alt

Για το μυθιστόρημα του Χρήστου Αστερίου «Η θεραπεία των αναμνήσεων» (εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

Τον Οκτώβριο του 2015 έχασα τον έλεγχο… Έτσι ξεκινά το νέο μυθιστόρημα του Χρήστου Αστερίου, και αμέσως μας μεταφέρει την αίσθηση που δημιουργείται στον άνθρωπο μέσης ηλικίας, όταν αντιλαμβάνεται (αιφνιδιαστικά καμιά φορά) πως αδυνατεί πλέον να διαχειριστεί τα δεδομένα της ζωής του. Ο ήρωας του Αστερίου, ο Μιχάλης (Μάικ) Μπουζιάνης, διάσημος Αμερικανός συγγραφέας με ρίζες ελληνικές και ιρλανδέζικες, αγγίζει την προσωπική πολύπλευρη κρίση του. Ένα διαζύγιο (αναμενόμενο αλλά οπωσδήποτε επώδυνο), ταυτόχρονα μια συγγραφική αφλογιστία που τον αποσυντονίζει, όπως κάθε συνειδητό γραφιά που έχει ταυτίσει τη ζωή του με τη συγγραφική έμπνευση και την έκθεση στο κοινό με μια διαρκώς νέα δημιουργία.

Το κωμικό στοιχείο αποτελούσε πάντοτε την άλλη όψη του τραγικού, έναν τρόπο να δεις τη ζωή από την άλλη όχθη, την πιο περιπαικτική, με τη ζωογόνο δύναμη που προσάπτει στα θνήσκοντα πράγματα η χιουμοριστική τους εκδοχή.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός πως η γραφή του Μπουζιάνη, του συγγραφέα/ήρωα της ιστορίας, διακρίνεται από το χιούμορ – ίσως αυτός ο απέραντος σε δυναμική χώρος του αστείου, της κωμωδίας να τον συντρέξει εδώ στο προσωπικό του αδιέξοδο και να τον οδηγήσει έξω από την κρίση; Το κωμικό στοιχείο αποτελούσε πάντοτε την άλλη όψη του τραγικού, έναν τρόπο να δεις τη ζωή από την άλλη όχθη, την πιο περιπαικτική, με τη ζωογόνο δύναμη που προσάπτει στα θνήσκοντα πράγματα η χιουμοριστική τους εκδοχή. Άλλοτε με σάτιρα σαρκαστική και άλλοτε με αυτοσαρκαστική ανατομία του εαυτού συνιστά μια διαρκή ανατροπή των στερεοτύπων, των περίκλειστων χώρων που εγκλωβίζουν τη δημιουργικότητα σε στεγανά και ανούσια προσωπικά τοπία. Ο ήρωας το γνωρίζει αυτό:

[…] να στέκομαι πάνω από τα συντρίμμια και να ξεσπάω σ’ ένα ασταμάτητο καρναβαλικό γέλιο που θα ξόρκιζε το κακό και θα με διατηρούσε αλώβητο. Δεν εννοώ ένα γέλιο με σκοπό την πρόσκαιρη διασκέδαση, αλλά ένα γέλιο ηχηρότερο και πιο βαθύ.

Πάντοτε την εχθρεύονταν την κωμωδία, ως μη αρμόζουσα στη συμφωνημένη σοβαρότητα των κοινωνικών συμβάσεων, των κοινωνικών συμβολαίων της αγαστής συνύπαρξης των ανόμοιων και αντιθέτων. Γιατί το κωμικό στοιχείο δεν αποσκοπεί στο σκόρπισμα μιας εφήμερης ανακούφισης αλλά ξεσηκώνει τους παραιτημένους, αφυπνίζει τους βολεμένους και εσαεί κοιμώμενους που εφησυχάζουν πάνω στα ασφαλή και τετριμμένα μιας πεπατημένης οδού.

Ο Αστερίου θα μπορούσε να δομήσει την πλοκή της ιστορίας του πάνω στο μοτίβο του κωμικού στοιχείου, που θα ερχόταν να διασώσει τον ψυχικό κόσμο του συγγραφέα/ήρωα που βρίσκεται σε απόγνωση. Ο ίδιος, ωστόσο, προτίμησε να το αφήσει ως φόντο των γεγονότων και να στρέψει το ενδιαφέρον του στο θέμα των αναμνήσεων, που κατακλύζουν τον ήρωά του (με θετικές αλλά και αρνητικές επιπτώσεις, σε κάθε περίπτωση όμως προωθητικές της πλοκής) οδηγώντας τον στο ερώτημα: οι αναμνήσεις θεραπεύουν ή πρέπει να βρεθεί και τρόπος να θεραπευθούμε απ’ αυτές; Με άλλα λόγια, η γενική του τίτλου, των αναμνήσεων, αφορά το υποκείμενο της ενέργειας ή το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του υποκειμένου; Γιατί την πρώτη εκδοχή τη γνωρίζουμε καλά, είτε από την προσωπική μας καταβύθιση στα παλαιά αποθηκευμένα (που αποδεικνύονται σωτήρια για την καταθλιπτική υπονόμευση της ζωής) είτε ως μια θεραπεία προς τους πάσχοντες από απώλεια μνήμης, που τους φέρνει σε επαφή με αγαπημένους ήχους ή προσφιλείς αποξεχασμένες εικόνες. Ως προς τη δεύτερη εκδοχή, όμως, πόση δύναμη πρέπει να έχει μέσα του το υποκείμενο προκειμένου να ασκήσει (επιλεκτική αρχικά αλλά και απορριπτική εν συνόλω αν γίνεται) δράση κατά της βασανιστικής μνήμης του; Κι εδώ αναδύεται στην επιφάνεια της ταραγμένης συνείδησης η σωσίβια λέμβος της γραφής.

«Τι γίνεται, όμως, με όλους εμάς που θυμόμαστε; Με όσους διατηρούμε αναμνήσεις, σε κάποιο ποσοστό δυσάρεστες; Κάπως θα έπρεπε να θεραπεύσουμε κι αυτές, δεν συμφωνείς; Όχι θεραπεία “με αναμνήσεις”, λοιπόν, αλλά μια “θεραπεία των αναμνήσεων”, να τι ακριβώς χρειαζόμουν», συνέχισα. «Έτσι προέκυψε το βιβλίο. Έγραφα για να θεραπεύσω και να θεραπευτώ».

Μπορεί το κωμικό στοιχείο ο ίδιος ο ήρωας να το θεώρησε κάποια στιγμή ανεπαρκές για να τον ανασύρει από την κατιούσα οδό την οποία ακολουθούσε, ωστόσο ο πατέρας του (αν και μη ευρισκόμενος πλέον στη ζωή) θα αναλάβει να του δείξει πως η ανατροπή πάντα είναι μία εκδοχή τη πραγματικότητας ή της εκλαμβανομένης ως αληθινής υπόστασης των πραγμάτων.

Από το σημείο αυτό και μετά, το προϊόν της μυθοπλασίας αποβαίνει κοινός τόπος αναφοράς συγγραφέα και αναγνώστη και η γραφή αποδεικνύεται σωστικό μέσο και για τους δύο.

Ο Αστερίου μοιάζει, λοιπόν, μέσα από τον χειρισμό του υλικού του, να γυρνάει το ενδιαφέρον στο παρελθόν (με όλες τις εκδοχές του, υποκειμενικές ή όχι) και να ανασκαλεύει τα απομεινάρια της μνήμης. Κι εκεί ανακύπτει το πλέον σημαντικό εύρημα της πλοκής. Μπορεί το κωμικό στοιχείο ο ίδιος ο ήρωας να το θεώρησε κάποια στιγμή ανεπαρκές για να τον ανασύρει από την κατιούσα οδό την οποία ακολουθούσε, ωστόσο ο πατέρας του (αν και μη ευρισκόμενος πλέον στη ζωή) θα αναλάβει να του δείξει πως η ανατροπή πάντα είναι μία εκδοχή τη πραγματικότητας ή της εκλαμβανομένης ως αληθινής υπόστασης των πραγμάτων.

Ποιος να το περίμενε ότι τη μεγαλύτερη φάρσα θα την έστηνες εσύ, ποιος μπορούσε να προβλέψει ότι θα με νικούσες τόσο εμφατικά στο δικό μου γήπεδο;

Εύστοχη η μείξη των δύο μοτίβων του βιβλίου, έτσι όπως οι αναμνήσεις μαζί με μια γερή δόση από χιούμορ αναλαμβάνουν να ανασύρουν τον ήρωα από την κατάθλιψη και την προϊούσα φθορά και να αποκαταστήσουν τη σχέση του με τη ζωή εκ νέου. Ο Αστερίου, χρησιμοποιώντας διαφορετικές αφηγηματικές τεχνικές και εγκιβωτίζοντας το βιβλίο που γράφει ο ήρωάς του μέσα στο δικό του μυθιστόρημα, κατορθώνει να δώσει μια ενδιαφέρουσα γραφή για μια ακόμη φορά – απόδειξη πως ο ίδιος βρίσκεται σε δημιουργική άνοδο σε αντίθεση με τον συγγραφέα/ήρωά του. Ταυτόχρονα, η ιστορία του μας οδηγεί σε άλλες παλαιότερες μνήμες (αυτές ανήκουν στο συλλογικό υποκείμενο που θέλει να θυμάται) με τη φωτογραφία του εξωφύλλου από τη συναυλία του Ντίζι Γκιλέσπι (θέατρο Κοτοπούλη/REX, 1956) αλλά και με τους ήχους της τζαζ που συνοδεύουν την παλιά ιστορία της προηγούμενης γενιάς από αυτήν του ήρωα. Όμορφη και αναπάντεχη σύμπραξη στοιχείων για να προκύψει η ιστορία του βιβλίου.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).

 Στην κεντρική εικόνα, πίνακας του © Yue Minjun.
altΗ θεραπεία των αναμνήσεων
Χρήστος Αστερίου
Πόλις 2019
Σελ. 312, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

«Όχι δεν χωριζόμαστε» του Γιώργου Στόγια (κριτική) – Ενίοτε συμβαίνουν «ατυχήματα»

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Στόγια «Όχι δεν χωριζόμαστε» (εκδ. Μελάνι). Κεντρική εικόνα: © Tegan Mierle (Unsplash).

Γράφει ο Νίκος Σαλτερής

Ο Γιώργος Στόγιας, γεννημένος στην Αθήνα (1973) σπούδασε στην Κρήτη και στη...

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

«Ήλιος με ξιφολόγχες» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (κριτική) – Μεσοπόλεμος εντός, εκτός και επί ταυτά

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Ήλιος με ξιφολόγχες» (εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη ξεκινάει άκρως δελεαστικά. Εν έτει 1931 μια τυχαία φωτιά σε χαμοκέλα της Θεσσαλο...

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

«Στο σπίτι των ονείρων» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο (κριτική) – Γιατί μια κουίρ γυναίκα παραμένει σε μια κακοποιητική σχέση;

Για το βιβλίο της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο «Στο σπίτι των ονείρων»  (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Αντίποδες). Κεντρική εικόνα, πλάνο από την ταινία Ταρ, του Τοντ Φιλντ, όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζεται μια κακοποιητική σχέση ανάμεσα σε δύο γυναίκες.

Γράφει η ...

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Άνα Μαρία Σούα: «Η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική – το ίδιο και οι ιστορίες μου!»

Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.

Συνέ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

«Έρωτες, έρωτες, έρωτες» του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου «Έρωτες, έρωτες, έρωτες» – δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες. Κυκλο...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο αξιοπρόσεκτα ελληνικά αστυνομικά

Δύο ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν: «Το τελευταίο κορίτσι» (εκδ. Τόπος), του Γιάννη Ξανθόπουλου και «Το σπάσιμο» (εκδ. Μεταίχμιο), του Τάσου Παπαναστασίου.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ