sputnik-exof250

Μεθυσμένοι δορυφόροι του έρωτα

Του Δημοσθένη Κερασίδη

Υπάρχουν κάποια βιβλία τα οποία θα μπορούσαν ίσως να χαρακτηριστούν ως εικόνες μιας μεσοχείμωνης άνοιξης, επειδή μας πηγαίνουν σε μια εποχή φωτεινή, ενόσω η γύρω πραγματικότητα δείχνει σαν να ερωτοτροπεί με την παρακμή και την αυτοκαταστροφή. Ένα τέτοιο βιβλίο, που διεκδικεί το ξέφωτο ως στάση προσωπική-πολιτική, είναι και Ο Σπούτνικ ταξιδεύει ακόμα, γιατί μας ταξιδεύει σε μια δεκαετία μυθική, πυρετώδη, εφηβική, επηρμένη, οργισμένη, αθώα, με σημαία την αναζήτηση της πρωτογένειας των αισθήσεων, θεμελιακή και εκθεμελιωτική, ερωτική, επαναστατική, φωτισμένη αλλά και φαντασμένη, δημιουργική και τεμπέλικη συγχρόνως, όπως ήταν η δεκαετία του ’60. 

Παρ’ όλα αυτά, εμένα το νου μου τυραννάει, με την αλήθεια της, μια ρήση του Ντοστογιέφσκι, που είναι αμείλικτη και σβέλτη σαν μαχαιριά: «Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να ζήσεις κάποιες ευτυχισμένες μέρες, ενώ είσαι σε περίοδο δυστυχίας». Κι αυτό γιατί, προσθέτω εγώ, μέσα από την αντίθεση με το φως το σκοτάδι εμφανίζει το πιο μακιαβελικό του πρόσωπο.

Όταν λοιπόν πρωτοδιάβασα τον τίτλο του βιβλίου «Ο Σπούτνικ ταξιδεύει ακόμα», ομολογώ πως μέσα μου ξύπνησε ο φροϋδιστής. Κατά τον πατριάρχη της ψυχανάλυσης, στη συμβολική γλώσσα του ονείρου, τα υποκείμενα και τα αντικείμενα που ίπτανται παραπέμπουν στη σεξουαλική διέγερση-επιθυμία, ενώ σε άλλο σημείο της σκέψης του o Φρόυντ μάς επισημαίνει ότι οι διεγέρσεις είναι για την ψυχική οργάνωση ό,τι ο κόκκος της άμμου για το μαργαριτάρι. Άρα, με βάση τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε πως ο Καγγελάρης έχει ορίσει τις προθέσεις του εξαρχής, θα στοχεύσει «κέντρο»: 4ο Λύκειο Θηλέων…

Το βιβλίο ανοίγει με το κεντρικό πρόσωπο επί σκηνής, την Καλυψώ, μια τριανταπεντάχρονη απόφοιτη της Παντείου, που στο κέντημα της μυθοπλασίας αποτελεί το βασικό νήμα, γι’ αυτό κι αν το τραβήξεις, διαλύεται όλο το βιβλίο. Το Σεπτέμβριο του 2008, η Καλυψώ, κουρασμένη από τους κύκλους που κάνει στη ζωή της, παρότι μηχανόβια, και αδυνατώντας να σκίσει το πέπλο που τη χωρίζει από τον εαυτό της, μετακομίζει από την Καλλιθέα στο Παγκράτι. Στο νέο της σπίτι βρίσκει, από τον προηγούμενο ενοικιαστή, κάποια παιδικά ημερολόγια τα οποία παραπέμπουν στη δεκαετία του ’60, οπότε η Καλυψώ αποφασίζει να γράψει ένα μυθιστόρημα με υλικό αυτά τα ημερολόγια, δηλαδή να ζήσει τη ζωή κάποιων άλλων, να ενδυθεί την ταυτότητά τους.

Τα πρόσωπα αυτά, που στηρίζουν τον αφηγηματικό καμβά του συγγραφέα, είναι μια παρέα παιδιών που ζουν και οργώνουν την περιοχή του Παγκρατίου, το Καλλιμάρμαρο, το Μετς. Η πλατεία Βαρνάβα, η πλατεία Πλαστήρα, το Άλσος, η Εμπεδοκλέους, η Αρχιμήδους, η Φορμίωνος, η Υμηττού, η Μάρκου Μουσούρου, η Πρόκλου, η Πύρρωνος και πολλοί άλλοι δρόμοι είναι οι συντεταγμένες των ερώτων και των ονείρων τους, ωστόσο η αυλή των θαυμάτων, η εστία τους είναι ένα πεζούλι όπου εκεί σκοτώνουν την ώρα τους, παίζουν, μιλούν σχεδόν χωρίς λόγο, σαν να είναι πουλιά που τιτιβίζουν, ενώ συνάμα αφυπνίζονται και μεγαλώνουν μέσα στο φευγαλέο φως των στιγμών που τους διασχίζουν.

kagelaris-mikroΟ συγγραφέας αφηγείται τα παιδικά-εφηβικά χρόνια της αγορίστικης παρέας του μέσα από το πρίσμα τού πώς η Καλυψώ, η ηρωίδα του, αφηγείται τη ζωή αυτών των εφήβων, δηλαδή χρησιμοποιεί μια αφήγηση επάλληλη, οπότε συντελείται κατ’ ουσίαν μια διάθλαση, αποκαλύπτοντας έτσι την πεποίθησή του ότι στα μάτια του Άλλου επιζητούμε να αθωωθούμε και να εξευγενιστούμε. Επίσης, εκτός από την ενασχόλησή του με το μπάσκετ και την αναφορά που κάνει σε μυθικές μορφές, όπως, λόγου χάρη, του Μουρούζη, του Πολίτη, του Κορωναίου και του Κολοκυθά, εστιάζει στην ιερή αδράνεια και στην άσκοπη τελετουργικότητα της εφηβείας, στις βόλτες, στο χάσιμο του χρόνου, αλλά και στις επίμονες προσπάθειες αυτών των παιδιών να τον ξανακερδίσουν με τις ερωτικές αναζητήσεις και τις φαντασιώσεις τους.

Παρενθετικά: στο βιβλίο αυτό βλέπουμε για μια ακόμα φορά ότι στη φιλία ο άλλος μένει χαραγμένος μέσα σου κυρίως όταν μαζί του έχεις γευτεί την αίσθηση του να χάνεις το χρόνο. Ενώ στον έρωτα ο άλλος μένει ανεξίτηλος στη μνήμη σου όταν μαζί του έχεις κατορθώσει να κερδίζεις το χρόνο.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δώδεκα κεφάλαια με τίτλους τους μήνες ενός έτους, όμως, παρότι η σειρά είναι ορθόδρομη, η αρίθμησή τους είναι αντίστροφη. Σημειωτέον: στο τελευταίο κεφάλαιο η αρίθμηση είναι «1». Αυτή η αντίστροφη μέτρηση προδίδει την πορεία προς το τέλος, το θάνατο, την αυτογνωσία του βιβλίου και του συγγραφέα ίσως, κι αυτό γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το οργασμικό σημείο της αυτοπραγμάτωσης-αυτοσυνειδησίας το κατακτά κανείς με την τελευταία του ανάσα.

Εκτός από το βασικό πρόσωπο, την Καλυψώ, και τον ερωτικό της σύντροφο, τον Ιάσονα, τα πρόσωπα που αποτελούν την παρέα του βιβλίου είναι ο Γιώργος, ο Μύρωνας, ο Αρκάδης, ο Κύρος, ο Στέφανος, ο Σκρουτζ, ο Φίλιος, ο Μπίλης και η Μαχαίρα, η Σιαπατά, η Βαρβάρα, η Στέλλα, η Φακίνδου, η Αρκαδινού κτλ.

Τα παιδιά αυτά έχουν ως ορμητήριο των περιπλανήσεών τους το πεζούλι, αλλά και τα σχολεία τους, το 7ο Αρρένων, το 4ο Θηλέων και το 17ο Λύκειο Αρρένων. Βρίσκονται στην αρχική φάση της εφηβείας όπου τον κύριο ρόλο παίζουν το ερωτικό, η ανάπτυξη της ατομικότητας, η ονειροπόληση, αλλά και διάφορες μικρές μυήσεις όπως, παραδείγματος χάρη, το πρώτο τσιγάρο ή η μετάβαση από το βερμούτ στο ουίσκι. Τα αγόρια και τα κορίτσια φαίνεται σαν να προσπαθούν να αγκαλιαστούν πάνω από την «άβυσσο» που τα χωρίζει και να αντισταθούν στην καταπίεση και στις απαγορεύσεις που τους επιβάλλονται καθημερινά. Όταν όμως έρχεται η Δικτατορία το ’67, μπαίνουν πια στη δεύτερη φάση της εφηβείας, σε αυτήν της πολιτικής αφύπνισης.

Ζώντας σε μια εργατική συνοικία όπως το Παγκράτι, όπου μέσα από τις οικογένειές τους βίωναν, τουλάχιστον τα περισσότερα, τη φτώχεια και την ανέχεια που χαρακτήριζαν τη μετεμφυλιακή Ελλάδα, αρχίζουν να αποδρούν και να ονειρεύονται μέσα από τις ταινίες του γαλλικού νουάρ, τον Ντελόν, τον Μπελμοντό, τον Γκοντάρ και την Τζην Σήμπεργκ, ακούγοντας ιταλικά τραγούδια, του Σέρτζιο Εντρίγκο ή του Αλμπάνο, αλλά και τα μεγάλα γκρουπ του βρετανικού ροκ, τους Stones, τους Beatles, τους Kinks, τους Animals, τον Eric Clapton. Στην εποχή εκείνη, ας σημειωθεί, μαινόταν ο πόλεμος μεταξύ των οπαδών της ελληνικής και της ξένης μουσικής.

Η εποχή του ’60 χαρακτηρίζεται από την πλούσια φτώχεια της, σε όλα τα επίπεδα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δεκαετία∙ επίσης είναι έκδηλες η μεγάλη διάθεση επικοινωνίας, η δίψα για έκφραση αλλά και για ενημέρωση, ιδίως όσον αφορά τα μουσικά πράγματα – εξού και η πληθώρα, τότε, των ερασιτεχνικών ραδιοσταθμών στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις βέβαια.

Στο επίπεδο της γραφής ο συγγραφέας, παρότι αναπλάθει μια εποχή που απέχει μισόν αιώνα από τη δική μας, αναπαριστά με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο την αύρα εκείνης της δεκαετίας και στα διαλογικά μέρη, που σφύζουν από το λόγο των πιτσιρικάδων, αλλά και στη βασική αφηγηματική ροή. Η Καλυψώ αναφέρει κάποια στιγμή ότι «το παρόν είναι μια διάσταση-φάντασμα που ζει μόνο στο παρελθόν και στο μέλλον», ωστόσο θεωρώ ότι ο συγγραφέας, «προδίδοντας» στο εν λόγω σημείο την ηρωίδα του, κατορθώνει να ζωντανέψει το παρόν εκείνης της μυθικής εποχής μέσα στο «εδώ και τώρα», κερδίζοντας έτσι το στοίχημά του με το χρόνο.

Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς τρεις από τους νεαρούς πρωταγωνιστές του βιβλίου πρώτη φορά ξεφεύγουν από τα όρια της γειτονιάς τους και πηγαίνουν στο Λουτράκι για διακοπές, άφραγκοι μεν, αλλά με το φως της νιότης στην ψυχή και διψασμένοι για ερωτικές εμπειρίες. Μια πανέμορφη κοπέλα μαγνητίζει την εφηβική τους λίμπιντο, όμως τελικά αυτοί δεν θα καταφέρουν να της μιλήσουν και δεν θα γίνει τίποτα μεταξύ τους, γιατί έχουν παγιδευτεί σε μια οφθαλμολαγνική στάση αλλά και σε ατέλειωτες συζητήσεις για το πώς να την προσεγγίσουν. Βέβαια, αυτό το τίποτα, σαν απώλεια, είναι μια πρώτης τάξεως μαθητεία στον έρωτα.

Φαίνεται πως αυτή η διάψευση-απώλεια που βίωσαν, όπως και άλλες βέβαια, σηματοδοτεί τα όρια του χρόνου τους, αν και σε ένα άλλο επίπεδο όλα τα πρόσωπα αυτής της παρέας των χρόνων του ’60, εφόσον έχουν ενσωματωθεί σε αυτό το μυθιστόρημα, έχουν κερδίσει οιονεί την αθανασία.

Ας μου επιτραπεί μια παρέκβαση: όπως στα θεμέλια των σπιτιών, σε παλιότερες εποχές, θυσιαζόταν ένας κόκορας, έτσι και σε κάθε καλλιτεχνικό έργο υποφώσκει μια θυσία, μια απώλεια, η οποία λειτουργεί σαν αντίδοτο στο φόβο του θανάτου. «Mortui vivis docent», έλεγαν οι Λατίνοι. «Οι νεκροί διδάσκουν τους ζωντανούς».

Στο τελευταίο κεφάλαιο, όπου υπάρχει όντως κάθαρση, η Καλυψώ αποφασίζει να συνεχίσει την περιπέτεια της ζωής της, αφού ξεπέρασε την ψυχική της ακινησία μέσα από το ταξίδι που της πρόσφερε το εφηβικό πάθος και η τρέλα των νεαρών εκείνης της αλλοτινής εποχής, με αποτέλεσμα να επανακτήσει τη δύναμη και την αρχική της ορμή.

Ολοκληρώνοντας αυτή την παρουσίαση, πρέπει να τονίσω ότι το βιβλίο Ο Σπούτνικ ταξιδεύει ακόμα έχει ενδιαφέρουσα δομή, αφηγηματικές αρετές και μια διακριτική πολιτική τοποθέτηση απέναντι στις ασφυκτικές κοινωνικές νόρμες που προβάλλονται σαν νορμάλ, ενώ παράλληλα μου έφερε στο νου –και με αυτό θα κλείσω– τους στίχους του Νίκου Καρούζου: «Εβγάτε όξω, ρε μανάρια, απ’ τις λέξεις,/εβγάτε όξω δίχως πουκάμισα,/στους μεγάλους αγώνες της ορατότητας».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ