autokrateira

Tου Άλκη Γούναρη*

Η Αισθητική της Αυτής Μεγαλειότητος

Όπως κάθε μορφή τέχνης έτσι και η λογοτεχνία, ακόμα κι όταν πρόκειται για ερωτική λογοτεχνία στα άκρα ή για πορνογραφία, είναι παρακινδυνευμένο –αν όχι ανόητο- να κρίνεται με ηθικούς όρους. Παρ’ όλα αυτά, το ίδιο το έργο μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να αναδεικνύει, να υπονοεί ή να θέτει ευθέως ηθικά ερωτήματα στα οποία ο αναγνώστης μπορεί είτε να σκοντάφτει είτε να τα προσπερνά αδιάφορα.

Συνέβη και ήμουν από τους λίγους προνομιούχους που παρακολούθησαν εκ του σύνεγγυς τα δύο τελευταία χρόνια τη γέννηση, την ενηλικίωση και εν τέλει τη στέψη της Αυτοκράτειρας, σε πρωτότυπες και τελετουργικές αναγνώσεις της, και είναι αλήθεια ότι οι εντυπώσεις μου μέσα σε αυτήν την περίοδο σταδιακά μεταβάλλονταν.

Περνώντας από το στάδιο των συγκρίσεων και των διακειμενικών αναφορών, συναντώντας την πανουργία της Σεχραζάντ στις αφηγήσεις του μυστικοσύμβουλου, την αθωότητα της Marie Gabrielle στις λεπτομερώς εικονογραφημένες περιγραφές, τους εμμονικούς επιβάτες του Μέγα Ανατολικού να παρελαύνουν ανάμεσα στους κατοίκους της Νέας Γης, τα σκοτεινά οικογενειακά συμπλέγματα του Bataille, αλλά και τις ρομαντικά επικίνδυνες σχέσεις του Pierre Choderlos de Laclos, εγκατέλειψα τους παραλληλισμούς και μπήκα σιγά σιγά στο κινηματογραφικά δομημένο σύμπαν του Δούκα Καπάνταη. Θα πρέπει να διευκρινίσω εδώ, ότι προτού το διαβάσω, είχα ακούσει ολόκληρο το βιβλίο, αρκετά αποσπάσματά του περισσότερες από δύο φορές, με τον χαρακτηριστικά παραστατικό και ζωηρό τρόπο ανάγνωσης του ίδιου του συγγραφέα.

Αν έκλεινα λοιπόν εντός παρενθέσεως την αυθεντική πρότερη «ακουστική» εμπειρία μου και ξεχνώντας παράλληλα τις αντιδράσεις των συνακροατών μου -τις οποίες σημειωτέον παρακολουθούσα με εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον, κυρίως τη συχνή αμηχανία τους- τότε ενδεχομένως να μπορούσα να συνοψίσω αυτό που μένει σε πέντε λέξεις που μου έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό: Ηθική - αισθητική - εξουσία - λαγνεία - πορνογραφία.

doukasΌλα αυτά σε σύμπλεξη και χωρίς αξιολογική ιεράρχηση. Η Αυτοκράτειρα τοποθετημένη στο μέλλον -και κάνοντας την παραδοχή ότι η αισθητική θα μπορούσε να είναι η μελλοντική ηθική- χωρίς να συμμετέχει άμεσα στην αναζήτηση του αγαθού, συμβάλει στην ηθική -μεταηθική πιο σωστά- διερώτηση και ταυτόχρονα αποκαλύπτει μια καθαρή αισθητική. Τα ηθικά προβλήματα της Νέας Γης είναι αρχετυπικά σε τέτοιο βαθμό, που το ίδιο το ηθικό ερώτημα χάνει το νόημά του. Μικρά και μεγάλα διλήμματα εγείρονται και σβήνουν συνεχώς μέσα στο κείμενο, μένοντας αναπάντητα και παραχωρώντας τη θέση τους στην αισθητική μιας εύκολης (είναι άραγε ουδέποτε εύκολη;) ή λιγότερο εύκολης ηδονής. Η ηδονή λοιπόν ως κοινός τόπος αισθητικής και ηθικής συνιστά το μέσο του συγγραφέα. Ένα μέσο -και γι’ αυτό θα μπορούσε να τον κατηγορήσει κανείς- που χρησιμοποιείται έντεχνα για να θέσει επανειλημμένα σε δοκιμασία τα όρια του ηθικού και αισθητικού καθωσπρεπισμού. Ο Καπάνταης, ακολουθεί ευλαβικά την συμβουλή του De Sade: οι αφηγήσεις πρέπει να είναι διεξοδικές και εκτεταμένες, χωρίς την συγκάλυψη κανενός περιστατικού, αφού άλλωστε τα πιο ασήμαντα περιστατικά εξυπηρετούν αυτό που περιμένουν οι μυημένοι.

Κατασκευάζει ένα σύμπαν γεμάτο δολοπλοκίες, καταναγκασμούς, διαστροφές, σαδομαζοχιστικές πρακτικές, τελετουργικούς οργασμούς και αιμομικτικά ειδύλλια, επιστέγασμα των οποίων αποτελεί το λεγόμενο Σφράγισμα. Αντίθετα από τον De Sade, στις αφηγήσεις του οποίου το αίμα του μαρτυρίου και της απόλυτης εξουσίας έχει ως αποτέλεσμα η ερωτική πράξη να ανάγεται στην εξουσία της Φύσης, στην Αυτοκράτειρα η βασανιστική συχνά ηδονή αλλά και το απολαυστικό, ρομαντικών καταβολών, αγνό σεξ, ανάγεται στην εξουσία των Θεσμών.

imperatriceΤο Σφράγισμα λοιπόν της λειψής μητρός, το ύψιστο τελετουργικό συμβάν και ταυτόχρονα το δημοφιλέστερο λαϊκό θέαμα, επιβεβαιώνει την παντοκρατορία των Θεσμών. Πρωταγωνιστής εδώ, ο φυσικός, συναισθηματικός και ηθικός πόνος που συνεπάγεται αυτό το συμβάν, όχι ως τιμωρία, εξευτελισμός ή ταπείνωση, αλλά ως μνημοτεχνική μέθοδος -όπως ακριβώς περιγράφει ο Nietzsche- και μάλιστα όχι κατευθυνόμενη στον παθόντα, αλλά στο φιλοθεάμον παραδειγματιζόμενο και φιλήδονο κοινό. Η επιβολή των Θεσμών και η απόδοση της δικαιοσύνης εξοφλώντας το χρέος με ισοδύναμη ηδονή -ηδονή πράττοντας το Κακό- συνιστά για τον Nietzsche τον τρόπο που γεννιέται ο κόσμος της ηθικής. Για τους νομοταγείς υπηκόους της Αυτοκράτειρας το να βλέπουν τους άλλους να υποφέρουν τους κάνει καλό, αλλά γι’ αυτούς που ασκούν την εξουσία, το να κάνουν τους άλλους να υποφέρουν τους κάνει ακόμα καλύτερο. Αλήθεια! Είναι νοσηρό για τους ανθρώπους της Νέας Γης να ντρέπονται για τα ένστικτά τους; Ή όχι πια;

Επιχειρώντας να απαντήσει στα ερωτήματα που τον βασανίζουν ο έμπιστος μυστικοσύμβουλος του Αυτοκράτορα, έχοντας χάσει την ευκαιρία να γίνει ο ίδιος Αυτοκράτορας, έχει καταλάβει και υπηρετήσει με παρρησία το διακεκριμένο αυτό αξίωμα. Τώρα βρίσκεται έγκλειστος, μόνος, εγκαταλελειμμένος και ταπεινωμένος στο πλέον ασφαλές κελί, περιμένοντας την εκτέλεσή του. Εκεί, διηγείται και διηγείται ξανά και ξανά την ιστορία μιας λαμπρής καριέρας στο πλάι του απόλυτου γυναικείου συμβόλου. Της Αυτής Μεγαλειότητος, της Αυτοκράτειρας της Νέας Γης.

Σε κάποια αποστροφή της σκέψης του μονολογεί: «…Καταλαβαίνετε τώρα… Η διάκριση μεταξύ "ερωτικής λογοτεχνίας" και "πορνογραφίας"… Η διάκριση μεταξύ "έρωτα" και "σεξ"…, μεταξύ "σεξ" και "αγάπης"…, μεταξύ "αισθησιακής ταινίας" και "πορνό"…, μεταξύ "αισθησιακής φωτογράφισης" και "γυμνού"… Καταλαβαίνετε τώρα κύριοι… καταλαβαίνετε τι αρρωστημένοι και, κυρίως, τι απύθμενα ηλίθιοι εγκέφαλοι είχαν εισηγηθεί αυτές τις διακρίσεις… Ναι, τόσο σκοτεινά ήταν εκείνα τα χρόνια, που οι μεγάλοι πορνογράφοι του παρελθόντος αναγκάζονταν να παρουσιάζουν τα αριστουργήματά τους, όχι ως αυτό που όντως ήταν και όπως τους άρμοζε, τουτέστιν, να τα παρουσιάζουν με παρρησία και με υπερηφάνεια, και να τα παρουσιάζουν ως πορνογραφήματα, αλλά κρύβονταν πίσω από τις γελοίες αυτές, χρήσιμες ωστόσο, όπως εξάλλου και αποδείχτηκε, ετικέτες…»

Στην Αναζήτηση των Ηδονών, ο σύγχρονος Γάλλος σταρ της φιλοσοφίας, ο Michel Onfray, μας καλεί για την υπεράσπιση μιας φιλοσοφικής πορνογραφίας, πέραν του καλού και του κακού, αλλά όχι πέραν του ωραίου και του άσχημου, του φτηνού και του μεγάλου, του καταναλωτικού και του ευφυούς. Η Αυτοκράτειρα μοιάζει να είναι έστω και εν αγνοία της, το αποτέλεσμα αυτού του καλέσματος, συνδυάζοντας πολυπλεύρως τις λογοτεχνικές και φιλοσοφικές ικανότητες του συγγραφέως της.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη και περιέχει έξι σχέδια της Εύας Μαραθάκη. Στο οπισθόφυλλο επισημαίνεται: «Ένας πλανήτης που δεν έχει καμία σχέση με τον δικό μας, κατοικείται από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με εμάς. Προσοχή: το κείμενο περιέχει περιγραφές ερωτικών και βίαιων επεισοδίων που θα μπορούσαν να θίξουν την ευαισθησία ορισμένων αναγνωστών.»

__________________________________

*Ο Άλκης Γούναρης (www.alkisgounaris.com) είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διοργανωτής του Φιλοσοφικού Καφενείου Dasein.

kapantaisΗ αυτοκράτειρα
Το χρονικό της νέας γης
Δούκας Καπάνταης
Εικονογράφηση: Εύα Μαραθάκη
Εκδόσεις Νεφέλη, 2012
Τιμή: € 14,80, σελ. 285

politeia_order

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ