le_radeau

Η τέχνη της Ιστορίας

Του Γιώργου Αριστηνού

To μότο του Ζέμπαλντ «κάθε ενσώματο αντικείμενο σμιλεύεται πιο έντονα στο συγκεχυμένο σύνορο ανάμεσα στο αντιληπτό και το υπερβατικό. Μια τέτοια εγγύτητα προς τον νεκρό, υποκινούμενη από τη θέληση για γνώση και υπαινισσόμενη ταυτόχρονα μια λιβιδική επένδυση του κακοποιημένου αντικειμένου, γεννά την υποψία ότι η εκτέλεση ενός έργου ζωγραφικής όπως εκείνη του Ζερικώ, τον οποίο ο Βάις θεωρεί πρότυπο μιας λογοτεχνικής άσκησης που συνυπογράφει και ο ίδιος, ισοδυναμεί σε τελευταία ανάλυση με την προσπάθεια ενός ατόμου, τρομοκρατημένου από την πραγματικότητα της ανθρώπινης ζωής, να προκαλέσει τον ίδιο του τον θάνατο» που προτάσσει ο Μιχάλης Μοδινός στο τελευταίο του μυθιστόρημά είναι αποκαλυπτικό για τις προθέσεις του: ο ζωγράφος, ο συγγραφέας, ο καλλιτέχνης γενικότερα, δεν στέργει στη ρεαλιστική απεικόνιση ή αναπαράσταση της ανθρώπινης σήψης, της φθοράς, της κατάπτωσης, του απορφανισμού του.

Έχοντας επενδύσει λιμπιντικά, δηλαδή πέρα για πέρα υπαρκτικά, μ’ όλο το σφρίγος και τον σφυγμό της ζωής του στο αντικείμενό του, έχοντας με άλλα λόγια εσωτερικεύσει τις επιπτώσεις εντός του, νιώθοντας να επωμίζεται τον θάνατο που αυτό ενσαρκώνει τείνει αντισταθμιστικά στην εξιδανίκευσή του. Ευφυής ερμηνεία που εξηγεί γιατί ενώ ο πίνακας του Ζερικό προετοιμάζεται με βάση μαρτυρίες, μοντέλα, σκαριφήματα, προσχέδια, συνεντεύξεις, ενώ χτίζεται αργά και επικίνδυνα από εικόνες ανθρώπινων πτωμάτων και ζώων, ενώ μολύνεται από την αποφορά της κοιλιάς του Παρισιού, στο τέλος όλο αυτό το ικρίωμα του νατουραλισμού θα καταρρεύσει. Η καταστροφή και ο θάνατος θα ωραιοποιηθούν, τα όντα που λιμνάζουν πάνω στη σχεδία «Μέδουσα» θα αναζωογονηθούν από μια ριπή ζώπυρης ελπίδας, η απεικόνιση θα παραπλεύσει στην κυριολεξία την αποκρουστική πραγματικότητα.

Αυτός είναι ο πυρήνας της φιλοσοφικής σκέψης που διατρέχει το πεζογράφημα του Μοδινού, αφού για να θυμηθώ εδώ τον ποιητή των Τεσσάρων Κουαρτέτων, «ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντέξει τόση πολλή πραγματικότητα». Είναι αυτονόητο πως ο συγγραφέας της βραβευμένης Επιστροφής δεν επιδιώκει να εκλογοτεχνίσει έναν στοχασμό για την ανθρώπινη μοίρα ούτε να περιγράψει την κυοφορία και τον απροσδόκητο τοκετό μιας ζωγραφικής ιδιοφυίας, όπως ο Ζερικό. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με μηχανιστική, ευθύγραμμη και αμεσίτευτη αναπαράσταση. Εκείνο που κάνει είναι να υφάνει ένα μυθοπλαστικό ιστό και μέσα στα νήματά του να εμπλέξει τα μυθιστορηματικά πρόσωπα, να συντάξει τους κώδικες συμπεριφοράς τους, να φτάσει στην έκβαση και στην εκδραμάτιση, όχι με τις συνταγές του κλασικού ρομάντζου όπως το κληρονομήσαμε από τον 19ο αιώνα, αλλά με τις ελευθεριότητες και τις σχισματικές ανορθοδοξίες του μοντερνισμού. Ιδού γιατί, όταν υπάρχει ανάγκη αλλά και ανεξάρτητα από οργανικούς όρους, η εξιστόρηση των συμβάντων θα εμπλουτιστεί με δοκιμιακές σκέψεις γύρω από την οικολογία, την αποικιοκρατική βουλιμία που καταβροχθίζει ή αλλοιώνει τη χθόνια κουλτούρα των ιθαγενών πληθυσμών, χωρίς τον φόβο ότι αυτές οι παρεκβάσεις μπορεί να νοθεύσουν την καθαρότητα του είδους. Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο στο οποίο εγγράφεται ο τύπος γραφής του Μοδινού.

Ειδικότερα η αφήγηση οργανώνεται στη βάση των διαλόγων της κυρίας Ζεπαρντιέ με τον ζωγράφο, ημερολογιακών καταχωρίσεων και κεφαλαίων με τίτλο «Τι δεν ζωγράφισε ο Ζερικό». Τι δεν ζωγράφισε, δηλαδή τι αφαίρεσε, τι πέταξε, τι αγνόησε και τελικά τι επέλεξε για να αποτυπώσει στον καμβά. Αυτή η κωδικοποίηση υποδηλώνει ουσιαστικά τη διαδικασία γένεσης του έργου που εδράζεται στην αφαίρεση και τη συμπύκνωση καθώς και τις αποκλίσεις από την τέχνη της γραφής. Το σημειώνει με σαφήνεια ο Μοδινός: «Ατυχώς ωστόσο δεν είμαι συγγραφέας, κυρία Ζεπαρντιέ, είμαι ζωγράφος. Η ιστορία σας ειπωμένη πριν από έναν αιώνα σε έναν άνθρωπο σαν τον Ντάνιελ Ντεφόε, ίσως κατασκεύαζε έναν υπέρτερο Ροβινσώνα, απαλλαγμένο μάλιστα από την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα του αγγλικού στέμματος. Όμως εγώ είμαι ζωγράφος, πράγμα που σημαίνει ότι οφείλω να επιλέξω μία και μόνο μία στιγμή μέσα στην ιστορία». Μέσα στην ιστορία σημαίνει πως κάτω απ’ αυτήν στεγάζεται η τέχνη την οποία εμπνέει και νοηματοδοτεί. Είμαστε ακόμη μακριά από τη στιγμή που η ιστορία θα μεταβληθεί σε εφιάλτη και θα εξοβελιστεί από τη μυθοπλαστική πλοκή, όπως στον Οδυσσέα του Τζόις. Τώρα ο αχός από τους ναπολεόντειους πολέμους είναι πολύ κοντά, όπως πολύ κοντά ακούγονται και οι οπλές του χεγκελιανού αλόγου και της ιστορίας, που προχωράει ακάθεκτα (marche en avant) κατά την έκφραση του Ουγκό. Αυτός είναι εξάλλου ο λόγος που ο συγγραφέας δεν εξαντλείται στα πλαίσια του λογοτεχνικού χώρου, ενός χώρου εξαιρετικά αποστειρωμένου και αφυδατωμένου, αλλά μεταγγίζει το πνεύμα της εποχής στο σώμα του. Ο κίνδυνος να εξακοντιστεί σε εξωγενείς και αλλότριες περιοχές, που δεν συνδέονται με τους νόμους της τέχνης, θα πανικόβαλαν έναν ψοφοδεή της μυθιστορηματικής παράδοσης, αυτού του παλιού ή αρχαίου είδους, όχι όμως έναν μοντερνιστή που γνωρίζει τα όριά του. Γι’ αυτό και το βιβλίο είναι καρυκευμένο από συζητήσεις και σχόλια που δεν το αφορούν καθ’ εαυτό, όπως για παράδειγμα οι αναφορές στην τέχνη της Αναγέννησης, στον ρομαντισμό και τον νεοκλασικισμό, τον Νταβίντ και τον Ντελακρουά ή τους Φλαμανδούς με τον Βερμέερ σημαιοφόρο. Όλο αυτό το υλικό που φαίνεται ανοικονόμητο συγκλίνει στη μυθιστορηματική μισγάγγεια κι από κει στην εκβολή ενός ερωτήματος. Πώς μπορεί να αποδοθεί εικαστικά μια καταστροφή όπως εκείνη της φρεγάτας «Μέδουσα», χωρίς να πέσει στον φωτογραφικό νατουραλισμό ή στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό σ’ έναν δηλαδή αναλώσιμο και λαϊκίστικο εκχυδαϊσμό της τέχνης; Πώς μπορεί ο ζωγράφος να μετουσιώσει εικαστικά τον θάνατο, όταν η τέχνη από τη λειτουργία και κυρίως από την τελεολογία της τον εξιδανικεύει;

Ο Μπαρνς, από τον οποίο εμπνέεται ο Μοδινός, όπως ρητά το ομολογεί ο ίδιος, στα πλαίσια ενός ριζοσπαστικού μοντερνισμού και άρα ειρωνικού διδακτισμού όπως έκανε παλιότερα με τις επαναγνώσεις της Παλαιάς Διαθήκης ο πολωνός Κολακόφσκι, στήνει μια αλληγορία της φθοράς του καλλιτεχνικού αριστουργήματος. Ο Μοδινός θα μιλήσει για την αναπτέρωσή του έστω και μέσα απ’ τα συντρίμμια.  Θα επαναλάβω όμως για άλλη μια φορά πως ο όγκος των πληροφοριών που δεν αντλείται από το καθαρά λογοτεχνικό πεδίο δεν οδηγεί υποχρεωτικά στον εγκυκλοπαιδισμό ή σ’ ένα είδος εγκεφαλικής αποστέωσης. Αντίθετα το μυθιστόρημα του Μοδινού, όντας ένα ολικό είδος, θα αξιοποιήσει κάθε πηγή και κάθε τέχνασμα: διάλογοι που προωθούν τη δράση, εξομολογητικές αφηγήσεις με ανεκδοτολογικά στοιχεία που διανθίζουν τα ιστορικά γεγονότα, ανθρωπολογικές και εθνολογικές παρατηρήσεις που ανακαλούν to Essai sur le don του Μος και τους Θλιβερούς Τροπικούς του Λέβι Στρος, ιδού αυτό που οι θεωρητικοί ονομάζουν οιονεί “πολυφωνία”, κάτι που δίνει ευλυγισία και κινητικότητα στον μυθιστορηματικό λόγο. Στη δυσοίωνη προοπτική του Μπαρνς που διακρίνει πίσω από τη λάμψη του έργου τέχνης ένα σαράκι να το αφανίζει αργά αργά, (ο μουσαμάς της Σχεδίας του Ζερικό έχει ήδη φθαρεί σε πολλά σημεία του όπως ισχυρίζεται), ο Μοδινός αντιπαρατάσσει την αίγλη της ύπαρξής του που επιβιώνει στον χρόνο. Και δεν έχει άδικο, αν σκεφθεί κανείς πως το έργο δεν έχει τέλος μέσα στο αρχιπέλαγος της γραφής και της εικαστικής ανάπλασης, πως η ανάγνωση και η επανανάγνωση δεν τελειώνουν ποτέ. Ιδίως η τελευταία είναι μια μηχανή ανανέωσης, εμπλουτισμού και νέων ερμηνειών. Ας δούμε τη διαδικασία αυτή από την αρχή: ο γιατρός Σαβινύ και ο τοπογράφος- γεωγράφος Κορρρεάρ δημοσιεύουν τις εμπειρίες τους από το ναυάγιο της φρεγάτας και τις θηριωδίες που θα ακολουθήσουν στη σχεδία. Ο ζωγράφος Ζερικό αναλαμβάνει με αυτοθυσία το έργο της απεικόνισής τους στον καμβά. Ο άγγλος συγγραφέας Τζούλιαν Μπαρνς θα γράψει ένα αλληγορικό διήγημα βασισμένο στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν το 1816, ο δικός μας Μιχάλης Μοδινός θα ξαναδιαβάσει και θα επαναξιολογήσει τις ερμηνείες που προηγήθηκαν και τέλος ο Νικόλαος Γύζης, επηρεασμένος από τη Σχεδία του Ζερικό θα δώσει τη δική του εκδοχή στον πίνακα Μετά την καταστροφή των Ψαρών, το 1898. Το έργο τέχνης, όπως ο διαπόντιος νεκρός στον Νεκρό ταξιδιώτη του Παπαδιαμάντη, θα αναπλεύσει τον χρόνο δημιουργώντας επιγόνους αλλά και προγόνους σε μια σκυταλοδρομία χωρίς τέλος.

Εν κατακλείδι, δυο λόγια για τη γλώσσα της Σχεδίας. Φυσικά ο Μοδινός γράφει στη νεοελληνική, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την εξομάλυνση της δημοτικής και της καθαρεύουσας. Στο βαθμό όμως που στήνει το σκηνικό μιας ιστορικής αναπαράστασης της εποχής, ο λόγος του γίνεται σκόπιμα θεατρικός, μ’ όλα τα τελετουργικά τικ: με το επιφωνηματικό «ω», τον πληθυντικό ευγενείας που επισημοποιεί τις αποστάσεις μεταξύ των προσώπων, με μια αναλυτική διατύπωση που ανακαλεί μεταφραστικές πρακτικές του 19ου αιώνα, όπως «Ω, ένα ασήμαντο επεισόδιο, απαντά με ένα ελαφρύ κοκκίνισμα να καταλαμβάνει σταδιακά τις παρειές του». Κάποιες, άλλες όμως στιγμές, η μετοχή παρακειμένου πεπτωκυία στη φράση «πεπτωκυία ανθρώπινη φυλή» θα δώσει έναν τόνο ειρωνείας και αυτοσαρκασμού.

Η Σχεδία λοιπόν αποτελεί ένα μυθιστορηματικό παλίμψηστο σε σωστή δοσολογία, ιστορίας και τέχνης.

sxedia-exofΜιχάλης Μοδινός
Η Σχεδία
Καστανιώτης 2011
Σελ. 200

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εορταστικό τριήμερο στα Γιάννενα» της Έρσης Σωτηροπούλου (κριτική) – Ριζοσπαστικός φεμινισμός με κουίρ προοπτική σε φόντο εθνικής ανάτασης

«Εορταστικό τριήμερο στα Γιάννενα» της Έρσης Σωτηροπούλου (κριτική) – Ριζοσπαστικός φεμινισμός με κουίρ προοπτική σε φόντο εθνικής ανάτασης

Για τη νουβέλα της Έρσης Σωτηροπούλου «Εορταστικό τριήμερο στα Γιάννενα» (πρώτη έκδοση: 1982), που επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη. Μια ανάγνωση που υπογραμμίζει τον «ριζοσπαστικό φεμινισμό» της νουβέλας.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

...
«Αδύνατες πόλεις» του Νίκου Α. Μάντη (κριτική) – Μεταλλαγμένη Σεχραζάτ στον λαβύρινθο πολλαπλών αφηγήσεων

«Αδύνατες πόλεις» του Νίκου Α. Μάντη (κριτική) – Μεταλλαγμένη Σεχραζάτ στον λαβύρινθο πολλαπλών αφηγήσεων

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Α. Μάντη «Αδύνατες πόλεις» (εκδ. Καστανιώτη), μια δαιδαλώδης πολυαφήγηση με «χιμαιρικές μορφές, υπερμεγέθεις δαίμονες, ζηλωτές μιας νέας θρησκείας που καταργεί όλες τις άλλες, παραισθητικούς κόσμους και ένα σωρό άλλα πράγματα». 

Γράφει ο ...

Γιάννης Σκαρίμπας & Δημοσθένης Βουτυράς – Από τη σαγήνη της ερωτικής έλξης στον υπαρξιακό τρόμο και στη σκοτεινιά

Γιάννης Σκαρίμπας & Δημοσθένης Βουτυράς – Από τη σαγήνη της ερωτικής έλξης στον υπαρξιακό τρόμο και στη σκοτεινιά

Για τα βιβλία «Ο Αυτοκράτωρ της Κίνας και άλλες ιστορίες» του Γιάννη Σκαρίμπα και «Το καράβι του θανάτου και άλλες ιστορίες» του Δημοσθένη Βουτυρά, που κυκλοφορούν στη σειρά «Τα αειθαλή» των εκδόσεων Τόπος.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
Νίκος Δαββέτας: «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται με έκανε να θέλω να γίνω συγγραφέας»

Νίκος Δαββέτας: «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται με έκανε να θέλω να γίνω συγγραφέας»

Από το «Μαραμπού» και τους «Προσανατολισμούς», την «Πατρική κληρονομιά» και την «Κάθοδο των εννιά» στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Αυτά είναι κάποια από τα βιβλία-της-ζωής του Νίκου Δαββέτα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το πρώτ...

Η Εταιρεία Συγγραφέων στην 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Η Εταιρεία Συγγραφέων στην 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Η Εταιρεία Συγγραφέων συμμετέχει στη 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης με τέσσερις ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις με θέμα τις λογοτεχνικές ανθολογίες, την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη, την Τεχνητή Νοημοσύνη και την πεζογραφία του Γιώργου Ιωάννου. 

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές διηγημάτων από γυναίκες συγγραφείς, που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2024 και ενδεχομένως πέρασαν κάτω από το ραντάρ μας. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το διήγημα μένει συνήθως χαμηλόφωνο...

«Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής» – Τρεις εκδόσεις με θεολογική αφετηρία και ανοιχτούς ορίζοντες

«Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής» – Τρεις εκδόσεις με θεολογική αφετηρία και ανοιχτούς ορίζοντες

Για τα βιβλία «Ο παράδεισος και η κόλαση στη γη. Προσωπικές εμπειρίες του Βασιλείου Καισαρείας, του Γρηγορίου Νύσσης και του Ιωάννου Κωνσταντινουπόλεως» (εκδ. ΠΕΚ), «Αυγούστας Ευδοκίας, Βίος Κυπριανού» (εκδ. Αρμός) και για το λεύκωμα «Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής. Φώτη Κόντογλου, διαχρονικές δημιουργίες» (εκδ....

Τι διαβάζουμε τώρα; 12 επιλεγμένα βιβλία ψυχολογίας, αυτοβοήθειας και αυτογνωσίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 12 επιλεγμένα βιβλία ψυχολογίας, αυτοβοήθειας και αυτογνωσίας

Δώδεκα βιβλία ψυχολογίας, αυτοβοήθειας και αυτογνωσίας διαλεγμένα από τις πρόσφατες εκδόσεις στους πάγκους των βιβλιοπωλείων.  

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Αρκετοί θεωρούν πως οι οδηγοί αυτοβοήθειας κι αυτογνωσίας είναι μόδα που θα περ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ