Έστι δίκης οφθαλμός;

Βρισκόμαστε στην Αθήνα του σήμερα, ή μάλλον στη Σαντορίνη, όπου ένα νεαρό ζευγάρι, η Μίνα και ο Γρηγόρης, έχουν πάει διακοπές. Ανέλπιστες διακοπές, από ένα ανέλπιστο χρηματικό ποσό, το οποίο ήρθε στα χέρια τους ως αποτέλεσμα μιας δουλειάς που είχε αναλάβει πριν από λίγο καιρό η Μίνα. Είχε αναλάβει να καταγράψει τις αναμνήσεις ενός γέρου δικαστή.

Μοναχικός και παράξενος, αποφασίζει λίγο πριν πεθάνει να αφηγηθεί τη ζωή του στη φοιτήτρια που κάνει το διδακτορικό της, με σκοπό εκείνη να καταγράψει τις αναμνήσεις του.

Ο συνταξιούχος αρεοπαγίτης Άγις Αγιοπετρίτης ζει μόνος. Η εξωτερική του εμφάνιση, η σωματική δυσμορφία που παρουσιάζει, τον έχει καταδικάσει στην απομόνωση και στη στέρηση της απόλαυσης της οικογενειακής θαλπωρής. «Πολλές φορές επιστράτευσε τον αυτοσαρκασμό, την αυτοειρωνία και την αυτογελοιοποίηση για να αντέξει τα χτυπήματα της μοίρας και να μπορέσει να επιβιώσει». Μοναχικός και παράξενος, αποφασίζει λίγο πριν πεθάνει να αφηγηθεί τη ζωή του στη φοιτήτρια που κάνει το διδακτορικό της, με σκοπό εκείνη να καταγράψει τις αναμνήσεις του.

Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και τη μοιράζονται δύο αφηγητές: η φοιτήτρια και ο δικαστής. Με την αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, το κείμενο αποκτά ζωντάνια, αμεσότητα, πειστικότητα και χαρακτήρα εξομολόγησης. Με πολλές κι επαναλαμβανόμενες αναδρομικές αφηγήσεις, ξετυλίγεται το κουβάρι της ζωής του Αγιοπετρίτη. Γερμανική κατοχή, πείνα, εξαθλίωση, εμφύλιος, αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων, δικτατορία, αποκατάσταση της δημοκρατίας. Όλα τα γεγονότα τα οποία σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, επηρέασαν αντίστοιχα και τη ζωή του Άγη Αγιοπετρίτη. Κι όχι μόνο την επηρέασαν, αλλά της άφησαν και σημάδια ανεξίτηλα.

Κάθε γεγονός της ζωής του δικαστή συνδέεται και παρουσιάζεται παράλληλα με ό,τι συμβαίνει στο πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο της Ελλάδας.

Περιγράφεται η παιδική του ηλικία με την πείνα και την ανέχεια που συνόδευε τη γερμανική κατοχή. Τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα για την κοπέλα που επισκεπτόταν τον μαυραγορίτη γείτονά του. Οι απογοητεύσεις που συνδέονται με την εισαγωγή του στη Νομική: μικρός αριθμός κοριτσιών στη σχολή, συνειδητοποίηση ότι όποιος έχει τη δύναμη έχει το δίκιο με το μέρος του, δυσκολία να αναπτυχθούν ουσιαστικές φιλίες. Η απώλεια του πατέρα του έπειτα από τη συμμετοχή του σε πορεία διαμαρτυρίας. Τα προβλήματα των φίλων του. Το ξεκίνημα της καριέρας του, με όλα τα θετικά και αρνητικά που απορρέουν από αυτή.

Κάθε γεγονός της ζωής του δικαστή συνδέεται και παρουσιάζεται παράλληλα με ό,τι συμβαίνει στο πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο της Ελλάδας. Μέσα στην αφήγηση θα συναντήσουμε πολλά γνωστά ονόματα, πολιτικών κυρίως μα και απλών ανθρώπων οι οποίοι διαδραμάτισαν περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό ρόλο στα γεγονότα που έλαβαν χώρα τότε. Και μια σειρά από δίκες, στις οποίες πήρε ή απέφυγε να πάρει μέρος: η δίκη του Μέρτεν, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εκδίωξη πολυάριθμων οικογενειών Εβραίων της Θεσσαλονίκης και την οικειοποίηση των περιουσιών τους, η εκτέλεση του Αριστείδη Παγκρατίδη, του λεγόμενου Δράκου του Σέιχ Σου, η δίκη των βασανιστών της Χούντας, η δίκη του Ανδρέα Παπανδρέου. Και βέβαια μια δίκη στην επαρχία, άνευ σημασίας για την ιστορία του τόπου, με μεγάλη σημασία όμως για τον ίδιο τον δικαστή.

Ο Θανάσης Διαμαντόπουλος γεννήθηκε το 1951. Σπούδασε νομικά, πολιτικές επιστήμες, φιλοσοφία, ψυχολογία και παιδαγωγικά. Διετέλεσε καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης. Έχει γράψει πολλά επιστημονικά έργα. Ο Δικαστής είναι το τρίτο του πεζογράφημα. Είχαν προηγηθεί Η Πρωταπριλιά του Ίκαρου  (εκδ. Πατάκη) και Εστεμμένο πάθος (εκδ. Εστία).

Το ένστικτο της επιβίωσης ωθεί σε συμπεριφορές ακραίες, αφύσικες, που δεν συνάδουν με τον πρότερο έντιμο βίο αλλά κρίνονται τη δεδομένη στιγμή αναγκαίες και αναπόφευκτες. Όμως «δεν μπορεί κανείς να δραπετεύει από τον εαυτό του επ’ άπειρον. Κάποτε έρχεται η στιγμή της λογοδοσίας». Και ο δικαστής, πριν πεθάνει, θέλει να ελαφρύνει όσο γίνεται τις τύψεις του και να αποδώσει, κατά μία έννοια, δικαιοσύνη, έστω και εκ των υστέρων. Ο συγγραφέας κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη ζωντανό ως το τέλος, με πολύ γλαφυρή και ρεαλιστική αφήγηση. Εξαιρετικός χειριστής της ελληνικής γλώσσας, ξεδιπλώνει αφειδώς αυτή του την ικανότητα, σε σημείο κάποιες φορές ο πολύ πλούσιος λόγος του να γίνεται κουραστικός και επιτηδευμένος.

Πέραν τούτου, μόνο θετικά στοιχεία μπορεί να αποκομίσει κανείς από την ανάγνωση του βιβλίου, όπου τονίζεται η φρίκη που συνοδεύει κάθε πόλεμο και πολύ περισσότερο έναν εμφύλιο πόλεμο. Οι βιαιοπραγίες, από όποια πλευρά κι αν προέρχονται, οδηγούν στην απώλεια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στον εξευτελισμό και την κακοποίηση του σώματος αλλά περισσότερο στην εκμηδένιση της προσωπικότητας και της ψυχικής αντοχής. Η εκδίκηση και η έλλειψη διάθεσης συγχώρεσης, απολύτως δικαιολογημένη, δεδομένων των βασανιστηρίων που προηγήθηκαν και της έντασης η οποία τα συνόδευε. Η τιμωρία των εκτελεστικών οργάνων, η απόδοση δικαιοσύνης σε συνδυασμό με τις ευρύτερες συνέπειες που τη συνοδεύουν, η δικαιοσύνη και η σκοπιμότητα και τα στοιχεία που τις ενώνουν ή τις χωρίζουν, είναι θέματα που επιδέχονται εκτεταμένη συζήτηση. Όπως επίσης και το εάν σε όλες τις αδικίες που διαπράττονται εις βάρος κάποιων επέρχεται τελικά η δικαίωση.

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι νηπιαγωγός.

→ Στην κεντρική εικόνα: Επεξεργασμένη φωτογραφία του Guido Prussia.

---

Ο Δικαστής

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ