the servant 700

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη Σωτάκη «Ο μεγάλος υπηρέτης» (εκδ. Κέδρος).

Του Παναγιώτη Γούτα

Ο αφηγηματικός κόσμος του Δημήτρη Σωτάκη στο τελευταίο του βιβλίο Ο μεγάλος υπηρέτης (εκδ. Κέδρος), όπως συμβαίνει και με τα προηγούμενα βιβλία του, είναι απροσδιόριστος, συγκεχυμένος και ηθελημένα ασαφής. Δεν παραπέμπει σε πραγματικούς τόπους ή συγκεκριμένους ανθρώπους. Παρότι όμως δεν κατονομάζονται στα βιβλία του ονόματα πόλεων, εποχών, συχνά ηρώων, γενεαλογικά δέντρα ή ημερομηνίες συμβάντων, ο αναγνώστης αναγνωρίζει στη δραματικότητα των συμβάντων ή στις αγωνιώδεις αναρωτήσεις και στην τραγικότητα ζωής του πρωταγωνιστή του κάτι –αν όχι αρκετά– από την αγωνιώδη καθημερινότητά του και τις υπαρξιακές του αναζητήσεις και αδιέξοδα. 

Τελική κατάληξη ο εύπορος και πετυχημένος εκμισθωτής χώρων να μην δικαιούται τον ελάχιστο ζωτικό χώρο για τον εαυτό του, και να καταντήσει ρακένδυτος επαίτης, περιφερόμενος σε πάρκα και αλάνες, με μόνη συντροφιά του ένα σκυλί του δρόμου.

Στο Ο μεγάλος υπηρέτης που, κατά τη γνώμη μου, μαζί με Το θαύμα της αναπνοής (εκδ. Κέδρος, 2009) και το Ο άνθρωπος καλαμπόκι (εκδ. Κέδρος, 2007) συγκαταλέγεται στις καλύτερες συγγραφικές στιγμές του, ο βασικός ήρωας που έχει ως εργασία του τη μίσθωση χώρων σε διάφορους πελάτες, μετά τον θάνατο του θείου του, προσλαμβάνει τον υπηρέτη εκείνου, τον Μάριο, για να τον βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού. Μια διαδικτυακή γνωριμία με την Άννα στην ιστοσελίδα «Κόσμος» θα τον γεμίσει άγχος και ανασφάλεια. Από ’κει και πέρα ο Μάριος, όπως ήδη έχει αναλάβει το μαγείρεμα, την περιποίηση του κήπου, την καθαριότητα του σπιτιού και τα ψώνια, θα επωμιστεί αδιαμαρτύρητα –ως συνεπής υπηρέτης που είναι– και το ερωτικό ζήτημα του αφέντη του αλλά και τα εργασιακά του καθήκοντα. Όλη αυτή η μετάθεση ευθυνών εκ μέρους του αφεντικού προς τον υπηρέτη, παρότι προσωρινά θα φέρει γαλήνη και ηρεμία στον βασικό πρωταγωνιστή, θα οδηγήσει τους δύο άνδρες σε απρόβλεπτες και αδιέξοδες καταστάσεις, με τελική κατάληξη ο εύπορος και πετυχημένος εκμισθωτής χώρων να μην δικαιούται τον ελάχιστο ζωτικό χώρο για τον εαυτό του, και να καταντήσει ρακένδυτος επαίτης, περιφερόμενος σε πάρκα και αλάνες, με μόνη συντροφιά του ένα σκυλί του δρόμου.

Εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη η ψυχοπαθολογική εμμονή του ήρωα να πιστεύει ως το τέλος πως η ανώτερη ιδέα που τον κατευθύνει και του επιβάλει να παίρνει αποφάσεις, αναθέτοντας τα πάντα στον υπηρέτη του, τον οδηγεί στη γαλήνη και στην ευδαιμονία. Από μια ανάλογη «ανώτερη» ιδέα κατευθυνόταν μάλλον και ο ήρωας του Κνουτ Χάμσουν στο αριστούργημά του Η πείνα, που αρνιόταν να βάλει έστω μια βούκα ψωμιού στο στόμα του για να μην κηλιδωθεί η υπόστασή του. 

alt
Ο Δημήτρης Σωτάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973.
Έχει εκδώσει εννέα μυθιστορήματα. Το θαύμα της
αναπνοής κατέκτησε το βραβείο «The Athens Prize for
Literature». Βιβλία του κυκλοφορούν
στα γαλλικά, τουρκικά, σερβικά, ολλανδικά, ιταλικά,
δανέζικα, αραβικά, κινεζικά κ.ά.




Ο ήρωας του Σωτάκη, συχνά στους διαλόγους του με τον Μάριο, δείχνει σαν να συνομιλεί με τη συνείδησή του ή με μια άλλη πτυχή του εαυτού του. Γενικά, ο Μάριος και η Άννα (η οποία λειτουργεί περισσότερο σαν σκιά μέσα από τα λόγια υπηρέτη και αφέντη) εμφανίζονται στο βιβλίο ως διαφορετικές φωνές της ίδιας κεντρικής συνείδησης. Τραγική η απόληξη του στόρι, με τον εκμισθωτή χώρων να έχει αναιρεθεί ως ανθρώπινη, αυτεξούσια οντότητα, ζώντας διαρκώς την ψευδαίσθηση της επιτυχίας του τόσο στα ερωτικά του όσο και στα επαγγελματικά του, μέσω του Μάριου, έως την τελευταία αράδα του βιβλίου. Ωστόσο το τέλος, η κάθαρση να λέγαμε, κρύβει μια γλυκύτητα και μια δικαίωση για τον πλανημένο πρωταγωνιστή αλλά και για τον συγγραφέα, που κατόρθωσε μέχρι το τέλος ο ήρωάς του να διατηρήσει ατόφια την ψευδαίσθηση της επιτυχίας του. Το μήνυμα που εκπέμπει το βιβλίο (αν δεχόμαστε την άποψη πως τα βιβλία, έστω και παρά τη θέληση των συγγραφέων, εκπέμπουν κάποια μηνύματα) πιστεύω πως είναι διττό. Σε ένα πρώτο επίπεδο: Ο σημερινός άνθρωπος με τον σύγχρονο τρόπο ζωής αλλά και λόγω της διάρθρωσης της σύγχρονης κοινωνίας και των ανθρώπινων σχέσεων, μη βρίσκοντας χρόνο και διάθεση να ερωτευτεί και να ζήσει  –ούτε καν να δουλέψει ή να καλλιεργήσει έναν κήπο– κατάντησε δούλος του εαυτού του, πιστεύοντας πάντα, αφελώς, πως εξελίσσεται, ευημερεί και διαπρέπει. Σε ένα δεύτερο, όμως, επίπεδο προσέγγισης του βιβλίου νομίζω πως η πίστη σε μια ανώτερη ιδέα και η συνέπεια της ανθρώπινης συνείδησης δικαιώνουν κάποια στιγμή τον άνθρωπο, ακόμα κι αν αυτός οδηγηθεί στον θάνατο και στην εξαθλίωση. Δύο, ίσως αντίρροπες και αλληλοσυγκρουόμενες, νοητικές εκπομπές, που πιστεύω πως συνυπάρχουν αρμονικά στο βιβλίο, δίχως η μία να αναιρεί ή να ακυρώνει την άλλη.

Καγχάζει χαμηλόφωνα και απολύτως εύστοχα με τα αδιέξοδα της πραγματικής ζωής, παραποιώντας και μεταλλάσσοντας αυτήν την κατ’ επίφαση πραγματικότητα.

Ο Σωτάκης επενδύοντας περισσότερο στο λογοτεχνικό εύρημα και σε συμβολισμούς αναφορικά με τις σύγχρονες παθογένειες της κοινωνίας και του ατόμου, με αντιλυρική και επιμελώς «ατημέλητη» γραφή, δίχως λογοτεχνικές φιοριτούρες, ωστόσο με σφιχτή δομή στο στήσιμο του στόρι, θίγει καίρια υπαρξιακά ζητήματα του σύγχρονου ανθρώπου, περισσότερο με παιγνιώδη ή σατιρική διάθεση. Δεν ηθικολογεί ούτε προτείνει λύσεις. Το λογοτεχνικό του σύμπαν δεν μπορεί να θεωρηθεί «καφκικό», γιατί δεν διαθέτει (και δεν οφείλει να διαθέτει) την τραγική ένταση του Κάφκα, που ήταν μοναδικός στο είδος του. Ωστόσο, καγχάζει χαμηλόφωνα και απολύτως εύστοχα με τα αδιέξοδα της πραγματικής ζωής, παραποιώντας και μεταλλάσσοντας αυτήν την κατ’ επίφαση πραγματικότητα. Έχει εν ολίγοις την ικανότητα –όπως ακριβώς πράττει και ο Γιώργος Λάνθιμος με τις κινηματογραφικές του ταινίες– να χτίζει και να υφαίνει μιαν άλλη πραγματικότητα, πιο αληθινή, πιο ενδιαφέρουσα, ενίοτε πιο πικρή ή ανοίκεια, από εκείνη που αντικρίζουν τα μάτια των περισσότερων ανθρώπων.

* Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή με νουβέλες «Μποέμ και Ρικάρντο» (εκδ. Κέδρος).

→ Στην κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ο υπηρέτης (1963) του Τζόζεφ Λόουζι.


altΟ μεγάλος υπηρέτης
Δημήτρης Σωτάκης
Κέδρος 2019
Σελ. 352, τιμή εκδότη €14,40

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΩΤΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ