Pierre Cécile Puvis de Chavannes

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγιωτίδη «Ίχνη στα Όνειρα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας «Το όνειρο» (1883) του Pierre-Cécile Puvis de Chavannes. 

Του Κωνσταντίνου Καραγιαννόπουλου

Ο εξωτερικός κόσμος υπάρχει όπως ο ηθοποιός
επί σκηνής∙ βρίσκεται εκεί, όντας ταυτόχρονα
κάτι άλλο.
Fernando Pessoa (μτφρ. Αλέξανδρος Βέλιος)

Ίσως ήταν το άνοιγμα της συνείδησής μου στην αφήγηση,
η απόλυτη συναίσθηση της σημασίας μου στο ελάχιστο αυτό
σημείο του τόπου και του χρόνου του Σύμπαντος που μου
αναλογούσε. Η σημασία των πραγμάτων αυξάνεται όσο
εννοείς την ασημαντότητά τους –και αυτές τις επτά ημέρες
αυτό ακριβώς εννόησα.
Γιώργος Παναγιωτίδης, Ίχνη στα όνειρα (σελ. 18)

Πρόκειται για έναν εσωτερικό μονόλογο ή για μια πολυπρισματική αφήγηση (multiperspective narration); Έχουμε έναν αφηγητή που εμμονικά αναστοχάζεται ή μιαν αφηγηματική μονάδα που ψάχνει –σαν ιός– έναν ξενιστή για να διεισδύσει και να αναπαραχθεί; Το κείμενο υπακούει στα γνωστά πρότυπα του μαγικού ρεαλισμού (ή ίσως της υπερμυθοπλασίας) ή φλερτάρει με νέα είδη;

Ο λόγος γίνεται για το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγιωτίδη, Ίχνη στα Όνειρα, από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Πολλές φορές η κατηγοριοποίηση ενός λογοτεχνικού έργου είναι πραγματικός άθλος για τον κριτικό. Μιας και καλείται να επιλύσει περίπλοκα κειμενικά παζλς και να κινηθεί μέσα σε παράλληλους κόσμους αναζητώντας σήματα και ίχνη που θα καθοδηγήσουν την προσέγγισή του. Άλλοτε το επιτυγχάνει (έστω και μερικώς) κι άλλοτε χάνεται στους δαιδάλους της γενεαλογίας.

Θεωρώ πως το μυθιστόρημα του Παναγιωτίδη ανήκει στο [σχετικά καινούριο] είδος της κβαντικής μυθοπλασίας (quantum fiction) και η διαπίστωση αυτή δεν έχει να κάνει με την ικανοποίηση και μόνο μιας θεωρητικής ανάγκης. Αλλά είναι το βασικό κλειδί ερμηνείας ολόκληρου του βιβλίου.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, οδηγός, για μένα, στάθηκε η ρευστή κατάσταση των γεγονότων και η έντονη (και πολυεπίπεδη) απροσδιοριστία. Θεωρώ πως το μυθιστόρημα του Παναγιωτίδη ανήκει στο [σχετικά καινούριο] είδος της κβαντικής μυθοπλασίας (quantum fiction) και η διαπίστωση αυτή δεν έχει να κάνει με την ικανοποίηση και μόνο μιας θεωρητικής ανάγκης. Αλλά είναι το βασικό κλειδί ερμηνείας ολόκληρου του βιβλίου. Ήδη το όνομα του είδους απαιτεί από εμάς μια διαφορετική αντιμετώπιση της μυθοπλαστικής πραγματικότητας. Είναι σαν να μας προειδοποιεί πως τίποτε απ’ ό, τι θεωρείται αναμενόμενο δεν χωράει εκεί και πως ένα θολό πέπλο καλύπτει τους ήρωες και τα κίνητρά τους. Πως η γραμμικότητα του χρόνου καταρρέει και πως ένα δίκτυ(ο) πιθανοτήτων καταλαμβάνει ό, τι μέχρι πρότινος περιγράφονταν ως δομή.

Το κείμενο πλέον δεν αποτελεί αρχιτεκτόνημα. Αλλά ένα πεδίο μέσα στο οποίο συγκρούονται αντιτιθέμενες δυνάμεις. Το κλασικό επεισόδιο [ή το κεφάλαιο ή η σκηνή] μετατρέπεται σε ενδεχόμενο (ή νέφος ενδεχόμενων) και η οπτική γωνία σε μιαν εξίσωση με συντελεστές τα πρόσωπα και τους πρωταγωνιστές, τον αφηγητή (ή τους αφηγητές και τις σχέσεις μεταξύ τους) και τέλος τον αναγνώστη.

vakxikon ichni sta oneira panayiotidesΟυσιαστικά, ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας τα γνωστά υλικά της λογοτεχνίας του φανταστικού, δημιουργεί μια κβαντική συνθήκη. Πρώτα με τις αλληλοεπικαλυπτόμενες ιστορίες κι έπειτα με την ποιητικότητα της γλώσσας του. Τα σχήματα λόγου καλωσορίζουν μεν τον αναγνώστη στο καινούριο περιβάλλον του μυθιστορήματος, από την άλλη, όμως, η πολυσημία και το αμφιλεγόμενο μπερδεύουν και ζαλίζουν τις αισθήσεις. Ο αναγνώστης –σαν μαγεμένος– παραπατά και σκοντάφτει σε αναιρέσεις της τελευταίας στιγμής και ίπταται συνεχώς πάνω από ένα ψηφιδωτό τυχαιοτήτων που, για να δώσει ολοκληρωμένη τη μορφή του, χρειάζεται κι εκείνος να προσφέρει την προσωπική του (διά)θεση.

Κλείνοντας, θα ήταν λάθος να δούμε το μυθιστόρημα αυτό μόνο ως ένα παιχνίδι σχημάτων και τεχνικών. Πίσω απ’ όλα όσα αναφέρθηκαν, κρύβεται ένας σοβαρός φιλοσοφικός στοχασμός. Ο Γιώργος Παναγιωτίδης, μας προτρέπει να δούμε τις διάφορες πλευρές της εποχής μας και τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζεται η ατομική ταυτότητα. Η ιική αφηγηματική μονάδα που εισβάλει στην ιστορία ή στις διάφορες εκδοχές της ίδιας ιστορίας. Η απουσία οποιασδήποτε βεβαιότητας. Η αγωνία για αυτοπροσδιορισμό. Οι χαοτικές καταστάσεις που αναπτύσσονται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η αδυναμία γνήσιας επικοινωνίας. Και τελικά, ο εαυτός ως σμήνος ετερόκλητων στοιχείων. Δεν αναπαριστούν τίποτε άλλο παρά αυτά που (ατελώς ίσως…) ορίζουμε ως «μετανεωτερικότητα» και «αποκεντρωμένο υποκείμενο».

Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος είναι δημοσιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας και ποιητής. Τελευταία του συλλογή, «Ακύρηχτος πόλεμος» (εκδ. Δρόμων).

politeia link more

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

Για τη συλλογή διηγημάτων του Νικόλα Ευαντινού «Τράνταγμα» (εκδ. Κέδρος). 

Γράφει ο Νίκος Χρυσός

Παρότι πρώτο πεζογραφικό βιβλίο του, το ...

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

Για το χρονικό του Διονύση Χαριτόπουλου «Ο κόκκινος καθηγητής» (εκδ. Τόπος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Πειραιάς των ανθρώπων της βιοπάλης, αλλά και των τυχοδιωκτών, που δεν διστάζουν να διαβούν τον Ρουβίκωνα και να παρανο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ