nostalgia tis apolias

Για τη συλλογή διηγημάτων του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Η νοσταλγία της απώλειας» (εκδ. Πατάκη). Φωτογραφία © Κυριάκος Συφιλτζόγλου.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έχω την εντύπωση ότι τα διηγήματα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη αποδίδουν καλύτερα τη συγγραφική του ιδιοπροσωπία σε σχέση με τα μυθιστορήματά του. Κι ίσως ευρύτερα, ξεκινώντας από τα είδη που καλλιεργεί ο Καβαλιώτης συγγραφέας, θα μπορούσα να πω ότι είναι χαρακτηριστικό γενικότερα της πεζογραφίας μας να βρίσκει στο διήγημα ευκολότερα τον βηματισμό της, ενώ στο μυθιστόρημα συχνά να φαίνεται ότι κωπηλατεί σε ανοιχτή θάλασσα της οποίας δεν ξέρει απόλυτα τα μυστικά.

Στα μυθιστορήματά του, λοιπόν, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης μοιάζει να κυνηγά μια προδιαγεγραμμένη ιδέα, να υποστηρίζει δηλαδή μυθοπλαστικά την πολυπολιτισμική κοινωνία, το σταυροδρόμι της Θράκης ή τις υβριδικές κοινότητες μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το ομοκοινωνικό παράδειγμα ή τη μαγεία του έρωτα. Έτσι, όμως, θυσιάζει τη στιβαρή πλοκή και την οργανική ολότητα. Αν εξαιρέσει κανείς Τα νερά της Χερσονήσου και Το μυστικό της Έλλης, που για διαφορετικούς λόγους το καθένα κατάφεραν να περιλάβουν στη μεγάλη φόρμα τα πολλά υπόγεια νάματα της σκέψης του, τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Είναι μάλλον η απλή ιστορία που αφηγείται, η αίσθηση του ανολοκλήρωτου που δεν χρειάζεται ένα καθοριστικό τέλος για να νοηματοδοτεί το προηγούμενο μέρος του κειμένου, η λιτότητα των μέσων του, ο ομαλός συνειρμός που συνδέει ένα απλό συμβάν με κάτι άλλο, μακρινό τοπικά ή χρονικά, το βουβό ποτάμι μιας συγκίνησης που ακούγεται σαν σε υπόγειο ποτάμι… Είναι που ο πεζογράφος βρίσκει μέσα στις μικρές καθημερινές ιστορίες μια ικμάδα ζεστασιάς (ή δροσιάς, αναλόγως), την οποία η δημιουργική του ματιά και η αφηγηματική του απλότητα μετατρέπει σε μύθο, οικείο όσο και θρυλικό, προσιτό όσο και συναισθηματικά πλούσιο. Ίσως αυτό δεν το πετυχαίνει σε όλες τις «διηγήσεις» (όπως υποτιτλοφορεί το ανά χείρας βιβλίο του), αφού σε άλλες καταφέρνει να δώσει μια αυτοτέλεια σε όσα λέει και σε άλλες η ιστορία μένει εκκρεμής, τέτοια που να ακούγεται χλωμή κι αδιάφορη.

Τα διηγήματά του μάλλον κατορθώνουν πολύ καλύτερα να αποδώσουν μέσα στο βιωμένο, ή στο φαινομενικά βιωμένο, τα συναισθήματα εκείνα τα οποία θα αγγίξουν και τον αναγνώστη.

Τρεις συστάδες διηγημάτων προσέλκυσαν περισσότερο την προσοχή μου, οι οποίες στηρίζονται στο κοινό θέμα που δημιουργεί συνάψεις, αναμονές και ομόθεμους κυλιόμενους διαδρόμους. Από τη μία, η νοσταλγία για τα βορειοελλαδίτικα χωριά, πολιτισμικά μέρη της ιδιαίτερης πατρίδας του συγγραφέα, χρωματίζει τις περισσότερες ιστορίες του πρώτου μέρους, όπου ντόπιοι, παλιοί και νέοι, τωρινοί και άλλοι, κομμάτια της ιστορίας του τόπου, προκαλούν συγκινήσεις και σκέψεις. Ξεχωρίζω το «Πού είναι η θάλασσα;», στο οποίο ο νεαρός Πομάκος μαθητής, ανάμεσα στα πομακικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά, αναζητεί τον πατέρα του που δουλεύει στη Γερμανία. Κι η θάλασσα του τον θυμίζει, μολονότι στα πομακικά δεν υπάρχει η λέξη «θάλασσα». Και στις «Σκοτεινές αίθουσες», ένας ερασιτέχνης των παλιών σινεμά γυρίζει τον κόσμο για να βρει παλιούς κινηματογράφους που ακόμα (υπο)λειτουργούν.

patakis grigoriadis nostalgia tis apoliasΟ δεύτερος κύκλος σχετίζεται με τη θητεία του Θεόδωρου Γρηγοριάδη στη Βιβλιοθήκη των Σερρών και τα ταξίδια του με την τροχήλατη κινητή βιβλιοθήκη στα χωριά και τα σχολεία της περιοχής. Έτσι, αυτοαναφορικές και βιβλιοφιλικές νότες με κέντρο το βιβλίο και την ανάγνωση επεκτείνονται σε ιστορίες για ανθρώπους οι οποίοι ζουν διά του διαβάσματος. Λ.χ. «Το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “Ηλίου” εκδικείται» παρουσιάζει το πολύτομο λεξικό να συνδέεται (άδικα) στο μυαλό του αφηγητή με την καθαρεύουσα και με τη χούντα, ώσπου παραλίγο να πέσει και να τον πλακώσει, εκδικούμενο την απέχθειά του. Τέλος, το «Φίβλιος» είναι το παρατσούκλι που έδωσε ο συγγραφέας σε έναν θαμώνα της βιβλιοθήκης, ο οποίος μοιάζει σαν να βγήκε από το πρώτο βιβλίο του Θεόδωρου Γρηγοριάδη, από τα μειονοτικά χωριά, χωρίς ταυτότητα και άλλα στοιχεία, πλάσμα της φαντασίας του και μαζί μιας άλλης πραγματικότητας.

Ο τρίτος κύκλος έχει πάλι να κάνει (όπως και σε άλλα έργα του συγγραφέα) με την Ανατολή και ειδικότερα με τις ζωές Μεσανατολιτών, Κούρδων ή Σύρων ως επί το πλείστον, που ξεχωρίζουν για τη μεταναστευτική ή προσφυγική τους μοίρα. Λαϊκοί άνθρωποι, ταπεινοί δουλευτάδες ή αποδημητικά πουλιά που ψάχνουν μια εστία, φανταχτερές γυναίκες ή επίδοξοι γαμπροί που λειτουργούν σαν φιτίλι για να ανάψει στη φαντασία του διηγηματογράφου μια μικρή φωτιά.

Σε πολλά από τα διηγήματα η αμεσότητα της γραφής αφήνει την ιστορία να μιλήσει μόνη της, άλλοτε ανεπιτήδευτη κι αδιάφορη και άλλοτε αφτιασίδωτη αλλά συναισθηματικά ενεργή. Κι ίσως αυτό είναι το κριτήριο για να αγαπήσει κανείς τα μεν από τα δε: πόσο η αυθεντικότητα της ιστορίας, πραγματικής ή πλαστής, καταφέρνει να σηκώσει στον αναγνώστη μικρά κύματα συναισθηματικής ανάτασης.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«… ο Ερκάν φαινόταν λιγότερο διστακτικός.
“Σου αρέσει;” τον ρώτησα, ενώ οι γλάροι βουτούσαν τριγύρω μας ανταγωνιζόμενοι τα αφρισμένα κύματα. Ένιωθε διαφορετικά τώρα ο μικρός. Περήφανα σήκωσε το χέρι του δείχνοντας τα γλαροπούλια.
“Ο μπαμπάς μου”, είπε.
Άραγε εννοούσε ότι οι γλάροι πετούσαν προς εκείνον; Μάλλον λάθος κατεύθυνση διάλεξαν, ο πατέρας του ζούσε πίσω από τα θρακιώτικα κορφοβούνια, στον ευρωπαϊκό Βορρά.
[…]

Δέκα χρόνια αργότερα έγιναν κάποιες προσπάθειες να καταγραφεί η πομακική γλώσσα με τη χρήση του ελληνικού αλφαβήτου. Στα λεξικά που εκδόθηκαν αλλά και σ’ αυτά που κυκλοφορούν διαδικτυακά, ανάμεσα στις καταχωρισμένες λέξεις, δεν υπάρχει καμία πομακική λέξη για τη “θάλασσα”». 

«Πού είναι η θάλασσα;»

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ