berlin_graffiti250

Του Κώστα Κατσουλάρη

«Σκοτείνιαζε, τα φώτα άναβαν στους δρόμους που διασχίζαμε κι όλα μου φαίνονταν σωστά. Οι άνθρωποι ήταν καλοί και τίμιοι, όλοι τους. Η ζωή περίπλοκη και σύντομη.»

Ο Στέφανος, ο κεντρικός ήρωας του τελευταίου μυθιστορήματος της Αμάντας Μιχαλοπούλου, είναι αποπροσανατολισμένος. Όπως κάποια πουλιά, «τυχαίους επισκέπτες» τα λένε, που άλλοτε από απροσεξία, άλλοτε ακολουθώντας κάποιο πειρασμό χάνουν το σμήνος τους, έτσι κι εκείνος μοιάζει να έχει απολέσει τον συνδετικό κρίκο με ό,τι ονομάζεται φυλή, πατρίδα, αίσθημα του ανήκειν.

Στο Βερολίνο, όπου τον συναντάμε στο αφηγηματικό παρόν, θεωρείται Έλληνας –διδάσκει άλλωστε σ’ ελληνικό σχολείο–, ενώ στην Ελλάδα σχεδόν Γερμανός. Μόνο που ο Στέφανος δεν είναι ένας ακόμη ήρωας διχασμένος ανάμεσα σε δυο κόσμους: Η αδυναμία του να ταυτιστεί με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς είναι το πιο συμπαγές στοιχείο της ταυτότητάς του. Όχι τυχαία: ως παιδί, είχε πέσει θύμα απαγωγής, και μάλιστα από Γερμανούς∙ κρατήθηκε μακριά από τους γονείς του για επτά ολόκληρα χρόνια.

Η πληροφορία της απαγωγής του Στέφανου δίνεται αρκετά νωρίς στο βιβλίο, διαμορφώνοντας έτσι έναν ισχυρό δραματικό πυρήνα που στο εξής καθορίζει και επανακαθορίζει τη δράση και τις σχέσεις μεταξύ των ηρώων. Η αιφνίδια αλλαγή πλαισίου, χώρας, γλώσσας, και μάλιστα εις διπλούν (το τραύμα του «δεύτερου ξεριζωμού» είναι εξίσου βαθύ με του πρώτου), μοιάζει να έχει προικίσει τον Στέφανο με πρόωρη ωριμότητα που συχνά φαντάζει ως αποστασιοποίηση ή αδιαφορία. Οι περιγραφές του γεγονότος, και των όσων ακολούθησαν, έρχονται σε προχωρημένο σημείο στο μυθιστόρημα, με αποτέλεσμα να επικάθονται σ’ ένα ήδη παχύ στρώμα ψυχικών και αισθηματικών φορτίων: Η δραματουργία εδώ μοιάζει με μικροχειρουργική, δεν υπάρχουν μεγάλες τομές, κορυφώσεις, κραυγαλέα δράματα. Ακόμη και στο τέλος, με την εμφάνιση του δεύτερου «πατέρα», του απαγωγέα, βρισκόμαστε «εκ των υστέρων»: Σ’ ένα περιβάλλον ήσυχου, μελαγχολικού αναστοχασμού, μακριά από τον πυρετό της δράσης. Ακόμη και η αναζήτηση, στο παρόν, από τον Στέφανο των απαγωγέων του, γυρεύοντας όλους τους «Σούλτς» του Βερολίνου, μοιάζει περισσότερο με άσκηση ψυχικής οικονομίας παρά με ανάληψη πρωτοβουλίας.

amandaΗ αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, μοιρασμένη σε πέντε φωνές. Τη δική του, που κρατάει και το μεγαλύτερο μέρος της αφήγησης, της έφηβης φίλης του ανιψιού του, που είναι ερωτευμένη μαζί του, της μικρότερης από τις δύο αδελφές του, εκείνης που τον αγαπάει περισσότερο, της γερμανίδας φίλης του και, τέλος, του απαγωγέα του. Με έμμεσο τρόπο, μέσα από σημειώματα και επιστολές, προβάλει μια έκτη φωνή, εκείνη του πατέρα του, που λειτουργεί αντιστικτικά στη φωνή του απαγωγέα – δύο από τα πυκνότερα σε αίσθημα και βαθύνοια κομμάτια του βιβλίου είναι αυτά που γεμίζουν με τη δική τους παρουσία. Από πλευράς τόπων, το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου διαδραματίζεται στον κορινθιακό κόλπο ή στο Βερολίνο, με μικρά διαλείμματα στην Αθήνα, σε άλλα μέρη της Γερμανίας ή στην Ταγγέρη, στο τέλος, όπου ο ήρωας συναντά ύστερα από δεκαετίες τον πατέρα-απαγωγέα του.

Τόσο το μοτίβο της απαγωγής, όσο και της δυσφορίας ανάμεσα σε γλώσσες και ταυτότητες δεν είναι καινούργια. Ακόμη και το πάντρεμά τους έχει το παρελθόν του, με το «Αούστερλιτς» του γερμανού συγγραφέα Μπ. Γκ. Ζέμπαλντ –με το οποίο, ειδικά προς το τέλος, «συνομιλεί» η Μιχαλοπούλου–, να αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα μιας τέτοιας σύζευξης. Ωστόσο, διυλίζοντάς τα όλα αυτά μέσα από το προσωπικό της φίλτρο, μεταφέροντας με αριστοτεχνικό τρόπο το πρόβλημα του αισθήματος του «ανήκειν» σε ζήτημα αποδοχής κι εν εντέλει κατανόησης του Πατέρα, η Μιχαλοπούλου καταφέρνει να οικειοποιηθεί και να αφομοιώσει το υλικό της επιτυγχάνοντας αισθητική αρτιότητα και συγκίνηση. Μια ήσυχη σοφία διαπερνά το μυθιστόρημά της, ένας καταλαγιασμός παθών και αισθημάτων εμποτίζει τα υπόγεια ρεύματα που συνδέουν τους ήρωές της. Κοινότοπες φράσεις, εξυπνακισμοί, κλεισίματα του ματιού στον αναγνώστη δεν απαντούν εδώ. Το μυστήριο της πραγματικότητας –εκεί όπου «τα πράγματα συμβαίνουν»– διασώζεται πλήρως, ακόμη κι όταν όλες οι λύσεις έχουν δρομολογηθεί. Αυτός δεν θα μπορούσε να είναι, ανάμεσα σε τόσους, ο ορισμός της καλής λογοτεχνίας;

amanda_exofΠώς να κρυφτείς
Αμάντα Μιχαλοπούλου
Εκδόσεις Καστανιώτη

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ