Είναι η μυθιστορηματική βιογραφία ενός νέου που γεννήθηκε το 1922 στην ιταλοκρατούμενη Κάσο και η αγάπη του για την πατρίδα, ο πόθος του για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου, η δίψα του για το δίκιο και την ελευθερία τον οδήγησε στο αλβανικό μέτωπο κι αργότερα στην Εθνική Αντίσταση, στον ΕΛΑΣ, κι άφησε τα κόκαλά του στη Γκιώνα, σε ηλικία 22 ετών.

Το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η αφήγηση, όσον αφορά στα Δωδεκάνησα, θεωρώ απαραίτητο να το θυμηθούμε, προκειμένου να αντιληφθούμε εκείνο που αγνοεί ο καθένας μας όταν επισκέπτεται σήμερα για αναψυχή τόπους που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες δεν αποτελούσαν μέρος του ελληνικού κράτους, ότι δηλαδή η ροή του ιστορικού χρόνου και ό,τι στη διαδρομή του έχει συντελεστεί στους τόπους και στους ανθρώπους που έζησαν εκεί, πόλεμοι, κατακτητές, διώσεις, προδοσίες, σκλαβιά, θάνατοι, και άλλα δεινά, απωθούνται από το θυμικό του επισκέπτη και δεν συνειδητοποιείται εύκολα το βάρος της ιστορίας και το αποτύπωμά της στην ίδια μας τη ζωή και στην προοπτική μας.

Το ιστορικό πλαίσιο, λοιπόν, έχει ως εξής:

1832:             Πρωτόκολλο Λονδίνου –τα Δωδεκάνησα μένουν εκτός νέου ελληνικού κράτους

1912:             Ιταλο-τουρκικός πόλεμος και ιταλική κατοχή

4/6/1912:       Πανδωδεκανησιακό  Συνέδριο Πάτμου – κήρυξη αυτόνομης «Πολιτείας Αιγαίου»

16/7/1919:     Συμφωνία Τιτόνι (Υπ. Εξ.) – Βενιζέλου στο Παρίσι – η Ιταλία παραχωρεί τα νησιά εκτός της Ρόδου που θα την κρατήσει για 5 ακόμη χρόνια και οι κάτοικοί της θ’ αποφασίσουν με δημοψήφισμα.

10/2/1920:     Συνθήκη Σεβρών – η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας και η  Ιταλία υπέρ της Ελλάδος.

1922:             Με αφορμή τη Μικρασιατική Καταστροφή η Ιταλία κηρύσσει έκπτωτες όλες τις ειδικές συμφωνίες υπέρ Ελλάδος.

6/8/1923:       Η Ιταλία προσαρτά τα νησιά επισήμως.

8/5/1945:       Οι Γερμανοί παραδίδουν τα νησιά στους Βρετανούς.

10/2/1947:     Συνθήκη των Παρισίων – η Ιταλία εκχωρεί την κυριαρχία στην Ελλάδα.

7/3/1948:       Τα Δωδεκάνησα ενσωματώνονται στην Ελλάδα.

Η γραφή του βιβλίου είναι πολυεπίπεδη. Παρουσιάζεται η Κάσος από την εποχή της Τουρκοκρατίας (1840) μέχρι το τέλος, σχεδόν, του πρώτου μισού στον 20^ο αιώνα, αλλά και εν πολλοίς στο σήμερα: οι άνθρωποί της, οι σχέσεις τους, η καθημερινότητα της ζωής τους, οι μικροχαρές και οι πίκρες τους, η ταξική τους διάρθρωση, η ζωή τους κάτω από την ιταλική διοίκηση και Κατοχή, οι ξενιτεμένοι της, οι τόποι της, η Μπούκα, το Φρυ, η χώρα και η ενδοχώρα, η πανίδα και η χλωρίδα της, οι ήχοι των τραγουδιών της, οι ευωδιές της.

Γέμει το βιβλίο αρχειακών τεκμηρίων: φωτογραφίες εποχής, έγγραφα από τα αρχεία της ιταλικής κατοχής στα Δωδεκάνησα, αφηγήσεις και συνεντεύξεις.

Έτσι δομείται η αναδιήγηση στιγμών και περιόδων της ζωής πολλών ανθρώπων, με κέντρο τα μέλη της οικογένειας Μανώλη Κουτλάκη, δεκάδων Κασιωτών που οι περισσότεροι αναφέρονται με τα πραγματικά τους ονοματεπώνυμα, δεκάδων άλλων που συναντήθηκαν με τον ήρωα του βιβλίου στη διάρκεια της διαδρομής του στην ελληνική ενδοχώρα και παρουσίαση του σύντομου, μα τόσο μεστού σε εμπειρίες και δράσεις, βίου του Μιχάλη Κουτλάκη, ενός νέου ανθρώπου που γεννιέται στην ιταλοκρατούμενη Κάσο το 1922 και ώσπου ν’ αφήσει την τελευταία του πνοή στη Γκιώνα, στα 22 του χρόνια, κάνει πράγματα για τρεις ζωές, τόσα που ούτε το υποπολλαπλάσιό τους δεν κατορθώνει να πραγματοποιήσει όποιος μένει στην ακινησία της βόλεψής του και του έχτισα ένα μικρό σπιτάκι, καλά είμ’ εδώ, για να θυμηθώ τον πρώτο στίχο από το εμβληματικό ποίημα «Αντισταθείτε» του Μιχάλη Κατσαρού.

Ποια φλόγα ανάβει, ποιας ποιότητας χημεία ενεργοποιείται στον νου και στην ψυχή εκείνων που οι καρδιές τους δεν βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο; για να μνημονεύσω και τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου.

Αν ο Μιχάλης Κουτλάκης, καθόταν στ’ αυγά του, αν αποφάσιζε να έχει μια ήρεμη ζωή απολαμβάνοντας τις δυνατότητες που του παρείχε η αστική του καταγωγή και η πατρική περιουσία, θα ήταν σήμερα 90 χρονών και πάντως, όπως και να έχει, θα ζούσε περισσότερο απ’ όσο έζησε. Όμως σκοτώθηκε, στις 5/1/194, μαζί μ’ άλλους 32 συμμαχητές του, σε ενέδρα των Γερμανών στην Κουκουβίστα (Καλοσκοπή) της Γκιώνας, όντας ενταγμένος στον ΕΛΑΣ. Θάφτηκε μαζί με τους υπόλοιπους σε τάφο ομαδικό από τους χωριανούς  της Κουκουβίστας κι έμειναν ξεχασμένοι οι νεκροί κι από το μετεμφυλιακό Κράτος και τις Δημόσιες Αρχές αλλά, δυστυχώς, κι από την εκκλησία, αφού ο περιώνυμος μητροπολίτης Άμφισσας Αθανάσιος, κατά κόσμον Κωνσταντίνος Παρίσης, (πέθανε τον Δεκέμβριο του 1967 κι έχω προσωπική γνώμη για την πολιτεία του, αφού κατά τα έτη 1963-1966 φοιτούσα στο Δελμούζιο Γυμνάσιο Αμφίσσης) όταν εκλήθη από πολίτες και συγγενείς, το 1964, να αναπέμπψει μιαν ευχή για τους νεκρούς, αρνήθηκε λέγοντας: εγώ κομμουνιστάς δεν διαβάζω! (την πληροφορία χρωστώ στον ιστορικό / συγγραφέα Ιάσονα Χανδρινό).

Και βέβαια διάβασε τους νεκρούς ιερωμένος δυο χρόνια αργότερα, με την έγκριση του μητροπολίτη, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο, αφού, δυστυχώς, προηγήθηκαν τα τραγικά γεγονότα της γιορτής στον Γοργοπόταμο, με την έκρηξη της νάρκης και τους νέους νεκρούς που προστέθηκαν στη μακρά σειρά της νεοελληνικής πολιτικής τυφλότητας.

Αλλά σε ποιους κομμουνιστάς αναφερόταν ο κακός ιεράρχης; σε τι χαρακτηρισμούς και ανίερες για νεκρούς αποφάσεις τον οδήγησε η μισαλλοδοξία και ο πολιτικός αμοραλισμός της εποχής; πότε πρόλαβε να γίνει κομμουνιστής ο Μιχάλης Κουτλάκης; αυτός ήταν ένας πατριώτης, ένας ιδεαλιστής, αυτόν τον έκαιγε μονάχα η φωτιά της λευτεριάς και της δικαιοσύνης κι ούτε τον ένοιαξε η πολιτική στόχευση του χώρου που του έδωσε τη δυνατότητα να πολεμήσει τον κατακτητή.

Κι αν οι υπόλοιποι νεκροί συμμαχητές του έμειναν παραμερισμένοι από το κρατική εξουσία, τουλάχιστον ήταν γνωστή η ταυτότητά τους, τους νοιάστηκαν οι δικοί τους. Τον Μιχάλη Κουτλάκη όμως που πολέμησε, σκοτώθηκε και θάφτηκε με το ψευδώνυμο Μιχάλης Νησιώτης από την Κω, δεν θα τον ταυτοποιήσει κανένας για πάνω από 40 χρόνια, οι δικοί του θα πάνε με τον καημό του χαμένου από προσώπου γης παιδιού τους. Ουσιαστικά με τούτο το βιβλίο βρέθηκε ο Μιχάλης Κουτλάκης. Στην άγραφη εισαγωγή του τον ανακάλυψε η μικρανεψιά του Σοφία Μόσχου - Μαστοράκου και είναι εκείνη που έστρωσε το στημόνι της αφήγησης για να την υφάνει η άλλη Σοφία.

Όμως πώς είναι αλήθεια να κόβετ’ η ζωή σου στα 22 σου χρόνια; Πώς είναι να σκοτώνεσαι για ιδανικά χωρίς να ξέρεις αν η θυσία σου θα πιάσει τόπο; Πώς είναι να πεθαίνεις για την πατρίδα, να δίνεις τα νιάτα σου, το ανεκτίμητο κι ανεπανάληπτο δώρο της ζωής χωρίς να ξέρεις στο μέλλον, μιαν εποχή σαν αυτή που ζούμε, αν η ψυχή σου που φτερουγίζει πάνω από τις παρελάσεις των εθνικών επετείων δεν απαιτήσει πίσω το κορμί της, γιατί ίσως δεν άξιζε τέτοια θυσία για τέτοιους ανυπόληπτους και επιλήσμονες απογόνους.

Ας είναι… ο Μιχάλης Κουτλάκης γεννήθηκε ιταλός υπήκοος και πέθανε ιταλός υπήκοος, παρ’ ότι έθεσε τη σύντομη ζωή του στην υπηρέτηση του ιδανικού απελευθέρωσης της γης που γεννήθηκε και ενσωμάτωσής της στη μητέρα πατρίδα.

Το βιβλίο αυτό, προϊόν υποδειγματικής έρευνας και αριστοτεχνικής αφήγησης, δομημένο σε πολλά μικρά κεφάλαια και διανθισμένο με οπτικά τεκμήρια, ώστε να ανασαίνει ο αναγνώστης, βιβλίο που μέσα από τη ψηλάφηση της ζωής των αφανών και ανωνύμων της μικροϊστορίας φωτίζει σκοτεινές γωνιές της μακροϊστορίας.

Μια ιδιαίτερης μορφής νουβέλα που μας προτείνει έναν χαρακτήρα θετικής σκέψης, αποφασιστικότητας και δράσης, πρότυπο για το ζοφερό σήμερα της ελληνικής πραγματικότητας.

Κρυμμένο στο Αιγαίο
Σοφία Παπαϊωάννου
Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2011
Τιμή: € 14,00, σελ. 300