
Για το βιβλίο του Νικόλα Χρηστάκη Δέκα διαφορές (εκδ. Τυφλόμυγα)
Των Πατρίτσιας Γερακοπούλου & Παναγιώτη Χαλάτση
Οι Δέκα διαφορές είναι ένα ακόμη «εγωτοπίο» του Νικόλα Χρηστάκη, πολυσχιδούς φυσιοδίφη της πόλης και της ψυχοκοινωνιολογίας. Το φαντασιακό, το κβαντικό, το τρυφερά κυνικό και το μυστικιστικά απόκοσμο τον περιμένουν προκλητικά σε κάθε γωνιά της καθημερινότητας. Εκείνος, σε μια δημιουργική κατά μέτωπο μάχη με το χρόνο και το πραγματικό και με περιέργεια ιδιοσυγκρασιακή, δεν χάνει ευκαιρία για πολυδαίδαλες εξερευνήσεις και περιπλανήσεις εντός και εκτός του. Είναι το παιχνίδι [1] που πρέπει να ξαναρχίζει χωρίς διακοπή και χωρίς τέλος, όπως όταν ακούει το ίδιο τραγούδι σε διαφορετικές εκτελέσεις από το ίδιο συγκρότημα σε διαφορετικές στιγμές. Είναι το ίδιο, αλλά κάθε φορά ανεπαίσθητα διαφορετικό. Αυτή τη φορά αποδομεί το χωροχρόνο της βιογραφίας και της ανθρωπογεωγραφίας ανασύροντας από μέσα του ένα παλιό αγαπημένο παιχνίδι που έβρισκε στις σελίδες των Μίκυ Μάους και ακόνιζε την προσοχή και την διορατικότητά του.
«Βρείτε τις Δέκα Διαφορές» στα δέκα μικρά αφηγήματα, υπάκουα μόνο στη «συνειρμική αναφορά», στο πολύ προσωπικό (αλλά και τόσο συλλογικό) νόημα που πλέκεται ανάμεσα στα σπίτια, τους δρόμους, τα πρόσωπα, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις στιγμιαίες αποτιμήσεις της φόρμας και την ταυτόχρονη αποδόμησή της (όπως τα φωτογραφικά και συγγραφικά «κλικ» [2] που είναι και δεν είναι αιώνια...). Ο αναγνώστης δεν πρέπει να αναμένει εμφανή πρόθεση για πλοκή σε αυτό το εγχείρημα∙ ο εσωτερικός μονόλογος της μεταμοντέρνας γραφής είναι ο τρόπος του Νικόλα Χρηστάκη να αναδιπλώσει με τη δική του εσωτερική τάξη (μόνο φαινομενικά επιφανειακή «αταξία») ένα «μεμουάρ» ελεύθερο από περιττή γραμμικότητα, νεωτερικά φίλτρα και ανιαρές βεβαιότητες.
Το βιβλίο δεν προτείνει κάτι καινοφανές για το φαντασιακό σύμπαν των αναγνωστών, απλά τοποθετεί σε έναν ειρμό τον τρόπο που οι άνθρωποι ούτως ή άλλως αναγνωρίζουν ως οικείο βίωμα.
Πρόκειται για μια ιδιοφυή συγγραφική συνειρμική επιχείρηση. Ο συγγραφέας αντλεί από το πηγάδι της μη συνειδητότητας των ανθρώπων και χρησιμοποιεί ό,τι επιστρατεύουν εικονοφαντασιακά και γνωστικά για να σχηματοποιήσουν τον κόσμο όπως τον αντιλαμβάνονται. Η «πραγματικότητα» (πάντα σε εισαγωγικά) είναι ένα από τα κύρια μελήματα του Ν. Χρηστάκη, καθώς είναι ακριβώς η αποδόμησή της που αποκαλύπτει την αντανάκλαση της αυθεντικότητάς της μέσα του/μας. Για να το πετύχει, πρώτα απ’ όλα θραυσματοποιεί τη γλώσσα αφαιρώντας της το χρονικό και λογικό συνεχές. Ο αναγνώστης ακολουθεί το πέρα-δώθε της μνήμης του και τελικά παραδίδεται σε μια κατακερματισμένη αντίληψη που αντιστοιχεί στο αεικίνητο σύγχρονο περιβάλλον.
Το βιβλίο δεν προτείνει κάτι καινοφανές για το φαντασιακό σύμπαν των αναγνωστών, απλά τοποθετεί σε έναν ειρμό τον τρόπο που οι άνθρωποι ούτως ή άλλως αναγνωρίζουν ως οικείο βίωμα (παιδική ανάμνηση; όνειρο; παιχνίδι;) αλλά τείνουν να ξεχνούν γιατί έχουν αποφασίσει ότι η κατανόηση πρέπει να είναι συγκεκριμένη και οριοθετημένη σε κατηγορίες δεδομένες: η αρχή, η μέση, το τέλος. Έτσι το κείμενο απαλλαγμένο από κάθε συμβατικότητα και σοβαροφάνεια (αλλά αυθεντικά σοβαρό) περιγελά -μάλλον με ένα είδος τρυφερής θλίψης- την απέλπιδα προσπάθεια της ανθρώπινης ύπαρξης να δώσει ένα νόημα στη ζωή της.
Ο συγγραφέας καθόλου δεν κρύβει ότι μιλάει για τη δική του ζωή αλλά καταφέρνει να επικεντρώνεται στα βαθιά κρυμμένα τραύματα που μας αφορούν όλους: η Σισύφεια προσπάθεια του ανθρώπου να έχει έναν εαυτό με συνέχεια και νόημα, η σύγχρονη ανθρώπινη παθολογία της μετακίνησης από τον παραληρηματικό ναρκισσισμό στην απαξία και την κατάθλιψη. Όπως αυτολεξεί περιγράφει: «Η ύπαρξη αποτελεί μια πεισματική, απολύτως μάταιη και συχνά τραγική προσπάθεια να φανούμε συνεκτικοί στα μάτια μας και στα μάτια των άλλων, χωρίς βέβαια μέσα μας να ξεπουλάμε την αληθινή φύση μας, που αρέσκεται στη διάχυση προς πάσα κατεύθυνση και πάσα αλήθεια που επινοούμε – ή που μας έχει επινοήσει».
Ο Χρηστάκης παίρνει υποτιθέμενα γεγονότα που κινούνται μεταμορφωμένα και παραμορφωμένα στο χώρο της ανάμνησης και τα μετουσιώνει σε αποσπασματικά τεχνουργήματα. Θολώνοντας τη διάκριση ανάμεσα σε φαντασία και πραγματικότητα «παίζει» και αναζητά, εμβαθύνοντας στην πεμπτουσία του ανθρώπινου ψυχισμού. Αναπόφευκτα λοιπόν επανέρχεται με διαφορετικούς τρόπους και εικόνες και με λεπτότατο χιούμορ στην αναζήτηση του νοήματος, στην περιπέτεια της ευτυχίας και του άρρηκτου δεσμού της με τον πόνο, στις σχέσεις, στο θάνατο, στον παραλογισμό της ανθρώπινης ύπαρξης και αυτού που λέγεται ανθρωπινότητα, την ίδια στιγμή που, χωρίς να το ισχυρίζεται, δείχνει έμμεσα και τη «θεραπεία» που ουσιαστικά απαιτεί το σπάσιμο των εμβολιασμένων μέσα μας σχημάτων αντίληψης και γνωστικών κατηγοριών. Ίσως είναι ένα σχέδιό του να αναμειγνύει δήθεν παραληρηματικά την πληροφορία μοντελοποιώντας την αδυναμία διαχείρισης των μεγατόνων πληροφορίας στη ζωή του ανθρώπου στον 21ο αιώνα. Αυτό θα ήταν ένα μέγα-εμείς-τοπίο...
Ο τρόπος του Νικόλα Χρηστάκη να γράφει ιστορίες είναι μεταμοντέρνος. Είναι οι ίδιες παναθρώπινες κλασικές ιστορίες (όπως αυτές που διαφαίνεται να διαβάζει∙ ο Ιούλιος Βερν, ο Λούκυ Λουκ, ο Φίλιπ Ντικ μοιάζουν να κρύβονται πίσω από κάθε λέξη του πριν ακόμη αυτή γραφτεί) ειπωμένες διαφορετικά. Οι ίδιες ιστορίες γραμμένες με την τεχνική της εποχής την οποία προσπαθεί να κατανοήσει μέσα από το αυθεντικό βίωμα και τις ψυχοκοινωνικές του κεραίες. Όχι, το μυθιστόρημα δεν απειλείται. Οι άνθρωποι συνεχίζουν να επιθυμούν να ακούν και να διαβάζουν ιστορίες. Όμως όσο εύληπτα γραμμένες και εάν εμφανίζονται για τον κοινό (και κουρασμένο από τις κατηγορίες της καθημερινότητας) νου, οι αναγνώστες είναι σε θέση να συναισθανθούν ότι τίποτα γύρω τους δεν είναι αληθινά «αυτό», ότι υπάρχει διακαής ο πόθος και αναμφίλεκτη η ανάγκη για μια άλλη πραγματικότητα, που θα τους φέρνει όσο γίνεται κοντύτερα σε τραύματα και θεραπείες, όπως στο παιχνίδι «Δέκα Διαφορές».
1. Συνειρμική αναφορά: εκπομπή του συγγραφέα «Το παιχνίδι ξαναρχίζει» στο trollradio.gr.
2. Συνειρμική αναφορά: στήλη «Εγωτοπία» του Νικόλα Χρηστάκη στο διαδικτυακό περιοδικό GREKA.
* Οι ΠΑΤΡΙΤΙΣΑ ΓΕΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ και ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ είναι διδάκτορες Κοινωνικής Ψυχολογίας.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Μετά την ηδονή, η ανάλυση. Οι πλέον ευαίσθητοι εξ υμών να εξέλθουν της αιθούσης, οι λοιποί ας προμηθευτούν από την επιμελητεία αεροπορικά σακουλάκια και γάντια βινυλίου-λάτεξ-νιτριλίου που δίνουν τώρα και στις μοντέρνες κηδείες για την υγιεινολογικά ελεγμένη ρίψη -ελαφρού πάντα- χώματος. Κάθε μερικά δευτερόλεπτα το μυαλό μας και η ψυχή μας εκρήγνυνται προς πάσα κατεύθυνση, όλα διαλύονται, ακόμα και οι στοιχειωδέστερες συνδέσεις παύουν να υφίστανται. Πεισματικά ο κανονικός άνθρωπος, υπακούοντας στο θεϊκό σχέδιο ή στον καταναγκασμό του να έχει έναν εαυτό και να ζει μια ζωή με νόημα, ξαναστήνει, κατά προσέγγισιν συνήθως, τα κομμάτια του όπως ήταν. Σισύφεια προσπάθεια μπροστά στο άπειρο και κύρια αιτία της δυστυχίας από την οποία πάσχουμε οι περισσότεροι, καθώς βέβαια και αυτής την οποία προβάλλουμε στους συνανθρώπους μας — τελευταία μάλιστα το σχέδιο αυτό γραφειοκρατικοποίησης των πάντων επεκτείνεται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς στον πλανήτη, μέχρι που ετοιμάζεται να κυριεύσει και άλλους κόσμους».
Δέκα διαφορές
Νικόλας Χρηστάκης
Εκδόσεις Τυφλόμυγα 2016
Σελ. 48, τιμή εκδότη €5,83