berlin_graffiti250

Του Κώστα Κατσουλάρη

«Σκοτείνιαζε, τα φώτα άναβαν στους δρόμους που διασχίζαμε κι όλα μου φαίνονταν σωστά. Οι άνθρωποι ήταν καλοί και τίμιοι, όλοι τους. Η ζωή περίπλοκη και σύντομη.»

Ο Στέφανος, ο κεντρικός ήρωας του τελευταίου μυθιστορήματος της Αμάντας Μιχαλοπούλου, είναι αποπροσανατολισμένος. Όπως κάποια πουλιά, «τυχαίους επισκέπτες» τα λένε, που άλλοτε από απροσεξία, άλλοτε ακολουθώντας κάποιο πειρασμό χάνουν το σμήνος τους, έτσι κι εκείνος μοιάζει να έχει απολέσει τον συνδετικό κρίκο με ό,τι ονομάζεται φυλή, πατρίδα, αίσθημα του ανήκειν.

Στο Βερολίνο, όπου τον συναντάμε στο αφηγηματικό παρόν, θεωρείται Έλληνας –διδάσκει άλλωστε σ’ ελληνικό σχολείο–, ενώ στην Ελλάδα σχεδόν Γερμανός. Μόνο που ο Στέφανος δεν είναι ένας ακόμη ήρωας διχασμένος ανάμεσα σε δυο κόσμους: Η αδυναμία του να ταυτιστεί με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς είναι το πιο συμπαγές στοιχείο της ταυτότητάς του. Όχι τυχαία: ως παιδί, είχε πέσει θύμα απαγωγής, και μάλιστα από Γερμανούς∙ κρατήθηκε μακριά από τους γονείς του για επτά ολόκληρα χρόνια.

Η πληροφορία της απαγωγής του Στέφανου δίνεται αρκετά νωρίς στο βιβλίο, διαμορφώνοντας έτσι έναν ισχυρό δραματικό πυρήνα που στο εξής καθορίζει και επανακαθορίζει τη δράση και τις σχέσεις μεταξύ των ηρώων. Η αιφνίδια αλλαγή πλαισίου, χώρας, γλώσσας, και μάλιστα εις διπλούν (το τραύμα του «δεύτερου ξεριζωμού» είναι εξίσου βαθύ με του πρώτου), μοιάζει να έχει προικίσει τον Στέφανο με πρόωρη ωριμότητα που συχνά φαντάζει ως αποστασιοποίηση ή αδιαφορία. Οι περιγραφές του γεγονότος, και των όσων ακολούθησαν, έρχονται σε προχωρημένο σημείο στο μυθιστόρημα, με αποτέλεσμα να επικάθονται σ’ ένα ήδη παχύ στρώμα ψυχικών και αισθηματικών φορτίων: Η δραματουργία εδώ μοιάζει με μικροχειρουργική, δεν υπάρχουν μεγάλες τομές, κορυφώσεις, κραυγαλέα δράματα. Ακόμη και στο τέλος, με την εμφάνιση του δεύτερου «πατέρα», του απαγωγέα, βρισκόμαστε «εκ των υστέρων»: Σ’ ένα περιβάλλον ήσυχου, μελαγχολικού αναστοχασμού, μακριά από τον πυρετό της δράσης. Ακόμη και η αναζήτηση, στο παρόν, από τον Στέφανο των απαγωγέων του, γυρεύοντας όλους τους «Σούλτς» του Βερολίνου, μοιάζει περισσότερο με άσκηση ψυχικής οικονομίας παρά με ανάληψη πρωτοβουλίας.

amandaΗ αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, μοιρασμένη σε πέντε φωνές. Τη δική του, που κρατάει και το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης, της έφηβης φίλης του ανιψιού του, που είναι ερωτευμένη μαζί του, της μικρότερης από τις δύο αδελφές του, εκείνης που τον αγαπάει περισσότερο, της γερμανίδας φίλης του και, τέλος, του απαγωγέα του. Με έμμεσο τρόπο, μέσα από σημειώματα και επιστολές, προβάλει μια έκτη φωνή, εκείνη του πατέρα του, που λειτουργεί αντιστικτικά στη φωνή του απαγωγέα – δύο από τα πυκνότερα σε αίσθημα και βαθύνοια κομμάτια του βιβλίου είναι αυτά που γεμίζουν με τη δική τους παρουσία. Από πλευράς τόπων, το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται στον κορινθιακό κόλπο ή στο Βερολίνο, με μικρά διαλείμματα στην Αθήνα, σε άλλα μέρη της Γερμανίας ή στην Ταγγέρη, στο τέλος, όπου ο ήρωας συναντά ύστερα από δεκαετίες τον πατέρα-απαγωγέα του.

Τόσο το μοτίβο της απαγωγής, όσο και της δυσφορίας ανάμεσα σε γλώσσες και ταυτότητες δεν είναι καινούργια. Ακόμη και το πάντρεμά τους έχει το παρελθόν του, με το «Αούστερλιτς» του γερμανού συγγραφέα Μπ. Γκ. Ζέμπαλντ –με το οποίο, ειδικά προς το τέλος, «συνομιλεί» η Μιχαλοπούλου–, να αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα μιας τέτοιας σύζευξης. Ωστόσο, διυλίζοντάς τα όλα αυτά μέσα από το προσωπικό της φίλτρο, μεταφέροντας με αριστοτεχνικό τρόπο το πρόβλημα του αισθήματος του «ανήκειν» σε ζήτημα αποδοχής κι εν εντέλει κατανόησης του Πατέρα, η Μιχαλοπούλου καταφέρνει να οικειοποιηθεί και να αφομοιώσει το υλικό της επιτυγχάνοντας αισθητική αρτιότητα και συγκίνηση. Μια ήσυχη σοφία διαπερνά το μυθιστόρημά της, ένας καταλαγιασμός παθών και αισθημάτων εμποτίζει τα υπόγεια ρεύματα που συνδέουν τους ήρωές της. Κοινότοπες φράσεις, εξυπνακισμοί, κλεισίματα του ματιού στον αναγνώστη δεν απαντούν εδώ. Το μυστήριο της πραγματικότητας –εκεί όπου «τα πράγματα συμβαίνουν»– διασώζεται πλήρως, ακόμη κι όταν όλες οι λύσεις έχουν δρομολογηθεί. Αυτός δεν θα μπορούσε να είναι, ανάμεσα σε τόσους, ο ορισμός της καλής λογοτεχνίας;

amanda_exofΠώς να κρυφτείς
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Εκδόσεις Καστανιώτη

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

Για τη συλλογή διηγημάτων του Νικόλα Ευαντινού «Τράνταγμα» (εκδ. Κέδρος). 

Γράφει ο Νίκος Χρυσός

Παρότι πρώτο πεζογραφικό βιβλίο του, το ...

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

Για το χρονικό του Διονύση Χαριτόπουλου «Ο κόκκινος καθηγητής» (εκδ. Τόπος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Πειραιάς των ανθρώπων της βιοπάλης, αλλά και των τυχοδιωκτών, που δεν διστάζουν να διαβούν τον Ρουβίκωνα και να παρανο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η...

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Η Αθηνά Ψυλλιά τιμήθηκε με το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. © για τις εικόνες: Sissy Morfi 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ