Του Γιώργου Χ. Θεοχάρη
Μια παραβολή είναι ολόκληρο το μυθιστόρημα είτε το διαβάσει κανείς υπό το πρίσμα της ψυχικής πραγματικότητας του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά και της καταλυτικής επίδρασής της στη συνύπαρξη και στις σχέσεις των ανθρώπων και, συνακόλουθα, στη λειτουργία των κοινωνιών είτε η ανάγνωση είναι πολιτική, σε μια προσπάθεια κατανόησης των γενεσιουργών αιτίων που οδήγησαν την ελληνική κοινωνία στη σημερινή καθολική κρίση.
Παράλληλα το βιβλίο αποτελεί ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για τη ζωή, τις αξίες της και τον τρόπο του ζην, γραμμένο με τη φόρμα του μυθιστορήματος. Κι ακόμα είναι ένα αγαπητικό κείμενο για την ανθρώπινη περατότητα, μια σπουδή για τον θάνατο, που σημαίνει μια σπουδή για τη ζωή. Και τέλος είναι ένα κείμενο για την καθοριστική δύναμη της αγάπης που δίνει την ικανότητα στον άνθρωπο ν’ αντιπαρατεθεί με αξιοπρέπεια στις επιθέσεις του θανάτου και να τον κατανικήσει κάποτε ίσως, πρόσκαιρα ως φθαρτή ύλη, τελεσίδικα ως πνευματική και οντολογικά δημιουργική υπόσταση και ως μνήμη αγαθή και ωφέλιμη.
Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Θάνος – Ορφέας Μαυρής, ένας νέος αστός, μορφωμένος, καλοφτιαγμένος, επαγγελματικά επιτυχημένος έως τα όρια του κορεσμού, με υπερτροφικό εγώ, ο οποίος ναρκισσεύεται, έχει όλη τη ζωή μπροστά του, διακατέχεται από την πεποίθηση ότι δεν χρωστάει σε κανέναν, κάνει θραύση στις γυναίκες και δεν υποψιάζεται καν ότι κάθε στιγμή της ζωής είναι μια αιωνιότητα που μπορεί να μας ανεβάσει στους επτά ουρανούς ψυχικά και συναισθηματικά και σωματικά αλλά μπορεί συνάμα να μας εξαποστείλει στους ουρανούς των χλοερών λειμώνων, κόβοντας το νήμα της ύπαρξης βίαια ή βασανιστικά μέσα από τις εφιαλτικές διαδρομές του άλγους της βαριάς ανίατης ασθένειας.
Γύρω από τον Ορφέα κινούνται τρεις γυναίκες: η μητέρα του, η Ζωή που είναι ιατρός και η Ευρυδίκη που είναι εικαστική καλλιτέχνιδα. Η πρώτη γυναίκα, η μητέρα, είναι η μήτρα στην οποία βλάστησε το υπερεγώ του Ορφέα. Οι δύο άλλες, με τις οποίες θα συνάψει σχέσεις, εν σειρά, θα επιδράσουν στο πέρασμά του σε επίπεδα αυτογνωσιακής καταβύθισης και θα τον στηρίξουν, ομού και ομονοώντας, στην δυσκολότερη δοκιμασία της ζωής του. Σ’ αυτή την τελική φάση θα έχουν και τη συνδρομή του Σοφοκλή, ενός καθηγητή, φίλου της Ζωής. Αυτή η τετράδα θ’ αποτελέσει μια «λέσχη ευρυγώνιας αφήγησης», όταν χρειαστεί, προκειμένου να ερευνηθούν όσο γίνεται ολοσκοπικά –γι’ αυτό και λέμε «ευρυγώνια»- οι πιο απόκρυφες και σκιερές πτυχές της συνείδησης του Ορφέα, ώστε, μέσω της εξομολόγησης και της ταπείνωσης, να βγει από τον Άδη της ματαιοδοξίας και να τον φέρει η Ευρυδίκη στο φως της αυτογνωσίας και της ταπεινοφροσύνης. Έτσι, αριστοτεχνικά, στο μυθιστόρημα αντιστρέφονται οι ρόλοι των μυθολογικών στερεοτύπων του Ορφέα και της Ευρυδίκης, αφού τώρα είναι η Ευρυδίκη που επαναφέρει τον Ορφέα από τον Άδη στο φως της ζωής. Κι από κοντά η Ζωή, ως πρώην ερωμένη και κατοπινή αγαπημένη φίλη, διαπερνά την αφήγηση ενδεδυμένη παραβολικά την ίδια τη ζωή και τη χαρά και την αξία της ζωής, ενώ στον Σοφοκλή εξεικονίζεται η καλλιτεχνική αφήγηση της τραγικότητας του ανθρώπινου βίου, αφήγηση μέσω της οποίας ελπίζουμε στη συνέχεια της ύπαρξής μας ως ίχνος πολιτισμού και ως αποτύπωμα πολύτιμης μνήμης.
Ο Ορφέας μπαίνοντας στην αρένα της επαγγελματικής ζωής, γίνεται ένα θηρίο έτοιμο να κατασπαράξει οποιονδήποτε σταθεί εμπόδιο στην κυριαρχία του. Διαπρέπει στο χώρο της διαφήμισης, φτάνοντας στο σημείο να ετοιμάζει εμπορική καμπάνια ακόμη και για εκείνο που κανένας δεν τολμά να εμπορευτεί πριν να επισυμβεί –τον θάνατο. Μέσα από το «project Μορφέας» προτείνει στους υποψήφιους πελάτες, πα να πει στους υποψήφιους μελλοθάνατους, να προαγοράσουν ένα πακέτο για τον θάνατό τους, σύμφωνα με την στάθμη της ματαιοδοξίας και της κενότητάς τους. Αν εδώ ο αναγνώστης οδηγείται συνειρμικά σε πλευρές της μυθοπλασίας του μυθιστορήματος της Ιωάννας Μπουραζοπούλου «Η ενοχή της αθωότητας», τότε ναι, επιχαίρουμε γι’ αυτή την διακειμενική συγχρονικότητα δύο καλών συγγραφέων στον ίδιο τόπο και χρόνο και προπαντός στην ίδια γλώσσα.
Κι ενώ κατακτά τις επαγγελματικές κορυφές ο Ορφέας φτάνει σε τέτοιο σημείο κορεσμού που, με τη συνηγορία και προτροπή της Ευρυδίκης, αποσύρεται μαζί της στην επαρχία, επιχειρώντας να αναθεωρήσει τις μέχρι τότε σταθερές της ζωής του. Κι εκεί τον βρίσκει το αναπάντεχο ολοκληρωτικό κακό. Ο καρκίνος. Ως φυσική συνέπεια του ότι για κάθε μας επιλογή υπάρχει οπωσδήποτε ένα τίμημα. Και όσο πιο υποταγμένοι στην απρονοησία μας βρεθούμε τόσο πιο βαρύ θα είναι το τίμημα, ενώ όταν αντισταθούμε στην ηθική πτώση και καταβαράθρωση το τίμημα θα είναι κότινος επιβράβευσης.
«Απορώ και εξίσταμαι όταν εννοήσω τον θάνατο» διαβάζουμε στην Εξόδιο Ακολουθία. Έτσι και ο Ορφέας. Κι εδώ αρχίζει η βασανιστική πορεία του καθενός μας είτε προς την παραίτηση και την επίσπευση της εκμηδένισης είτε προς τη μάχη για τη ζωή και τη νίκη. Κομβικό σημείο για την ενδυνάμωση του μαχητή ή για την παράδοσή του είναι η στάση που θα κρατήσει απέναντι στο αμείλικτο ερώτημα που ανακύπτει: «πόσος χρόνος μου μένει;», που θα πει «πόση ζωή ακόμη έχω;». Γιατί στην ανίατη, στη βαριά ασθένεια το πρώτο στοιχείο που προβάλλει και πιέζει ογκολιθικά τη σκέψη είναι ο Χρόνος.
Στην περίπτωση του Ορφέα απλώνεται το προστατευτικό δίχτυ των αγαπημένων του ή καλύτερα εκείνων που όντως τον αγαπούν και τον νοιάζονται.
Και στο τέλος, αδιάφορο αν ο Ορφέας θα ζήσει ή θα πεθάνει, έχει έτσι κι αλλιώς νικήσει αφού αποφάσισε να ζήσει, όσο ζήσει, όπως θέλει αυτός και όχι όπως θέλουν οι άλλοι, άνθρωποι ή εξωγενείς άυλοι παράγοντες της αγοράς και του εκμεταλλευτικά στοχευμένου management επιβίωσης.
Η αρρώστια θα έχει νικηθεί από την αγάπη και ο άνθρωπος, ως υπόσταση ψυχική, θα έχει ανυψωθεί από το τέλμα της απρονοησίας και του εγωκεντρισμού, στο βάθρο της ταπείνωσης και της αυτογνωσίας, με τα φτερά της αγάπης.
Νίκος Σιδέρης
Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2011
Τιμή: € 16,60, σελ. 395