paraksenes kai akoma pio paraskenes istories

Λογοτεχνία του παράδοξου - Για τη συλλογή διηγημάτων της Παυλίνας Παμπούδη «Παράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες» (εκδ. Καλειδοσκόπιο).

Της Ευσταθίας Δήμου

Η τελευταία πεζογραφική απόπειρα της Παυλίνας Παμπούδη, που κυκλοφορεί υπό τον τίτλο Παράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες, συστήνει αυτό ακριβώς που ο τίτλος της δηλώνει: μια σειρά παράδοξων, ασυνήθιστων, ιδιόρρυθμων ιστοριών με ευφάνταστη πλοκή και, συνήθως, αναπάντεχο τέλος. Ο όρος «ιστορίες» που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τις διηγήσεις αυτές είναι, από μια άποψη, παραπλανητικός, αφού η λέξη ιστορία αναφέρεται σε κάτι πραγματικό, ένα γεγονός ή ένα περιστατικό που έχει συμβεί σε αληθινό χωροχρόνο με πρωταγωνιστές πρόσωπα που έχουν ρεαλιστική υπόσταση. Η επιλογή όμως αυτή κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Γιατί εκείνο που προεξάρχει στο βιβλίο αυτό δεν είναι η αληθοφάνεια, δεν πρόκειται δηλαδή για ιστορίες που πείθουν ή που φιλοδοξούν να πείσουν τον αναγνώστη ότι συνέβησαν πραγματικά, αλλά για την αλήθεια τους, για τη βαθύτερη και ουσιαστική σχέση τους με την πραγματικότητα πάνω στην οποία βασίζονται και από την οποία προκύπτουν, ακόμα και μέσα από μία παραμορφωτική λογική.

Η πλειονότητα των ιστοριών αυτών, τριάντα έξι στο σύνολό τους, είναι μικρής έκτασης, στοιχείο που λειτουργεί ενισχυτικά της αποτελεσματικότητάς τους, καθώς τις καθιστά ιδιαίτερα καίριες και καταλυτικές στη συνείδηση του αναγνώστη. Η συντομία, με άλλα λόγια, συνυπάρχει και συνυφαίνεται με ένα είδος εκρηκτικότητας που δεν εντοπίζεται τόσο στη λεκτική δόμηση ή την εξέλιξη και έκβαση της δράσης, όσο στο νοηματικό καταστάλαγμα της ιστορίας. Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι η συγγραφέας συμπληρώνει καθεμιά από τις ιστορίες της με ένα ηθικό δίδαγμα, εν είδη αποφθέγματος, που διαμορφώνει μία γέφυρα ανάμεσα στην ιστορία και την πραγματικότητα. Το δίδαγμα αυτό δεν κρύβει τον συμβουλευτικό του χαρακτήρα, πολλές φορές, μάλιστα, μπολιάζεται επιτυχώς με το στοιχείο του χιούμορ και καθίσταται έτσι ακόμα πιο καίριο και δραστικό.

Οι ιστορίες της Παμπούδη αποκτούν και προσλαμβάνουν μία ακόμα λειτουργία, πέραν της καθαρά λογοτεχνικής. Πρόκειται για τη σχολιαστική ή παρεμβατική λειτουργία, την κριτική ή καυστική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου βίου. Μάλιστα, όσο πιο απομακρυσμένη είναι η ιστορία από τους όρους και τα όρια της σύγχρονης πραγματικότητας, τόσο πιο ευθεία και αποτελεσματική είναι η διείσδυση και η παρέμβαση εντός της.

Η παρουσία του χιούμορ είναι διάχυτη και εμφανής σε όλη την έκταση της συλλογής και, μάλιστα, σε όλα τα επίπεδα, από τη διαμόρφωση της πλοκής και της δράσης, τη διαγραφή των χαρακτήρων, μέχρι τις λεκτικές διατυπώσεις και τα σχόλια που ενυπάρχουν εμβόλιμα μέσα στις διηγήσεις. Το χιούμορ αυτό αποκτά και παρουσιάζεται με πολλές αποχρώσεις· άλλοτε γίνεται ειρωνεία, κυρίως απέναντι στον σύγχρονο άνθρωπο και τις επιλογές του, άλλοτε παρωδεί πρόσωπα και καταστάσεις και, άλλοτε, προσιδιάζει στη σάτιρα που είναι, εκ φύσεως, συνυφασμένη με την κριτική. Από αυτή την άποψη, οι ιστορίες της Παμπούδη αποκτούν και προσλαμβάνουν μία ακόμα λειτουργία, πέραν της καθαρά λογοτεχνικής. Πρόκειται για τη σχολιαστική ή παρεμβατική λειτουργία, την κριτική ή καυστική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου βίου. Μάλιστα, όσο πιο απομακρυσμένη είναι η ιστορία από τους όρους και τα όρια της σύγχρονης πραγματικότητας, τόσο πιο ευθεία και αποτελεσματική είναι η διείσδυση και η παρέμβαση εντός της.

Η χιουμοριστική διάσταση των ιστοριών της Παμπούδη συνιστά τη μία όψη του νομίσματος. Η έτερη πλευρά αφορά και εμπλέκει το παραμυθιακό στοιχείο που άλλοτε προεξάρχει και άλλοτε λανθάνει πίσω από την αφήγηση. Στην πραγματικότητα, σε πολλές από τις διηγήσεις γίνεται χρήση των τεχνικών του παραμυθιού, ένα είδος με το οποίο η συγγραφέας είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη, τόσο στο επίπεδο της διήγησης, του ιδιαίτερου ύφους και ήθους δηλαδή του αφηγηματικού λόγου, όσο και στο επίπεδο της πλοκής, τη δόμηση δηλαδή της ιστορίας πάνω στα γνωστά μοτίβα των παραμυθιών. Κυρίως όμως είναι η προέλευση ενός μεγάλου μέρους των ηρώων από τον κόσμο των ζώων ή των άψυχων αντικειμένων που επαληθεύει την εγγύτητα στο λογοτεχνικό είδος του παραμυθιού και επικυρώνει τις καταβολές των συγκεκριμένων ιστοριών σε αυτό.

pampoudi nabokov
Η Παυλίνα Παμπούδη σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου (Ιστορία – Αρχαιολογία) και παρακολούθησε μαθήματα Μαθηματικών στη Φυσικομαθηματική Σχολή και ζωγραφικής στην Σχολή
Καλών Τεχνών στην Αθήνα και στο κολέγιο Byahm Show School of Arts του Λονδίνου. Έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές, βιβλία πεζογραφίας, περισσότερα από 40 βιβλία δήθεν για παιδιά και 31 μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων. Επίσης, έχει κάνει 3 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, και
έχει γράψει σενάρια για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση,
καθώς και πολλά τραγούδια.


Πιο συγκεκριμένα, χαρακτήρες προερχόμενοι από το ζωικό βασίλειο όπως η σκύλα Σίλα, ο λαγός, το γουρούνι, η γάτα, η μύγα, η ποντικίνα Μάγκι, οδηγούν ευθέως και ασυναίσθητα τον αναγνώστη να ανακαλέσει τις γνωστές ιστορίες με ζώα του Αισώπου, που πρώτος εισηγήθηκε και διαμόρφωσε το λογοτεχνικό αυτό είδος. Αλλά και «χαρακτήρες» όπως ο καθρέφτης, το σάντουιτς, το κουτί, επιβεβαιώνουν την αλληγορική διάσταση των ιστοριών της Παμπούδη που επιχειρεί, με αυτό τον τρόπο, να συλλάβει την πραγματικότητα, να την προσαρμόσει σε μία άλλη λειτουργία –την παραμυθιακή ή αλληγορική– και, με τη συνδρομή αυτής, να την ερμηνεύσει και να καταθέσει τη δική της πρόταση για τη βελτίωση και την αλλαγή της. Πολλές φορές, βέβαια, οι ιστορίες της Παμπούδη δίνουν την αίσθηση ότι αυτό που προτείνεται είναι η αποδοχή μιας δεδομένης κατάστασης και η συμφιλίωση μαζί της με τη συνδρομή βεβαίως του χιούμορ, που ανέκαθεν αποτελούσε ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τον σκοπό αυτό. Η εντύπωση όμως αυτή είναι, σε μεγάλο βαθμό, παραπλανητική. Γιατί ενώ φαίνεται ότι σκοπός είναι η εναρμόνιση και η λείανση της οξύτητας συγκεκριμένων πάγιων καταστάσεων και προβλημάτων, στην πραγματικότητα εκείνο που υπηρετείται είναι το ακριβώς αντίθετο. Γιατί το χιούμορ της Παμπούδη δεν λειτουργεί κατευναστικά, αλλά ανατρεπτικά, αναμορφωτικά, γι’ αυτό ακριβώς είναι στενά συνυφασμένο με τη σάτιρα και την κριτική. Η στόχευση λοιπόν του βιβλίου είναι βαθιά μεταμορφωτική, στον βαθμό που εκφράζει μια φιλοσοφία και θυμοσοφία ζωής, ενώ παράλληλα κατασκευάζει μια νέα λογοτεχνική πραγματικότητα που φιλοδοξεί να λειτουργήσει βελτιωτικά και μεταμορφωτικά των ανθρώπων και του κόσμου.

Tο χιούμορ της Παμπούδη δεν λειτουργεί κατευναστικά, αλλά ανατρεπτικά, αναμορφωτικά, γι’ αυτό ακριβώς είναι στενά συνυφασμένο με τη σάτιρα και την κριτική. Η στόχευση λοιπόν του βιβλίου είναι βαθιά μεταμορφωτική, στον βαθμό που εκφράζει μια φιλοσοφία και θυμοσοφία ζωής.

Το σύνολο των ιστοριών της Παμπούδη είναι πάνω και πέρα απ’ όλα μια ανεπιφύλακτη κατάφαση στην καταλυτική επέμβαση και λειτουργία της φαντασίας ως κινητοποιού δύναμης της λογοτεχνικής δημιουργίας. Η φαντασία της συγγραφέως είναι πράγματι οργιώδης και η καταλυτική της επενέργεια στη διαμόρφωση του ιδιαίτερου στίγματος του βιβλίου καίρια και καθοριστική. Η φαντασία όμως αυτή που κυριαρχεί και καθοδηγεί την αφήγηση δεν σημαίνει, ούτε σηματοδοτεί την υπολειτουργία της λογικής, της περίσκεψης και του προβληματισμού. Αντίθετα, η ένταση με την οποία προβάλλει καταδεικνύει ακριβώς τη δύναμη και της σκέψης και του προβληματισμού της συγγραφέως για τα ανθρώπινα. Αυτή η διττή υπόσταση και προοπτική του βιβλίου είναι που εξασφαλίζει και προδικάζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον –αφού ως γνωστόν οι σημαντικότερες και σοβαρότερες σκέψεις υπηρετούνται και προβάλλονται καλύτερα μέσα από μια ευφάνταστη προσέγγιση, με χιούμορ και ευαισθησία– ενώ παράλληλα δημιουργεί ένα γόνιμο και ενδιαφέρον πεδίο για τη φιλολογική έρευνα, που καλείται να διαπιστώσει και να αποδείξει την ένταξη του συγκεκριμένου βιβλίου σε ένα ενδιάμεσο είδος, ανάμεσα στο διήγημα, το παραμύθι, την αλληγορία, το λογοτεχνικό ανέκδοτο ή στιγμιότυπο, τη λογοτεχνία του φανταστικού ή όποιο άλλο είδος θα μπορούσε να οικειοποιηθεί τη συγκεκριμένη πεζογραφική απόπειρα επικαλούμενο μία από τις πολλές πτυχές ή λειτουργίες της.


* Η ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ είναι φιλόλογος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο της, η συλλογή διηγημάτων «Κλέφτες + Αστυνόμοι» (εκδ. Γκοβόστη).

Στην κεντρική εικόνα: έργο της illustrator © Alyssa May.


pampoudiΠαράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες
ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ
Καλειδοσκόπιο 2020
Σελ. 138, τιμή εκδότη €13,50

 



ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΥΛΙΝΑΣ ΠΑΜΠΟΥΔΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ