to vromneron ydor kentriki

Για το ιστορικό μυθιστόρημα της Ισμήνης Καπάνταη «Το βρωμερόν ύδωρ της λήθης» (εκδ. Ίκαρος), μια μυθοπλαστική διερεύνηση των χρόνων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια

Της Διώνης Δημητριάδου

Πολύπαθο το είδος του ιστορικού μυθιστορήματος στα ελληνικά γράμματα, ακροβατεί συχνά ανάμεσα σε μία ειλικρινή (στην καλύτερη περίπτωση) διάθεση διερεύνησης του παρελθόντος με τη χρήση αρχειακών πηγών και σε μια ισχυρότερη (συχνά) επιθυμία εκμετάλλευσης του ιστορικού πλαισίου, προκειμένου προς τέρψη του αναγνωστικού κοινού να γραφεί μια ιστορία, συνήθως ερωτική, που θα μπορούσε κάλλιστα να αφορά τη σημερινή πραγματικότητα – μόνο που τότε θα ανήκε σε ένα πιο ευτελές είδος μυθοπλασίας.

Θα ήταν δυνατόν, βέβαια, κάποιος να αντιτείνει πως ένα μυθιστόρημα δεν θα μπορούσε να σταθεί ως τέτοιο, αν μόνο στηριζόταν σε ντοκουμέντα και ιστορικά στοιχεία χωρίς την ευφάνταστη συγγραφική επινόηση. Σωστό αυτό. Ας πούμε, λοιπόν, ότι άξια μνείας είναι εκείνα τα μυθιστορήματα του είδους, στα οποία η πλάστιγγα γέρνει προς τη σοβαρότητα, τη δημιουργική επινοητικότητα και τον σεβασμό προς την ιστορική αλήθεια. Ίσως ακόμη περισσότερο σε όσα αποσκοπούν να προτείνουν ένα νέο τρόπο θέασης του παρελθόντος, με άλλα λόγια να συνεισφέρουν στην επί το θετικότερο συνειδητοποίηση της συλλογικής ταυτότητας, χωρίς θεαματικές υπερβολές και «εθνικά» ψεύδη.

Η Ισμήνη Καπάνταη με μακρά πορεία στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος και έχοντας αναμετρηθεί πολλές φορές με αμφιλεγόμενες εποχές της ελληνικής ιστορικής συνέχειας (ξεκινώντας από το 1989 με το Επτά φορές το δαχτυλίδι), έρχεται με το νέο της μυθιστόρημα να ερευνήσει μυθοπλαστικά την εποχή που το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη Καποδίστρια, αναζητά τη φυσιογνωμία του, με πολλές παγίδες να εμποδίζουν μια ομαλή πορεία. Εγκλωβισμένοι οι πολίτες ενός ελεύθερου πλέον κράτους στις προσωπικές και ταξικές τους διενέξεις, αυτές που καθόρισαν εν πολλοίς και την πορεία της Επανάστασης, δεν είναι σε θέση να συμπορευτούν με τον ευρωπαϊκό χώρο, στον οποίο ωστόσο θα ήθελαν να ενσωματωθούν.

Η Ισμήνη Καπάνταη με μακρά πορεία στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος έρχεται να ερευνήσει μυθοπλαστικά την εποχή που το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη Καποδίστρια, αναζητά τη φυσιογνωμία του, με πολλές παγίδες να εμποδίζουν μια ομαλή πορεία.

Η συγγραφέας εστιάζει σε δύο ομάδες Ελλήνων, αυτούς που παραμένοντας όλη τους τη ζωή στον ελληνικό χώρο θέλουν τώρα να συνεχίσουν τη μακρά πείρα τους στα «κοτζαμπασιλίκια» και τα «αρματολίκια», και σε όσους καταφθάνουν από τα ευρωπαϊκά τους «καταφύγια», με σπουδές, χρήματα και με μια διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο που κυβερνιέται ο τόπος. Δεν είναι καθόλου εύκολο να διακρίνει κανείς σε ποια μερίδα βρίσκεται η απόλυτη αξία. Η κάθε μία μερίδα επιθυμεί να νεμηθεί την εξουσία αντιμετωπίζοντας αφενός τη χώρα ως πεδίο αντιπαράθεσης με κρυμμένα προσωπικά και ταξικά συμφέροντα, και αφετέρου τους άλλους ως εχθρούς.

kapadai
H Ισμήνη Καπάνταη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Παντρεύτηκε τον Βάσο Καπάνταη. Ο Δούκας Καπάνταης είναι γυιός της. Διηγήματά της έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά· έχει γράψει επίσης κείμενα για ντοκιμαντέρ. Τιμήθηκε με το Βραβείο Χριστιανικών Γραμμάτων (1990) και με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1992) για το μυθιστόρημα Απειρωτάν και Τούρκων.

 

Στο μότο του 23ου κεφαλαίου η συγγραφέας θυμάται από το Μυθιστόρημα του Σεφέρη μια διαχρονική για τη μοίρα του ελληνισμού αλήθεια: «Τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη». Θα μπορούσε αυτό να συνοψίζει όλο το νόημα του βιβλίου, στοχεύοντας στη «διαπαιδαγώγηση», δηλαδή στην τρόπον τινά καθοδήγηση του αναγνώστη προς μια δύσκολα αποδεκτή αλήθεια. Επιλέχτηκε ωστόσο, ως προμετωπίδα, ένα απόσπασμα από το εμβληματικό κείμενο Ανωνύμου του Έλληνος Ελληνική Νομαρχία ήτοι λόγος περί ελευθερίας έργο που εκδόθηκε το 1806 στην Ιταλία, από το οποίο και ο τίτλος όλου του βιβλίου:

«Ω θανατηφόρος έλλειψις της πατρίδος! Πόσους και πόσους διαυθεντευτάς της και υπερασπιστάς της η ασωτεία και κακοήθεια των αλλογενών της κλέπτει. Πόσων ποτίζει το βρωμερόν ύδωρ της λήθης! Αλλοίμονον, αλλοίμονον, ω Έλληνές μου ακριβοί, αν οι ξενιτευμένοι δεν αλλάξουν γνώμην και δεν ενθυμηθούν ότι, όπου είναι η πατρίς, εκεί και η ευτυχία».

Προφητικά τα λόγια του εκλεκτού Ανωνύμου ως προς μια μερίδα της ευθύνης για τις αιτίες της κακοδαιμονίας μας (πιθανόν ως σήμερα)· φυσικά θα πρέπει να μην πέσει στη λήθη και η ευθύνη όσων παραμένοντες στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο φρόντισαν να συνδέσουν την τύχη του ελληνικού γένους με τα στενά τους συμφέροντα εγκαθιδρύοντας την παντοδύναμη οικογενειοκρατία. Η ιστορία, αδέκαστη συχνά, κρίνει.

Όσο κι αν μπορεί να θεωρηθεί αποσπασματική η θεώρηση της εποχής που αναλαμβάνει να εξετάσει, τα γνώριμα χαρακτηριστικά της συγγραφικής τέχνης της Καπάνταη υπερτερούν στη συνολική εκτίμηση.

Εδώ η λογοτεχνία –ας μην ξεχνάμε ότι περί μυθοπλασίας πρόκειται– θα κατανείμει τις ευθύνες, στον βαθμό που η συγγραφέας (και όχι ιστορικός) μελετά τις πηγές (κάποιες αρχειακές και άλλες από τη βιβλιογραφία), οι οποίες παρατίθενται στον πρόλογο του βιβλίου, και καταθέτει προς ανάγνωση ένα ιστορικό μυθιστόρημα στον γνώριμο τρόπο της γραφής της (καλή γνώση της γλώσσας, ευρεία χρήση του διαλόγου, αφηγηματικές ικανότητες) ικανό να προσελκύσει ένα ευρύ κοινό. Ενσωματώνοντας στη μυθοπλασία της και τα ιστορικά πρόσωπα, περισσότερο ως απόηχο και αποτύπωμα πάνω στους επινοημένους ήρωές της, και όχι ως φυσική παρουσία, δίνει την εικόνα της μετεπαναστατικής εποχής, μέσω του επιμέρους πλαισίου που επιλέγει, των δύο διαφορετικών οικογενειών (των «αυτοχθόνων» Καμπάσηδων και των «ξενόφερτων» Κουμάντηδων) ως προς τον τρόπο που εννοούν τη διακυβέρνηση της χώρας. Όσο κι αν μπορεί να θεωρηθεί αποσπασματική η θεώρηση της εποχής που αναλαμβάνει να εξετάσει, τα γνώριμα χαρακτηριστικά της συγγραφικής τέχνης της Καπάνταη υπερτερούν στη συνολική εκτίμηση.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).

Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του Βικέντιου Λάντσα (1822 Βενετία – 1902 Αθήνα) «Το μέγαρο του Κοινοβουλίου».


ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το ΒΙΒΛΙΟ

«Το τριώροφο αρχοντικό των Καμπασαίων ξεχώριζε τεράστιο στην πεδιάδα. Ήτανε, βλέπεις, μακριά από τις αρχαίες κολόνες που υψώνονταν κοντά στη μαρμαρένια Πύλη του Αδριανού, πανύψηλες, θεϊκές, έξω από τα ανθρώπινα μέτρα κι εκμηδένιζαν ό,τι ήταν κοντά τους. […] Όχι πως δεν θα φάνταζε μεγάλο και μέσα στην πόλη, εδώ όμως, στην απλωσιά όπου αριά και πού διέκρινες καλύβια και στάνες, και μικρά μαντρωμένα περιβόλια με τα λιγοστά τους λαχανικά κάτω από τις ελιές, τις συκιές και τις λεμονιές, με τα ασπρισμένα από τη σκόνη που τα  σκέπαζε όλα, λόγω της ανομβρίας, φύλλα τους, φάνταζε σωστό παλάτι». (σελ.15-16)

«“[…] Οι Κουμάντηδες ξιπασμένοι;…” κι άρχισε ύστερα, ξανά-μανά, τα χιλιοειπωμένα, που τα έλεγαν και τα ξαναέλεγαν όλοι οι δικοί τους, το τσούρμο τους δηλαδή, που μαζεύτηκε γύρω τους σιγά-σιγά και που αυγάταινε μέρα με τη μέρα, όταν σιγουρεύτηκαν πως οι ξενόφερτοι (οι πλούσιοι ξενόφερτοι) ήρθανε και θα μείνουν. Πόσο σπουδαίοι είναι, έλεγε, και πόσο χρεωμένοι πρέπει να αισθάνονται όλοι  απέναντί τους επειδή αυτοί, από αγάπη για τον τόπο τους, και μόνο από αγάπη, αφήσανε τη βολή τους στην ξενιτιά, και φέρανε τα πλούτη τους εδώ για να βοηθήσουνε, λέει, τους αναγκεμένους… Έτσι της είπε». (σελ. 27)


kapadayΤο βρωμερόν ύδωρ της λήθης
ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ
Ίκαρος 2020
Σελ. 272, τιμή εκδότη €14,00 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΜΗΝΗΣ ΚΑΠΑΝΤΑΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, έφυγε από τη ζωή ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], ευρέως γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ