ANAKRITIS

Του Νικήτα Παρίση*

Το θέμα ομολογουμένως προκαλεί αναγνωστική ταραχή, ξυπνάει μνήμες από τρικυμισμένες εποχές και ταραγμένους καιρούς. Οι πιο πολλοί ξαναθυμούνται άυπνες νύχτες και σκοτεινές ώρες απ’ την απριλιανή επταετία. Τότε που η έννοια του ανακριτή ήταν ταυτόσημη με εκείνη του σκληρού και ανάλγητου βασανιστή και ο ανακρινόμενος μετατρεπόταν σε ανθρώπινο κουρέλι.

Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο βασανίζουσας και βασανιστικής φρίκης παραπέμπει ο αφηγημένος μύθος του νέου μυθιστορήματος του Μάριου Μιχαηλίδη Ο Ανακριτής. Όμως, καθώς προχωράει η ανάγνωση, ο αναγνώστης διαρκώς αναρωτιέται: υπάρχει πράγματι αυτός ο συλληφθείς και ο ανακρινόμενος; μήπως πρόκειται για ένα πρόσωπο διαταραγμένο εσωτερικά, αυτο-ενοχοποιούμενο και αυτοβασανιζόμενο μέσα σε τυραννικές φαντασιώσεις; Τελικά, μήπως ο ήρωας του βιβλίου συμβολοποιείται, εκφράζει το νευρωσικό άτομο της εποχής μας που διογκώνει, στο νοσηρό ψυχισμό του, τις σκληρές αιχμές της πραγματικότητας και αυτοπαγιδεύεται μέσα σ’ αυτές;

Αν όλα αυτά τα ερωτήματα περιέχουν πράγματι την ψίχα της αφήγησης, τότε το σκηνικό της ανακριτικής φρίκης είναι απλώς το κέλυφος, η αφηγηματική κρούστα και η πάνω επιφάνεια της λογοτεχνικής γραφής. Στο υπόστρωμα, όμως, του μύθου και στο υπέδαφος της όλης αφήγησης λανθάνει μια άλλη αλήθεια: η εσωτερική ταραχή, οι δικές μας πληγές, οι ενδόψυχες καταστάσεις, μας κάνουν, σε στιγμές σύγχυσης και ψυχικής τρικυμίας, να δημιουργούμε για τον εαυτό μας εύκολες μεταστάσεις από την αλήθεια της πραγματικότητας σε μιαν άλλη “αλήθεια”, της φαντασίας και της ψευδαίσθησης.

Πρόκειται, επομένως, για μύθο που μέσα του το κυρίαρχο πρόσωπο, ο ανακρινόμενος, ζει αυτό που ως τυραννικό αυτοβασανισμό φαντασιώνεται τόσο έντονα, ώστε το όλο σκηνικό μοιάζει να είναι η πραγματικότητα. Με μια τέτοια ερμηνευτική εκδοχή, καταλαβαίνουμε ότι ο Μάριος Μιχαηλίδης πέτυχε αυτό που ως λογοτεχνικό εύρημα τον θέλγει ξεχωριστά: να δημιουργεί δηλαδή δύο επίπεδα ή δύο επιφάνειες στο λογοτεχνικό μύθο: την όντως πραγματική και εκείνη της φαντασίωσης. Κάτι ανάλογο, εξάλλου, το είχαμε δει, σε πλήρη έξαρση, και στο δεύτερο πεζό του έργο (Τα κρόταλα του χρόνου, Μεταίχμιο, 2010).

michaelidesΘα ήταν, όμως, λάθος και θα συνιστούσε περίπτωση ερμηνευτικής παρανάγνωσης να μας δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυτή η διαρκής μετάσταση από το πραγματικό στο φαντασιακό επίπεδο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ωραίο συγγραφικό παιχνίδι. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν αληθεύει, γιατί υπάρχει ένα στοιχείο που δικαιώνει απόλυτα το μύθο: η αφήγηση, με τις πολλαπλές και ποικίλες αναγωγές σε σκηνές και στιγμιότυπα προγενέστερων εποχών (περίοδος χούντας, κυπριακή τραγωδία του 1974, μεταπολίτευση κ.τλ.), ενδύεται την ιστορία, αποκτά δηλαδή περίβλημα και υπόστρωμα ιστορικό. Αφηγηματοποιείται η πρόσφατη νεοελληνική περιπέτεια και ιστορία. Έτσι, ο μύθος αποκτά και ένα τρίτο επίπεδο, καθώς από το στενά ατομικό διευρύνεται και αναφέρεται στο συλλογικό. Αυτή, ακριβώς, η ιστορική διαστολή και ευρυχωρία του μύθου δημιουργεί το ευρύτερο συλλογικό σκηνικό, μέσα στο οποίο κινείται ο διαταραγμένος ψυχισμός του ήρωα.

Προχωρώ για να σταθώ και να επισημάνω ένα ακόμη στοιχείο. Η ατμόσφαιρα φρίκης που παράγεται μέσα από τη σκληρή ανακριτική τακτική, ηπιώνεται κάπως και γλυκαίνει μέσα από πολλές μικρές διαφυγές και αναδρομές σε προγενέστερες στιγμές και μέρες του ήρωα. Πολύ συχνά, λ.χ, αφυπνίζεται η ερωτική μνήμη και ο “βασανισμός” του ήρωα μαλακώνει ή και εξαλείφεται μέσα στην ευφροσύνη της ερωτικής ανάμνησης. Άλλοτε, πάλι, ο νους ο ταραγμένος γυρίζει πίσω και αναθυμάται πρόσωπα και στιγμές που έζησε στη Φιλοσοφική Σχολή ως φοιτητής, σε καιρούς δίσεχτους και σκοτεινούς (=χούντα).

Πρόκειται, επομένως, για τη λειτουργία μιας άλλης μετάστασης: ο μύθος από το βασανιστικό “τώρα” ανατρέχει σε ένα πιο μακρινό “τότε”. Αυτή, ακριβώς, η διαπλοκή δύο διαφορετικών χρονικών επιπέδων, έντεχνα δοσμένη ως αφηγηματική τεχνική, δημιουργεί και πάλι την αίσθηση ενός δίκλωνου μύθου που αρέσκεται να ξετυλίγει παράλληλα δύο κουβάρια και δύο νήματα.

Και κάτι ακόμα, τελευταίο αυτό. Η λογοτεχνία είναι, κυρίως, ποιότητα γλώσσας. Στις μέρες μας, όμως, η γλώσσα της λογοτεχνίας έχει εκπέσει, συχνά ευτελίζεται και όχι σπάνια εκχυδαΐζεται. Όμως, στον Μάριο Μιχαηλίδη ο λόγος της αφήγησης συνιστά πράξη και γεγονός υψηλού γλωσσικού ήθους και γλωσσικής αρτιότητας. Μοιάζει να λειτουργεί ως ανάχωμα και ως πράξη αντίστασης στην ευτέλεια της λογοτεχνικής γραφής.

Το τελευταίο αυτό πρέπει να προσμετρηθεί στον Μάριο Μιχαηλίδη ως το ξεχωριστό γνώρισμα και ως στοιχείο υπεροχής της λογοτεχνικής του γραφής. 

Αθήνα, 11 Δεκεμβρίου 2012 

*Ο Νικήτας Παρίσης είναι φιλόλογος και συγγραφέας

ANAKRITISexofΜάριος Μιχαηλίδης
Ο Ανακριτής
Γαβριηλίδης, 2012

politeia_order

 

 

 

 

 

 


 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

«Ιερεμιάδα» της Χλόης Κουτσουμπέλη (κριτική) – Μια δυστοπία με πολιτικές διαστάσεις

Για το μυθιστόρημα της Χλόης Κουτσουμπέλη «Ιερεμιάδα» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Blindness» που στηρίζεται στο μυθιστόρημα του Ζοζέ Σαραμάγκου «Περί τυφλότητας». 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

...
«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ