kachtitsis700

Για την έκδοση του βιβλίου του Νίκου Καχτίτση «Η ομορφάσχημη» (επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης, εκδ. Κίχλη).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Μετά την εξαιρετική επανέκδοση το 2012 του Εξώστη του Νίκου Καχτίτση από τις εκδόσεις Κίχλη (πρώτη έκδοση το 1964) σειρά είχε η Ομορφάσχημη (πρώτη έκδοση το 1960). Πρόκειται για ένα πεζογράφημα, το οποίο σε συνδυασμό με το Επίμετρο της έκδοσης, διαφωτίζει βασικές διαστάσεις της σύλληψης και της συγγραφής του έργου και γενικότερα του λογοτεχνικού σύμπαντος του Νίκου Καχτίτση. 

Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του.

Η αφήγηση μιας εβραίας γυναίκας, της Γερτρούδης Στερν, σε οχτώ μικρές ενότητες οι οποίες φέρουν (πολύ λειτουργικούς) υπότιτλους, αυτό είναι το κείμενο που μας παραδίδει ο Καχτίτσης. Ο μονόλογος της γυναίκας έχει απεύθυνση, έναν ακροατή που δεν κατονομάζεται. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ιστορία-μαρτυρία –σχετικά με τη σύλληψη, την κράτησή της και στη συνέχεια την απελευθέρωσή της κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο– η οποία διέπεται από μία διπλή διαμεσολάβηση. Η αφηγήτρια δεν είναι πραγματικό πρόσωπο και ωστόσο η ιστορία της έχει τον χαρακτήρα μαρτυρίας η οποία κατατίθεται στη συνέχεια ως μαρτυρία της μαρτυρίας από τον ακροατή σε έναν φίλο του. Ο Ηλίας Γιούρης, στη διεξοδική ανάλυσή του «Τραύμα και μαρτυρία στην Ομορφάσχημη», στο Επίμετρο της έκδοσης, επισημαίνει ότι με αυτόν τον τρόπο δεν αποδίδονται μόνο μέσω μιας νατουραλιστικής αναπαράστασης ακραία ιστορικά γεγονότα, αλλά πρόκειται για έναν προνομιακό τρόπο «για την χαρτογράφηση της επίπτωσης αυτών των γεγονότων στη ζωή της ηρωίδας».

Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον, και συνιστά πρωτοτυπία, ότι ο Καχτίτσης δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στη βία του πολέμου ως επεξηγηματικού παράγοντα για τη διαταραχή της ηρωίδας. Ήδη, στην αρχή της αφήγησής της η Στερν αναφέρεται σε δύο κρίσιμα περιστατικά κλοπής και απώλειας (η κλοπή των χρυσαφικών της οικογένειας και ο θάνατος της μητέρας της). Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία εδώ, δεν είναι η σχετική ιεραρχία των λόγων που συνιστούν τον μονόλογο επιστημολογικά ασταθή, όσο η πρόθεση του Καχτίτση να εστιάσει περισσότερο στην αναπαραγωγή μιας αίσθησης και λιγότερο στην πιστή αναπαραγωγή ανθρώπων και καταστάσεων. Η αλήθεια των γεγονότων υπονομεύεται από τις αντιφάσεις και τα κενά στη μνήμη της αφηγήτριας, ωστόσο αυτά ακριβώς τα κενά και οι αντιφάσεις προσθέτουν στην ένταση της αφήγησης, δεν την αποδυναμώνουν. Ο ίδιος ο αναγνώστης πλέον καλείται να συμπληρώσει και σε κάθε περίπτωση να βιώσει ως αναγνωστική εμπειρία το κενό και τις τοπικές αστάθειες της αφήγησης. 

alt
Η Ομορφάσχημη δημοσιεύθηκε αρχικά στο
2ο τεύχος του περιοδικού «Διαγώνιος».
Τυπώθηκε αμέσως μετά και σε αυτοτελή έκδοση,
σε 250 αντίτυπα, με τυπογραφική επιμέλεια
και εξώφυλλο του Κάρολου Τσίζεκ.



Ο Ηλίας Γιούρης θα υποστηρίξει ότι ο Καχτίτσης «οργανώνει το κείμενό του στην αξιοποίηση της δομής του ως τραύματος». Αυτός ο συσχετισμός θα λέγαμε ότι είναι ιδιαίτερα παραγωγικός καθώς το τραύμα συνδέεται με την απορία, την απροσδιοριστία, την ασυμμετρία, τη μη αφομοίωση στο επίπεδο της εμπειρίας. Η τραυματική εμπειρία δεν είναι απλώς κάτι που υπερβαίνει το υποκείμενο, αλλά υπάρχει σε σχέση με αυτό, ξεκινάει μέσα από αυτό με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός πλέγματος δυναμικών σύγκλισης και απόκλισης, λήθης και μνήμης, πάνω στο οποίο επιλέγει να δομήσει ο Καχτίτσης την αφήγησή του. 

Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι ο ίδιος ο Καχτίτσης παραχωρεί στον εαυτό του έναν ευρύ χώρο κίνησης και πειραματισμού επιλέγοντας να θέσει στη γνώση του αναγνωστικού κοινού το γεγονός ότι το εγχείρημά του, Η ομορφάσχημη, είναι μία «άσκηση». Μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσει ο Καχτίτσης με τον Γιώργη Παυλόπουλο, τον Τάκη Σινόπουλο και τον Ε.Χ. Γονατά και οι οποίες παρατίθενται στο Επίμετρο, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια αντιστοιχία ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο ο Καχτίτσης βιώνει συγκεκριμένες καταστάσεις στη ζωή του και στον τρόπο με τον οποίο αποδίδει τις σχέσεις που συνάπτει η αφηγήτρια. Ο Καχτίτσης εμφανίζεται να βασανίζεται από πρόσωπα και καταστάσεις που υπήρξαν ή υπάρχει ο φόβος ότι θα υπάρξουν. Βασανίζεται δηλαδή από τύψεις, από το ανεκπλήρωτο, από τον φόβο της παρακολούθησης και της καταδίωξης, στοιχειώνεται από όλα αυτά με τον ίδιο τρόπο τελικά που η αφηγήτρια επιχειρεί να στοιχειώσει τον ακροατή της.

Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη.

Εντύπωση προκαλεί ασφαλώς και ο τίτλος ο οποίος αποτελεί και έναν ιδιότυπο οδηγό ανάγνωσης του μονολόγου της Στερν και στον οποίο αντανακλάται η αμφισημία της αφήγησης. Τα γεγονότα γίνονται λιγότερο ή περισσότερο πιστά αντίγραφα του εαυτού τους μέσα από τη διαδικασία επιλογής και απόδοσής τους από την Στερν και τελικά μέσα από αυτό που είναι η ίδια η Στερν. Εδώ λοιπόν μπορούμε να ρωτήσουμε: Ποια είναι η Στερν, τι είναι η Στερν; Υπήρξε όμορφη, υπήρξε άσχημη, είναι ζήτημα οπτικής γωνίας, προσωπικής διάθλασης ή χρονικής συγκυρίας η εντύπωση που αφήνει η Στερν ως προς την ομορφιά της; Διαφωτιστικό ως προς αυτό το ερώτημα είναι το κείμενο της Γιώτας Κριτσέλη, στο Επίμετρο με τίτλο: «Διαβάζοντας την Ομορφάσχημη μέσα από τις επιστολές. Η γενεαλογία και η διαμόρφωση της ηρωίδας». Σύμφωνα με την Κριτσέλη η Στερν δομείται πάνω σε μία αντινομία η οποία την ίδια στιγμή αποτελεί και πυλώνα της αφήγησης: «η ανοίκεια ερωτική συμπεριφορά» από τη μία, «το τραύμα του Ολοκαυτώματος» από την άλλη. Σε αυτό το δίπολο η Κριτσέλη εντοπίζει πολύ εύστοχα και ένα τρίτο στοιχείο το οποίο είναι η ύπαρξη μιας «ψυχικής διαταραχής» στην ηρωίδα η οποία φαίνεται να προϋπάρχει του τραύματος. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει λοιπόν να τεθεί το ερώτημα του τρόπου με τον οποίο ο Καχτίτσης διευθετεί αυτά τα τρία στοιχεία στο εσωτερικό της αφηγηματικής δομής αλλά και τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν και τελικά διαμορφώνουν την πλοκή. Σε αυτό το πλαίσιο, ας επισημανθεί και ένα ακόμα αντινομικό στοιχείο το οποίο συμμετέχει στο καθεστώς αλήθειας της αφήγησης και χρωματίζει συμπεριφορές, περιγραφές και καταστάσεις, τα οποία, παρά το σύντομο του κειμένου του Καχτίτση, είναι πολυάριθμα και δοσμένα με παραδειγματική οικονομία. Αυτό το αντινομικό στοιχείο λοιπόν είναι ο μηχανισμός έλξης-απώθησης που διατρέχει τη συμπεριφορά της ηρωίδας. Σε αυτό το στοιχείο μπορεί να εντοπιστεί ίσως και η αφορμή για τον χαρακτηρισμό της ως ομορφάσχημης, σε αντιστοιχία ίσως με τα όσα αναφέρει ο Καχτίτσης για τη γνωριμία του με την Αγγλίδα Ada Kay, στην επιστολή του με αύξοντα αριθμό 3 στο Επίμετρο, με αποδέκτη τον Γιώργη Παυλόπουλο.  

Διαβάζοντας κάποιος την Ομορφάσχημη δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί: γιατί ο Καχτίτσης να γράψει ένα τέτοιο κείμενο; Γιατί η επιλογή του να στοχαστεί αφηγηματικά την εβραϊκή γενοκτονία; Στο Επίμετρο επισημαίνεται ένα παράδοξο το οποίο όμως φαίνεται τελικά να υποστηρίζει μια χρήση της λογοτεχνίας με έναν τρόπο που είναι τεχνικά και ηθικά καίριος για τη στοχαστική διαδικασία μέσω της μυθοπλασίας. Αντιπαραβάλλοντας τις επιστολές από τη μία και τη μυθοπλαστική γραφή από την άλλη, ο Καχτίτσης δείχνει να προβαίνει μέσω της μυθοπλασίας σε μία πλήρη αποδόμηση των ιδεοληψιών και των στερεοτύπων που υπάρχουν στις επιστολές του. Με αυτόν τον τρόπο, οι αναπαραστάσεις του Καχτίτση, η αναπαράσταση του άλλου, της ετερότητας και γενικότερα η απόδοση της εμπειρίας από την περιδιάβαση του Καχτίτση στην επικράτεια του άλλου, ορίζουν έναν νέο ηθικό χώρο τόσο στο σύμπαν του συγγραφέα όσο και στο σώμα των υφιστάμενων αναπαραστάσεων της γενοκτονίας των εβραίων. 

* Ο ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μυθιστόρημα» (εκδ. Γαβριηλίδης).

 


altΗ ομορφάσχημη
Νίκος Καχτίτσης
Επίμετρο: Γιώτα Κριτσέλη, Ηλίας Γιούρης
Κίχλη 2019
Σελ. 232, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΧΤΙΤΣΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ