nostalgia tis apolias

Για τη συλλογή διηγημάτων του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Η νοσταλγία της απώλειας» (εκδ. Πατάκη). Φωτογραφία © Κυριάκος Συφιλτζόγλου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έχω την εντύπωση ότι τα διηγήματα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη αποδίδουν καλύτερα τη συγγραφική του ιδιοπροσωπία σε σχέση με τα μυθιστορήματά του. Κι ίσως ευρύτερα, ξεκινώντας από τα είδη που καλλιεργεί ο Καβαλιώτης συγγραφέας, θα μπορούσα να πω ότι είναι χαρακτηριστικό γενικότερα της πεζογραφίας μας να βρίσκει στο διήγημα ευκολότερα τον βηματισμό της, ενώ στο μυθιστόρημα συχνά να φαίνεται ότι κωπηλατεί σε ανοιχτή θάλασσα της οποίας δεν ξέρει απόλυτα τα μυστικά.

Στα μυθιστορήματά του, λοιπόν, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης μοιάζει να κυνηγά μια προδιαγεγραμμένη ιδέα, να υποστηρίζει δηλαδή μυθοπλαστικά την πολυπολιτισμική κοινωνία, το σταυροδρόμι της Θράκης ή τις υβριδικές κοινότητες μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το ομοκοινωνικό παράδειγμα ή τη μαγεία του έρωτα. Έτσι, όμως, θυσιάζει τη στιβαρή πλοκή και την οργανική ολότητα. Αν εξαιρέσει κανείς Τα νερά της Χερσονήσου και Το μυστικό της Έλλης, που για διαφορετικούς λόγους το καθένα κατάφεραν να περιλάβουν στη μεγάλη φόρμα τα πολλά υπόγεια νάματα της σκέψης του, τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Είναι μάλλον η απλή ιστορία που αφηγείται, η αίσθηση του ανολοκλήρωτου που δεν χρειάζεται ένα καθοριστικό τέλος για να νοηματοδοτεί το προηγούμενο μέρος του κειμένου, η λιτότητα των μέσων του, ο ομαλός συνειρμός που συνδέει ένα απλό συμβάν με κάτι άλλο, μακρινό τοπικά ή χρονικά, το βουβό ποτάμι μιας συγκίνησης που ακούγεται σαν σε υπόγειο ποτάμι… Είναι που ο πεζογράφος βρίσκει μέσα στις μικρές καθημερινές ιστορίες μια ικμάδα ζεστασιάς (ή δροσιάς, αναλόγως), την οποία η δημιουργική του ματιά και η αφηγηματική του απλότητα μετατρέπει σε μύθο, οικείο όσο και θρυλικό, προσιτό όσο και συναισθηματικά πλούσιο. Ίσως αυτό δεν το πετυχαίνει σε όλες τις «διηγήσεις» (όπως υποτιτλοφορεί το ανά χείρας βιβλίο του), αφού σε άλλες καταφέρνει να δώσει μια αυτοτέλεια σε όσα λέει και σε άλλες η ιστορία μένει εκκρεμής, τέτοια που να ακούγεται χλωμή κι αδιάφορη.

Τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Τρεις συστάδες διηγημάτων προσέλκυσαν περισσότερο την προσοχή μου, οι οποίες στηρίζονται στο κοινό θέμα που δημιουργεί συνάψεις, αναμονές και ομόθεμους κυλιόμενους διαδρόμους. Από τη μία, η νοσταλγία για τα βορειοελλαδίτικα χωριά, πολιτισμικά μέρη της ιδιαίτερης πατρίδας του συγγραφέα, χρωματίζει τις περισσότερες ιστορίες του πρώτου μέρους, όπου ντόπιοι, παλιοί και νέοι, τωρινοί και άλλοι, κομμάτια της ιστορίας του τόπου, προκαλούν συγκινήσεις και σκέψεις. Ξεχωρίζω το «Πού είναι η θάλασσα;», στο οποίο ο νεαρός Πομάκος μαθητής, ανάμεσα στα πομακικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά, αναζητεί τον πατέρα του που δουλεύει στη Γερμανία. Κι η θάλασσα του τον θυμίζει, μολονότι στα πομακικά δεν υπάρχει η λέξη «θάλασσα». Και στις «Σκοτεινές αίθουσες», ένας ερασιτέχνης των παλιών σινεμά γυρίζει τον κόσμο για να βρει παλιούς κινηματογράφους που ακόμα (υπο)λειτουργούν.

patakis grigoriadis nostalgia tis apoliasΟ δεύτερος κύκλος σχετίζεται με τη θητεία του Θεόδωρου Γρηγοριάδη στη Βιβλιοθήκη των Σερρών και τα ταξίδια του με την τροχήλατη κινητή βιβλιοθήκη στα χωριά και τα σχολεία της περιοχής. Έτσι, αυτοαναφορικές και βιβλιοφιλικές νότες με κέντρο το βιβλίο και την ανάγνωση επεκτείνονται σε ιστορίες για ανθρώπους οι οποίοι ζουν διά του διαβάσματος. Λ.χ. «Το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “Ηλίου” εκδικείται» παρουσιάζει το πολύτομο λεξικό να συνδέεται (άδικα) στο μυαλό του αφηγητή με την καθαρεύουσα και με τη χούντα, ώσπου παραλίγο να πέσει και να τον πλακώσει, εκδικούμενο την απέχθειά του. Τέλος, το «Φίβλιος» είναι το παρατσούκλι που έδωσε ο συγγραφέας σε έναν θαμώνα της βιβλιοθήκης, ο οποίος μοιάζει σαν να βγήκε από το πρώτο βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, από τα μειονοτικά χωριά, χωρίς ταυτότητα και άλλα στοιχεία, πλάσμα της φαντασίας του και μαζί μιας άλλης πραγματικότητας.

Ο τρίτος κύκλος έχει πάλι να κάνει (όπως και σε άλλα έργα του συγγραφέα) με την Ανατολή και ειδικότερα με τις ζωές Μεσανατολιτών, Κούρδων ή Σύρων ως επί το πλείστον, που ξεχωρίζουν για τη μεταναστευτική ή προσφυγική τους μοίρα. Λαϊκοί άνθρωποι, ταπεινοί δουλευτάδες ή αποδημητικά πουλιά που ψάχνουν μια εστία, φανταχτερές γυναίκες ή επίδοξοι γαμπροί που λειτουργούν σαν φιτίλι για να ανάψει στη φαντασία του διηγηματογράφου μια μικρή φωτιά.

Σε πολλά από τα διηγήματα η αμεσότητα της γραφής αφήνει την ιστορία να μιλήσει μόνη της, άλλοτε ανεπιτήδευτη κι αδιάφορη και άλλοτε αφτιασίδωτη αλλά συναισθηματικά ενεργή. Κι ίσως αυτό είναι το κριτήριο για να αγαπήσει κανείς τα μεν από τα δε: πόσο η αυθεντικότητα της ιστορίας, πραγματικής ή πλαστής, καταφέρνει να σηκώσει στον αναγνώστη μικρά κύματα συναισθηματικής ανάτασης.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«… ο Ερκάν φαινόταν λιγότερο διστακτικός.
“Σου αρέσει;” τον ρώτησα, ενώ οι γλάροι βουτούσαν τριγύρω μας ανταγωνιζόμενοι τα αφρισμένα κύματα. Ένιωθε διαφορετικά τώρα ο μικρός. Περήφανα σήκωσε το χέρι του δείχνοντας τα γλαροπούλια.
“Ο μπαμπάς μου”, είπε.
Άραγε εννοούσε ότι οι γλάροι πετούσαν προς εκείνον; Μάλλον λάθος κατεύθυνση διάλεξαν, ο πατέρας του ζούσε πίσω από τα θρακιώτικα κορφοβούνια, στον ευρωπαϊκό Βορρά.
[…]

Δέκα χρόνια αργότερα έγιναν κάποιες προσπάθειες να καταγραφεί η πομακική γλώσσα με τη χρήση του ελληνικού αλφαβήτου. Στα λεξικά που εκδόθηκαν αλλά και σ’ αυτά που κυκλοφορούν διαδικτυακά, ανάμεσα στις καταχωρισμένες λέξεις, δεν υπάρχει καμία πομακική λέξη για τη “θάλασσα”». 

«Πού είναι η θάλασσα;»

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο βραβευμένος Έλληνας συγγραφέας, Βασίλης Βασιλικός, σε ηλικία 89 ετών.

Επιμέλεια: Book Press

Πέθανε σήμερα ο Βασίλης Βασιλικός, ο οποίος γεννήθηκε στη Θάσο στις 18 Νοεμβρίου 1934, ήταν όμως δημότης Καβάλας.

...

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

Παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Στούπα «Η επερχόμενη αταξία – Οι πέντε παγίδες που απειλούν τις δημοκρατίες και την ευημερία της Δύσης» (εκδ. Επίκεντρο) την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου, στις 7:00 μ.μ, στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ