Οι ρετσίνες του βασιλιά, του Ισίδωρου Ζουργού

Ο Ισίδωρος Ζουργός είναι σ’ αυτό το μυθιστόρημα παιδί του Ραμπελαί και του Σαίξπηρ, όπως στα Ανεμώλια ήταν πνευματικός απόγονος του Ομήρου. Τέτοιες υψηλές συγγένειες –με τον μέγιστο επικό ποιητή, με τον πρώτο μυθιστοριογράφο και με τον ύψιστο δραματουργό– δεν είναι ασήμαντης αξίας και η διακειμενική αυτή σχέση αποτελεί τη βάση για να δούμε τον μυθιστορηματικό κόσμο (που αναφέρεται στο σήμερα) με τον τρόπο της καρναβαλοποίησης και της τραγικής μοίρας.

Θαυμάζω τη γραφή του Ζουργού γεμάτη θαλπωρή και ηρεμία, τους διαλόγους που δένουν με τους χαρακτήρες, τους χαρακτήρες που παίζουν τον διακειμενικό τους ρόλο μεταξύ μεσαιωνικής-αναγεννησιακής μέθης και σύγχρονης ελλαδικής επαρχίας.

Ο εβδομηντάχρονος μηχανικός Λεόντιος Έξαρχος είχε μια πλούσια σε εμπειρίες και χρήματα ζωή και τώρα που χήρεψε από τη γυναίκα του Ουρανία επιστρέφει στον πύργο της στο χωριό για να περάσει τα γηρατειά του. Σαν άλλος βασιλιάς Ληρ βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τις τρεις κόρες του, που ζουν στο εξωτερικό και την Αθήνα, αλλά ο ίδιος έχει συμφιλιωθεί με την κατάσταση και αποφασίζει ότι δεν τις έχει ανάγκη. Εγκλιματίζεται στο μικρό χωριό με τους ντόπιους, συχνάζει στο καφενείο όπου (κουτσο)πίνει ρετσίνα και μαθαίνει τα νέα της τοπικής κοινότητας, ζει μεταξύ των χωριανών σε σχέσεις έλξης-άπωσης, αλλά κι ο ίδιος αντιλαμβάνεται τον κόσμο τους και τον ρουφά ποτήρι το ποτήρι.

Σ’ αυτήν τη ζηλευτή μακαριότητα, τα αγκάθια των τριών θυγατέρων του, που νιώθει ότι τον πρόδωσαν, πληγώνουν κάθε τόσο την καρδιά του. Έτσι, ανάμεσα στα μέρη της τριτοπρόσωπης αφήγησης που παρακολουθεί τα ίχνη του πρωταγωνιστή ξεφυτρώνουν ενότητες σε πρώτο πρόσωπο, καθώς ο Λεόντιος μιλάει στη νεκρή γυναίκα του Ουρανία και γράφει ανεπίδοτες επιστολές στις τρεις του κόρες. Παράλληλα, αναζητά, μέσα από το αρχείο του πεθερού του, γιατρού Γαβριήλ Ζαμάνη, και τις μαρτυρίες των υπέργηρων κατά κανόνα κατοίκων του χωριού, πληροφορίες για την ερωτύλη ζωή του Τραγοζαμάνη, όπως τον λέγανε, και τα νόθα παιδιά που έσπειρε, όσο είχε τη δύναμη και το χρήμα να κρατήσει τα στόματα κλειστά. Οι γενιές, ανιούσες και κατιούσες, διαγκωνίζονται στην απέχθεια της μιας προς την άλλη…

Ο Ισίδωρος Ζουργός γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964, όπου ζει και εργάζεται ως δάσκαλος. Έχει συνεργαστεί στο παρελθόν με διάφορα περιοδικά δημοσιεύοντας ποίηση και πεζογραφία, καθώς και βιβλιογραφικά κριτικά σημειώματα. Eπίσης, έχει ασχοληθεί με θέματα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο δημοτικό σχολείο και ιστορίας της εκπαίδευσης.

Θαυμάζω τη γεμάτη θαλπωρή και ηρεμία γραφή του Ζουργού, τους διαλόγους που δένουν με τους χαρακτήρες, τους χαρακτήρες που παίζουν τον διακειμενικό τους ρόλο μεταξύ μεσαιωνικής-αναγεννησιακής μέθης και σύγχρονης ελλαδικής επαρχίας. Το πιο στιβαρά πλασμένο πρόσωπο είναι ο λοξός του χωριού, ο Ζαχαρίας ή Μασούρης, που ίσως «είναι ο πιο ίσιος από τους ίσιους», καθώς είναι ευθύς, άδολος και ειλικρινής. Και δίπλα στον τρελό, ο ίδιος ο πυργοδεσπότης, ο βασιλιάς!, αποκαθηλώνεται από τις αποκαλύψεις κι από τις φυσικές καταστροφές, μένει έκθρονος και εν μέρει άστεγος κι εξισώνεται καρναβαλικά με τους «παρακατιανούς».

Η σύγχρονη πραγματικότητα, τραγική και κωμική συνάμα, τραγελαφική δηλαδή, μπορεί και συνδυάζει το ταπεινό με το υψηλό, το βασιλικό με το χωριάτικο, το θύμα με τον θύτη, ενώ κάποια στιγμή όλα ενδέχεται να ανατραπούν δημιουργώντας μια αντίστροφη τάξη. Ο Ισίδωρος Ζουργός φτιάχνει το παλίμψηστό του έχοντας γνώση της φυσικής εντροπίας που επικρατεί στον κόσμο και το μυθιστόρημα έρχεται να μας τη θυμίσει.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου. 
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Οι ρετσίνες του βασιλιά
Ισίδωρος Ζουργός
Πατάκης 2019
Σελ. 456, τιμή εκδότη €19,70 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΙΔΩΡΟΥ ΖΟΥΡΓΟΥ