nostalgia tis apolias

Για τη συλλογή διηγημάτων του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Η νοσταλγία της απώλειας» (εκδ. Πατάκη). Φωτογραφία © Κυριάκος Συφιλτζόγλου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έχω την εντύπωση ότι τα διηγήματα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη αποδίδουν καλύτερα τη συγγραφική του ιδιοπροσωπία σε σχέση με τα μυθιστορήματά του. Κι ίσως ευρύτερα, ξεκινώντας από τα είδη που καλλιεργεί ο Καβαλιώτης συγγραφέας, θα μπορούσα να πω ότι είναι χαρακτηριστικό γενικότερα της πεζογραφίας μας να βρίσκει στο διήγημα ευκολότερα τον βηματισμό της, ενώ στο μυθιστόρημα συχνά να φαίνεται ότι κωπηλατεί σε ανοιχτή θάλασσα της οποίας δεν ξέρει απόλυτα τα μυστικά.

Στα μυθιστορήματά του, λοιπόν, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης μοιάζει να κυνηγά μια προδιαγεγραμμένη ιδέα, να υποστηρίζει δηλαδή μυθοπλαστικά την πολυπολιτισμική κοινωνία, το σταυροδρόμι της Θράκης ή τις υβριδικές κοινότητες μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το ομοκοινωνικό παράδειγμα ή τη μαγεία του έρωτα. Έτσι, όμως, θυσιάζει τη στιβαρή πλοκή και την οργανική ολότητα. Αν εξαιρέσει κανείς Τα νερά της Χερσονήσου και Το μυστικό της Έλλης, που για διαφορετικούς λόγους το καθένα κατάφεραν να περιλάβουν στη μεγάλη φόρμα τα πολλά υπόγεια νάματα της σκέψης του, τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Είναι μάλλον η απλή ιστορία που αφηγείται, η αίσθηση του ανολοκλήρωτου που δεν χρειάζεται ένα καθοριστικό τέλος για να νοηματοδοτεί το προηγούμενο μέρος του κειμένου, η λιτότητα των μέσων του, ο ομαλός συνειρμός που συνδέει ένα απλό συμβάν με κάτι άλλο, μακρινό τοπικά ή χρονικά, το βουβό ποτάμι μιας συγκίνησης που ακούγεται σαν σε υπόγειο ποτάμι… Είναι που ο πεζογράφος βρίσκει μέσα στις μικρές καθημερινές ιστορίες μια ικμάδα ζεστασιάς (ή δροσιάς, αναλόγως), την οποία η δημιουργική του ματιά και η αφηγηματική του απλότητα μετατρέπει σε μύθο, οικείο όσο και θρυλικό, προσιτό όσο και συναισθηματικά πλούσιο. Ίσως αυτό δεν το πετυχαίνει σε όλες τις «διηγήσεις» (όπως υποτιτλοφορεί το ανά χείρας βιβλίο του), αφού σε άλλες καταφέρνει να δώσει μια αυτοτέλεια σε όσα λέει και σε άλλες η ιστορία μένει εκκρεμής, τέτοια που να ακούγεται χλωμή κι αδιάφορη.

Τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Τρεις συστάδες διηγημάτων προσέλκυσαν περισσότερο την προσοχή μου, οι οποίες στηρίζονται στο κοινό θέμα που δημιουργεί συνάψεις, αναμονές και ομόθεμους κυλιόμενους διαδρόμους. Από τη μία, η νοσταλγία για τα βορειοελλαδίτικα χωριά, πολιτισμικά μέρη της ιδιαίτερης πατρίδας του συγγραφέα, χρωματίζει τις περισσότερες ιστορίες του πρώτου μέρους, όπου ντόπιοι, παλιοί και νέοι, τωρινοί και άλλοι, κομμάτια της ιστορίας του τόπου, προκαλούν συγκινήσεις και σκέψεις. Ξεχωρίζω το «Πού είναι η θάλασσα;», στο οποίο ο νεαρός Πομάκος μαθητής, ανάμεσα στα πομακικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά, αναζητεί τον πατέρα του που δουλεύει στη Γερμανία. Κι η θάλασσα του τον θυμίζει, μολονότι στα πομακικά δεν υπάρχει η λέξη «θάλασσα». Και στις «Σκοτεινές αίθουσες», ένας ερασιτέχνης των παλιών σινεμά γυρίζει τον κόσμο για να βρει παλιούς κινηματογράφους που ακόμα (υπο)λειτουργούν.

patakis grigoriadis nostalgia tis apoliasΟ δεύτερος κύκλος σχετίζεται με τη θητεία του Θεόδωρου Γρηγοριάδη στη Βιβλιοθήκη των Σερρών και τα ταξίδια του με την τροχήλατη κινητή βιβλιοθήκη στα χωριά και τα σχολεία της περιοχής. Έτσι, αυτοαναφορικές και βιβλιοφιλικές νότες με κέντρο το βιβλίο και την ανάγνωση επεκτείνονται σε ιστορίες για ανθρώπους οι οποίοι ζουν διά του διαβάσματος. Λ.χ. «Το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “Ηλίου” εκδικείται» παρουσιάζει το πολύτομο λεξικό να συνδέεται (άδικα) στο μυαλό του αφηγητή με την καθαρεύουσα και με τη χούντα, ώσπου παραλίγο να πέσει και να τον πλακώσει, εκδικούμενο την απέχθειά του. Τέλος, το «Φίβλιος» είναι το παρατσούκλι που έδωσε ο συγγραφέας σε έναν θαμώνα της βιβλιοθήκης, ο οποίος μοιάζει σαν να βγήκε από το πρώτο βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, από τα μειονοτικά χωριά, χωρίς ταυτότητα και άλλα στοιχεία, πλάσμα της φαντασίας του και μαζί μιας άλλης πραγματικότητας.

Ο τρίτος κύκλος έχει πάλι να κάνει (όπως και σε άλλα έργα του συγγραφέα) με την Ανατολή και ειδικότερα με τις ζωές Μεσανατολιτών, Κούρδων ή Σύρων ως επί το πλείστον, που ξεχωρίζουν για τη μεταναστευτική ή προσφυγική τους μοίρα. Λαϊκοί άνθρωποι, ταπεινοί δουλευτάδες ή αποδημητικά πουλιά που ψάχνουν μια εστία, φανταχτερές γυναίκες ή επίδοξοι γαμπροί που λειτουργούν σαν φιτίλι για να ανάψει στη φαντασία του διηγηματογράφου μια μικρή φωτιά.

Σε πολλά από τα διηγήματα η αμεσότητα της γραφής αφήνει την ιστορία να μιλήσει μόνη της, άλλοτε ανεπιτήδευτη κι αδιάφορη και άλλοτε αφτιασίδωτη αλλά συναισθηματικά ενεργή. Κι ίσως αυτό είναι το κριτήριο για να αγαπήσει κανείς τα μεν από τα δε: πόσο η αυθεντικότητα της ιστορίας, πραγματικής ή πλαστής, καταφέρνει να σηκώσει στον αναγνώστη μικρά κύματα συναισθηματικής ανάτασης.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«… ο Ερκάν φαινόταν λιγότερο διστακτικός.
“Σου αρέσει;” τον ρώτησα, ενώ οι γλάροι βουτούσαν τριγύρω μας ανταγωνιζόμενοι τα αφρισμένα κύματα. Ένιωθε διαφορετικά τώρα ο μικρός. Περήφανα σήκωσε το χέρι του δείχνοντας τα γλαροπούλια.
“Ο μπαμπάς μου”, είπε.
Άραγε εννοούσε ότι οι γλάροι πετούσαν προς εκείνον; Μάλλον λάθος κατεύθυνση διάλεξαν, ο πατέρας του ζούσε πίσω από τα θρακιώτικα κορφοβούνια, στον ευρωπαϊκό Βορρά.
[…]

Δέκα χρόνια αργότερα έγιναν κάποιες προσπάθειες να καταγραφεί η πομακική γλώσσα με τη χρήση του ελληνικού αλφαβήτου. Στα λεξικά που εκδόθηκαν αλλά και σ’ αυτά που κυκλοφορούν διαδικτυακά, ανάμεσα στις καταχωρισμένες λέξεις, δεν υπάρχει καμία πομακική λέξη για τη “θάλασσα”». 

«Πού είναι η θάλασσα;»

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου «Συνθετική ορμόνη» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει η Νατάσσα Ρεμούνδου-Χάουλι

Η ...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ