Τα συμφέροντα, που δεν μπορούν να θάψουν τα συναισθήματα, και οι καθωσπρέπει σχέσεις, που δεν μπορούν να σκεπάσουν τις εσωτερικές διαδρομές της αγάπης, είναι η εξωτερική όψη, κάτω από την οποία κινούνται μαγματώδη ποτάμια, τα οποία φλεγόμενα πυρπολούν όσους από τους ανθρώπους δεν μπορούν να τα τιθασεύσουν.
Η Ιωάννα Καρυστιάνη στήνει μια τραγωδία με όρους ψυχολογικούς.
ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ | gperand@yahoo.gr

Ιωάννα Καρυστιάνη
Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997 (1η έκδοση), 2013 (επανεκτύπωση)
Τιμή: € 15,98, σελ. 365
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ