autokrateira

Tου Άλκη Γούναρη*

Η Αισθητική της Αυτής Μεγαλειότητος

Όπως κάθε μορφή τέχνης έτσι και η λογοτεχνία, ακόμα κι όταν πρόκειται για ερωτική λογοτεχνία στα άκρα ή για πορνογραφία, είναι παρακινδυνευμένο –αν όχι ανόητο- να κρίνεται με ηθικούς όρους. Παρ’ όλα αυτά, το ίδιο το έργο μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να αναδεικνύει, να υπονοεί ή να θέτει ευθέως ηθικά ερωτήματα στα οποία ο αναγνώστης μπορεί είτε να σκοντάφτει είτε να τα προσπερνά αδιάφορα.

Συνέβη και ήμουν από τους λίγους προνομιούχους που παρακολούθησαν εκ του σύνεγγυς τα δύο τελευταία χρόνια τη γέννηση, την ενηλικίωση και εν τέλει τη στέψη της Αυτοκράτειρας, σε πρωτότυπες και τελετουργικές αναγνώσεις της, και είναι αλήθεια ότι οι εντυπώσεις μου μέσα σε αυτήν την περίοδο σταδιακά μεταβάλλονταν.

Περνώντας από το στάδιο των συγκρίσεων και των διακειμενικών αναφορών, συναντώντας την πανουργία της Σεχραζάντ στις αφηγήσεις του μυστικοσύμβουλου, την αθωότητα της Marie Gabrielle στις λεπτομερώς εικονογραφημένες περιγραφές, τους εμμονικούς επιβάτες του Μέγα Ανατολικού να παρελαύνουν ανάμεσα στους κατοίκους της Νέας Γης, τα σκοτεινά οικογενειακά συμπλέγματα του Bataille, αλλά και τις ρομαντικά επικίνδυνες σχέσεις του Pierre Choderlos de Laclos, εγκατέλειψα τους παραλληλισμούς και μπήκα σιγά σιγά στο κινηματογραφικά δομημένο σύμπαν του Δούκα Καπάνταη. Θα πρέπει να διευκρινίσω εδώ, ότι προτού το διαβάσω, είχα ακούσει ολόκληρο το βιβλίο, αρκετά αποσπάσματά του περισσότερες από δύο φορές, με τον χαρακτηριστικά παραστατικό και ζωηρό τρόπο ανάγνωσης του ίδιου του συγγραφέα.

Αν έκλεινα λοιπόν εντός παρενθέσεως την αυθεντική πρότερη «ακουστική» εμπειρία μου και ξεχνώντας παράλληλα τις αντιδράσεις των συνακροατών μου -τις οποίες σημειωτέον παρακολουθούσα με εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον, κυρίως τη συχνή αμηχανία τους- τότε ενδεχομένως να μπορούσα να συνοψίσω αυτό που μένει σε πέντε λέξεις που μου έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό: Ηθική - αισθητική - εξουσία - λαγνεία - πορνογραφία.

doukasΌλα αυτά σε σύμπλεξη και χωρίς αξιολογική ιεράρχηση. Η Αυτοκράτειρα τοποθετημένη στο μέλλον -και κάνοντας την παραδοχή ότι η αισθητική θα μπορούσε να είναι η μελλοντική ηθική- χωρίς να συμμετέχει άμεσα στην αναζήτηση του αγαθού, συμβάλει στην ηθική -μεταηθική πιο σωστά- διερώτηση και ταυτόχρονα αποκαλύπτει μια καθαρή αισθητική. Τα ηθικά προβλήματα της Νέας Γης είναι αρχετυπικά σε τέτοιο βαθμό, που το ίδιο το ηθικό ερώτημα χάνει το νόημά του. Μικρά και μεγάλα διλήμματα εγείρονται και σβήνουν συνεχώς μέσα στο κείμενο, μένοντας αναπάντητα και παραχωρώντας τη θέση τους στην αισθητική μιας εύκολης (είναι άραγε ουδέποτε εύκολη;) ή λιγότερο εύκολης ηδονής. Η ηδονή λοιπόν ως κοινός τόπος αισθητικής και ηθικής συνιστά το μέσο του συγγραφέα. Ένα μέσο -και γι’ αυτό θα μπορούσε να τον κατηγορήσει κανείς- που χρησιμοποιείται έντεχνα για να θέσει επανειλημμένα σε δοκιμασία τα όρια του ηθικού και αισθητικού καθωσπρεπισμού. Ο Καπάνταης, ακολουθεί ευλαβικά την συμβουλή του De Sade: οι αφηγήσεις πρέπει να είναι διεξοδικές και εκτεταμένες, χωρίς την συγκάλυψη κανενός περιστατικού, αφού άλλωστε τα πιο ασήμαντα περιστατικά εξυπηρετούν αυτό που περιμένουν οι μυημένοι.

Κατασκευάζει ένα σύμπαν γεμάτο δολοπλοκίες, καταναγκασμούς, διαστροφές, σαδομαζοχιστικές πρακτικές, τελετουργικούς οργασμούς και αιμομικτικά ειδύλλια, επιστέγασμα των οποίων αποτελεί το λεγόμενο Σφράγισμα. Αντίθετα από τον De Sade, στις αφηγήσεις του οποίου το αίμα του μαρτυρίου και της απόλυτης εξουσίας έχει ως αποτέλεσμα η ερωτική πράξη να ανάγεται στην εξουσία της Φύσης, στην Αυτοκράτειρα η βασανιστική συχνά ηδονή αλλά και το απολαυστικό, ρομαντικών καταβολών, αγνό σεξ, ανάγεται στην εξουσία των Θεσμών.

imperatriceΤο Σφράγισμα λοιπόν της λειψής μητρός, το ύψιστο τελετουργικό συμβάν και ταυτόχρονα το δημοφιλέστερο λαϊκό θέαμα, επιβεβαιώνει την παντοκρατορία των Θεσμών. Πρωταγωνιστής εδώ, ο φυσικός, συναισθηματικός και ηθικός πόνος που συνεπάγεται αυτό το συμβάν, όχι ως τιμωρία, εξευτελισμός ή ταπείνωση, αλλά ως μνημοτεχνική μέθοδος -όπως ακριβώς περιγράφει ο Nietzsche- και μάλιστα όχι κατευθυνόμενη στον παθόντα, αλλά στο φιλοθεάμον παραδειγματιζόμενο και φιλήδονο κοινό. Η επιβολή των Θεσμών και η απόδοση της δικαιοσύνης εξοφλώντας το χρέος με ισοδύναμη ηδονή -ηδονή πράττοντας το Κακό- συνιστά για τον Nietzsche τον τρόπο που γεννιέται ο κόσμος της ηθικής. Για τους νομοταγείς υπηκόους της Αυτοκράτειρας το να βλέπουν τους άλλους να υποφέρουν τους κάνει καλό, αλλά γι’ αυτούς που ασκούν την εξουσία, το να κάνουν τους άλλους να υποφέρουν τους κάνει ακόμα καλύτερο. Αλήθεια! Είναι νοσηρό για τους ανθρώπους της Νέας Γης να ντρέπονται για τα ένστικτά τους; Ή όχι πια;

Επιχειρώντας να απαντήσει στα ερωτήματα που τον βασανίζουν ο έμπιστος μυστικοσύμβουλος του Αυτοκράτορα, έχοντας χάσει την ευκαιρία να γίνει ο ίδιος Αυτοκράτορας, έχει καταλάβει και υπηρετήσει με παρρησία το διακεκριμένο αυτό αξίωμα. Τώρα βρίσκεται έγκλειστος, μόνος, εγκαταλελειμμένος και ταπεινωμένος στο πλέον ασφαλές κελί, περιμένοντας την εκτέλεσή του. Εκεί, διηγείται και διηγείται ξανά και ξανά την ιστορία μιας λαμπρής καριέρας στο πλάι του απόλυτου γυναικείου συμβόλου. Της Αυτής Μεγαλειότητος, της Αυτοκράτειρας της Νέας Γης.

Σε κάποια αποστροφή της σκέψης του μονολογεί: «…Καταλαβαίνετε τώρα… Η διάκριση μεταξύ "ερωτικής λογοτεχνίας" και "πορνογραφίας"… Η διάκριση μεταξύ "έρωτα" και "σεξ"…, μεταξύ "σεξ" και "αγάπης"…, μεταξύ "αισθησιακής ταινίας" και "πορνό"…, μεταξύ "αισθησιακής φωτογράφισης" και "γυμνού"… Καταλαβαίνετε τώρα κύριοι… καταλαβαίνετε τι αρρωστημένοι και, κυρίως, τι απύθμενα ηλίθιοι εγκέφαλοι είχαν εισηγηθεί αυτές τις διακρίσεις… Ναι, τόσο σκοτεινά ήταν εκείνα τα χρόνια, που οι μεγάλοι πορνογράφοι του παρελθόντος αναγκάζονταν να παρουσιάζουν τα αριστουργήματά τους, όχι ως αυτό που όντως ήταν και όπως τους άρμοζε, τουτέστιν, να τα παρουσιάζουν με παρρησία και με υπερηφάνεια, και να τα παρουσιάζουν ως πορνογραφήματα, αλλά κρύβονταν πίσω από τις γελοίες αυτές, χρήσιμες ωστόσο, όπως εξάλλου και αποδείχτηκε, ετικέτες…»

Στην Αναζήτηση των Ηδονών, ο σύγχρονος Γάλλος σταρ της φιλοσοφίας, ο Michel Onfray, μας καλεί για την υπεράσπιση μιας φιλοσοφικής πορνογραφίας, πέραν του καλού και του κακού, αλλά όχι πέραν του ωραίου και του άσχημου, του φτηνού και του μεγάλου, του καταναλωτικού και του ευφυούς. Η Αυτοκράτειρα μοιάζει να είναι έστω και εν αγνοία της, το αποτέλεσμα αυτού του καλέσματος, συνδυάζοντας πολυπλεύρως τις λογοτεχνικές και φιλοσοφικές ικανότητες του συγγραφέως της.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη και περιέχει έξι σχέδια της Εύας Μαραθάκη. Στο οπισθόφυλλο επισημαίνεται: «Ένας πλανήτης που δεν έχει καμία σχέση με τον δικό μας, κατοικείται από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με εμάς. Προσοχή: το κείμενο περιέχει περιγραφές ερωτικών και βίαιων επεισοδίων που θα μπορούσαν να θίξουν την ευαισθησία ορισμένων αναγνωστών.»

__________________________________

*Ο Άλκης Γούναρης (www.alkisgounaris.com) είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διοργανωτής του Φιλοσοφικού Καφενείου Dasein.

kapantaisΗ αυτοκράτειρα
Το χρονικό της νέας γης
Δούκας Καπάνταης
Εικονογράφηση: Εύα Μαραθάκη
Εκδόσεις Νεφέλη, 2012
Τιμή: € 14,80, σελ. 285

politeia_order

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ