alt

Της Έλενας Μαρούτσου*

Λένε πως οι φίλοι είναι η συγγνώμη του Θεού για τους συγγενείς. Στη νουβέλα του Νίκου Ξένιου, «Ένα τριάρι για τον Οιδίποδα», συγγνώμη δεν υπάρχει. Ο Θεός, εξόριστος σαν τον Οιδίποδα, μοιράζει τα χαρτιά του πεπρωμένου όπως πρέπει, δηλαδή στα τυφλά.

Ο Λεωνίδας, ο κεντρικός ήρωας, κρατάει στα χέρια τα χαρτιά που του έλαχαν, μια γυναίκα πρόσφατα εκλιπούσα, μια στοίβα συγγενείς που τον έχουν κυκλώσει σαν πεινασμένα σκυλιά, έναν ρόλο, αυτόν του Οιδίποδα επί Κολωνώ, που τον απαγγέλει με τις ώρες στο μπαλκόνι, και τη Βέρα, μια νεότερή του γυναίκα που κρατάει τα δικά της χαρτιά χαμηλωμένα καθώς ακούει τον Λεωνίδα να της αφηγείται τη ζωή του σε συνέχειες κάθε φορά που τον επισκέπτεται. Χάρη στη Βέρα τον ακούμε κι εμείς. Φλας μπακ ονομάζεται αυτή η τεχνική, αν κι εμένα η λέξη φλας μου θυμίζει πιο πολύ φωτογραφία, μια σειρά από ενσταντανέ, που μας αποκαλύπτει μία μία ο Λεωνίδας, αυτά είναι τα χαρτιά του πεπρωμένου του, που έχει πλέον σχεδόν ολόκληρο παρέλθει.

Κάθε κεφάλαιο της νουβέλας είναι στα μάτια μου και μια φωτογραφία. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, ξεφυλλίζεις αυτό το παράδοξο, περιπετειώδες και τραγικό οικογενειακό άλμπουμ. Η κάθε φωτογραφία βρίθει προσώπων. Ο Νίκος Ξένιος κάνει ζουμ σε καθένα από αυτά και αναδεικνύει τα παραμορφωμένα, γκροτέσκα τους χαρακτηριστικά, αλλοιωμένα από τη μικροπρέπεια, τον εγωισμό, την απληστία, την κακοήθεια, το ψέμα. Το πρόσωπο του Λεωνίδα, υποφωτισμένο στις περισσότερες από αυτές, παίρνει το νόημά του απ’ τη δραματική αντίθεσή του με τον υπόλοιπο χορό των έξαλλων συγγενών. Πρόκειται για έναν άντρα που τη ζωή του έχει σημαδέψει η αγάπη του μέτρου και μια παλαιάς κοπής κομμουνιστική ηθική. 

Ήρωας εξ αγχιστείας

Ως λογοτεχνικός ήρωας, ο Λεωνίδας παρουσιάζει κατά τη γνώμη μου το εξής ενδιαφέρον: δεν υπηρετεί τα αριστερά του ιδεώδη με την παραφορά και το πάθος που έχουμε συνηθίσει σε ανάλογους λογοτεχνικούς ήρωες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ο Λεωνίδας σπούδασε λογιστής, και κάτι απ’ την ταπεινή στάμπα του λογιστή σφραγίζει όλες του τις κινήσεις. Ο Νίκος Ξένιος αντί να τον επιχρωματίσει με τις δραματικές πινελιές των βασανιστηρίων ή της εξορίας, μας τον παραδίδει ασπρόμαυρο, να διεκδικεί ένσημα, να τα μετράει, να τα εξασφαλίζει για το σωματείο του. Παλαίμαχος πια σήμερα ακολουθεί μια αυστηρή ρουτίνα, παίρνοντας ευλαβικά τα χάπια και τις βιταμίνες του. Κανένα τραγικό μεγαλείο δεν βαραίνει τις πλάτες του. Δεν σκότωσε τον πατέρα του όπως ο Οιδίποδας, δεν πλάγιασε με τη μάνα του, δεν έβγαλε τα μάτια του με τα ίδια του τα χέρια. Γι' αυτό φρόντισαν άλλοι. Τα πλήγματα που έχει δεχθεί, δεν τα έχει δεχθεί από την αναμέτρησή του με το θείο, όπως στις αρχαίες τραγωδίες, αλλά από την πάλη του με το περιβάλλον, όπως στις σύγχρονες.

Και ποιο είναι το περιβάλλον του Λεωνίδα; Το ευρύτερο είναι η μετεμφυλιακή Ελλάδα και μάλιστα η μικροαστική εκδοχή της. Το στενό περιβάλλον του είναι η Μαγδαληνή, μια καλοκάγαθη κι εύπιστη σύζυγος κι οι συγγενείς που κουβαλάει μαζί της, συγγενείς πλέον και του Λεωνίδα, εξ αγχιστείας, με την λέξη εδώ να θυμίζει αγχόνη και άγχος μάλλον, μια που τον έχουν πιάσει απ’ το λαιμό και του κλέβουν την ανάσα.

Μπορεί λοιπόν, ο Λεωνίδας να μην έχει αναμετρηθεί με τη Σφίγγα και να μην έχει γίνει πατροκτόνος κι αιμομίκτης, όμως προς το τέλος της ζωής του, το στήθος του έχει βαρύνει από όσα δεν έχει τόσα χρόνια εξομολογηθεί. Αν όχι τυφλό, ο Νίκος Ξένιος μας τον θέλει με μειωμένη πια όραση, να θυμίζει τον Οιδίποδα. Και συγκεκριμένα τον Οιδίποδα επί Κολωνώ, τον ήρωα που πρόκειται να υποδυθεί στην τελευταία του παράσταση, τον ήρωα της τελευταίας τραγωδίας που έγραψε υπέργηρος πια ο Σοφοκλής. Και τι είναι ο Οιδίποδας επί Κολωνώ; Ένας τυφλός γέρος μετανάστης που, εξαγριωμένος με την εξουσία και τα αρσενικά παιδιά του, τον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή, ψάχνει καθοδηγούμενος απ’ την κόρη του την Αντιγόνη τον τόπο όπου θα πεθάνει.

Εδώ, ο συγγραφέας έχει την ωριμότητα να βάλει τον Λεωνίδα όχι να καθρεφτίζεται, αλλά μάλλον να συνομιλεί με τον ήρωα του Σοφοκλή, κρατώντας και φωτίζοντας εκείνες τις πλευρές που θα του χρησιμεύσουν για το πορτρέτο του ήρωά του. Και ποιες είναι αυτές; Πρώτα απ’ όλα η πικρία. Οι γιοι του Οιδίποδα ερίζουν για το θρόνο και την εξουσία, τα δυο παιδιά του Λεωνίδα παλεύουν να του φάνε οικόπεδα και περιουσία. Ενδιαφέρουσα απόκλιση και σε αυτό το σημείο: τα παιδιά του Λεωνίδα είναι υιοθετημένα. Προέρχονται από τον πρώτο γάμο της γυναίκας του της Μαγδαληνής με τον Θάνο, έναν πρώην νταβατζή και κατά συρροή απατεώνα. Από ένα μίγμα αισθήματος καθήκοντος και οίκτου, ο Λεωνίδας τα υιοθετεί για να αποσύρει στο τέλος της νουβέλας την υιοθεσία, ως πράξη θυμού αλλά και δικαιοσύνης, σε συστοιχία με την εξαγριωμένη κατάρα που ρίχνει ο Οιδίποδας στους γιους του στο τέλος της τραγωδίας.

Ο Σοφοκλής και το τέλος

Ενδιαφέρον έχει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε πως ο Σοφοκλής στα τελευταία του ήταν κι αυτός στα δικαστήρια με το γιο του, κι ίσως ο ήρωάς του να έχει μπολιαστεί και με τα δικά του συναισθήματα θυμού και πικρίας. Ίσως λοιπόν ο Λεωνίδας να συνομιλεί εκτός απ’ τον Οιδίποδα και με τον Σοφοκλή, πολλαπλασιάζοντας έτσι το είδωλο του Λεωνίδα μέσα στο άδειο τριάρι του στα Εξάρχεια, πολλαπλασιάζοντας και την ηχώ των στίχων που απαγγέλλει στεντόρεια σαν να τις φωνάζει πάνω από ένα πηγάδι. Γιατί ο Λεωνίδας στο τριάρι του είναι μόνος. Η Μαγδαληνή, αφού χρόνια τη φρόντισε σαν μωρό από τότε που έπαθε Αλτσχάιμερ, έχει φύγει πια απ’ τη ζωή, αφήνοντάς τον με μόνη συντροφιά αυτή της φίλης του της Βέρας που τον επισκέπτεται πού και πού και στην οποία αφηγείται τη ζωή του. Πρόκειται όμως για παρουσία ή για απουσία; Κι εδώ ο συγγραφέας μας επιφυλλάσσει μια έκπληξη, σκάβοντας και βαθαίνοντας ακόμη περισσότερο το χαντάκι που έχει ανοίξει ανάμεσα στον ήρωά του και τον κόσμο. Σκάβοντας και βαθαίνοντας ακόμη περισσότερο το κενό που χωρίζει τη σκηνή απ’ τους θεατές, σαν να είναι αδύνατο αυτοί να συναντηθούν, κι ο μίτος της αφήγησης να κυλάει στο πάτωμα, χωρίς την Αριάδνη και χωρίς τον Θησέα ίσως και χωρίς τον Μινώταυρο, μόνο αυτός ο μίτος, αυτό το κόκκινο κουβάρι που κυλάει στο πάτωμα όπως η ζωή ενός ανθρώπου που φτάνει στο τέλος της.

Άλλωστε κι η τραγωδία του Σοφοκλή για το τέλος μιλάει, για την επικείμενη τελευτή κι ο πιο ισχυρός δεσμός ανάμεσα στον Οιδίποδα και το Λεωνίδα είναι νομίζω αυτός: τα γηρατειά. Όσο ασυμβίβαστοι, δίκαιοι, υπεύθυνοι για τα δεινά τους ή παιχνίδια στα χέρια της Τύχης κι αν είναι οι δυο ήρωες, τους ενώνει η άχαρη ηλικία τους που μυρίζει φθορά και το αναπόδραστο του τέλους. Το τρίτο στάσιμο του Οιδίποδα επί Κολωνώ είναι ίσως ό,τι πιο σκοτεινό έχει γραφτεί στην ελληνική αρχαιότητα για τα γερατειά. Θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα σε μετάφραση Δ. Μαρωνίτη.

Όποιος ορέγεται να ζήσει/ κι άλλο, κι άλλο, και δεν του φτάνει/ η μετρημένη του ζωή,/ αυτόν εγώ, μα την αλήθεια,/ τον έχω για πολύ μωρό./ Γιατί οι πολλές ημέρες που μακραίνουν/ φέρνουν τις λύπες πιο κοντά∙/ χαρές δεν πρόκειται να δεις/ όπου η ζωή τραβάει σε μάκρος,/ πέρα απ’ το θεμιτό της μέτρο./ Λυτρωτικός, μ’ όλους ισότιμους,/ όταν σημάνει η ώρα του Άδη,/ προβάλλει ο θάνατος,/ και γράφει τέλος σε γάμους,/ μουσικές, χορούς.

Το να μην έχεις γεννηθεί,/ αυτό είναι το καλύτερο∙/ το δεύτερο καλό, αν έχεις/ γεννηθεί, να πας το γρηγορότερο/ εκεί απ’ όπου βγήκες./ Γιατί, μόλις περάσει η πρώτη νιότη,/ με την ανέμελή της αφροσύνη,/ ποιος, πες μου ποιος μόχθος απέξω μένει;/ ποιος κάματος δεν μπαίνει στη ζωή μας;/ Φθόνος και στάσεις, μαλώματα και μάχες,/ φόνοι∙ και τελευταίο εκείνο το επονείδιστο, /τα γηρατειά∙ άνευρα, άφιλα, ασυντρόφευτα,/ όλου του κόσμου τα χειρότερα/ κακά συγκατοικούν.

Μοίρα κι αυτού του δύστυχου/ τα γηρατειά, όχι δική μου μόνο.

Θα σταθώ σ’ αυτόν τον τελευταίο στίχο: όχι δική μου μόνο. Όχι μόνο του Οιδίποδα. Όχι μόνο του Σοφοκλή. Όχι μόνο του Λεωνίδα. Σ’ αυτό το «όχι δική μου μόνο», βρίσκεται η τραγική ουσία της ύπαρξης αλλά και η παρηγοριά της. Από εκεί παίρνει το νόημά του όχι μόνο αυτό το πολύ ανθρώπινο βιβλίο αλλά και η λογοτεχνία γενικότερα. Κι αν απέναντι στον Λεωνίδα που θυμάται φωναχτά δεν βρίσκεται κανείς, απέναντι απ’ τις σελίδες του βιβλίου είναι πάντα κάποιος ν’ ακούσει για τη ζωή του, την «όχι δική του μόνο».

*Η Έλενα Μαρούτσου είναι συγγραφέας. Το τελευταίο της βιβλίο, η νουβέλα "Το νόημα", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Το παραπάνω κείμενο είναι μια συντομευμένη εκδοχή του κειμένου που διαβάστηκε κατά την παρουσίαση του βιβλίου σε εκδήλωση στο Polis Art Cafe, στις 25 Μαΐου 2013.


altΈνα τριάρι για τον Οιδίποδα
Νίκος Ξένιος
Φαρφουλάς 2012
Σελ. 128, τιμή € 11,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΞΕΝΙΟΥ

 

 


Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ