pessoa700

Για το βιβλίο με κείμενα του Fernando Pessoa, Ω Λισαβόνα, σπίτι μου! (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Gutenberg).

Του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου

Η εικόνα του Πεσσόα διάσπαρτη με λέξεις πάνω σε λευκό χαρτί, όπως δεσπόζει και της Λισαβόνας η εικόνα επιβλητικά και μονοπωλιακά στη λευκότητα του φαντασιακού τοπίου του Πεσσόα – αυτό είναι το εξώφυλλο του καλαίσθητου βιβλίου των εκδόσεων Gutenberg, μιας συλλογής κειμένων του σπουδαίου Πορτογάλου, που σκοπό έχει να αναδείξει και να υπογραμμίσει τον τρόπο που η πρωτεύουσα της Πορτογαλίας καθόρισε τη ζωή και τη σκέψη του ποιητή, χωρίς μακροσκελείς αναλύσεις αλλά κυρίως μέσω των ίδιων των λεκτικών γεννημάτων του ακατάπαυστα ανήσυχου νου του. Αυτές οι τυχαίες λέξεις μού υπαγορεύτηκαν από την απέραντη έκταση της πόλης, ιδωμένης υπό το οικουμενικό φως του ήλιου από το ύψωμα του Σάο Πέδρο ντε Αλκάνταρα.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε έξι κεφάλαια, με γραπτά των ετερώνυμων Αλβάρο ντε Κάμπος, Αλμπέρτο Καρέιρο και Μπερνάντο Σοάρες, καθώς και με προσωπικές σημειώσεις και αλληλογραφία του Πεσσόα.

Μέσα από τα ανθολογημένα κείμενα, ο ποιητής, ακούσια και αναπότρεπτα, στήνει μια δαιδαλώδη συναισθηματικά τοπογραφία, ένα ασύμμετρο και χαοτικό αρχιτεκτόνημα στο οποίο όλα μπορούν να συμβούν, τίποτα δεν υπάρχει, ο χρόνος εμπεριέχει τα πάντα ταυτόχρονα και παγωμένος ορίζει τις ζωές των ανθρώπων που την κατοικούν διαβαίνοντας μηχανικά τους δρόμους, με τις πλάτες τους απαθώς στραμμένες ο ένας στον άλλον.

Κι εγώ, επειδή τελικά είμαι πάντα εγώ,
κοιμάμαι και ξεχνώ ότι υπάρχω
μένει μόνο, χωρίς εμένα, που ξέχασα γιατί κοιμάμαι
η Λισαβόνα με τα σπίτια της
διαφόρων χρωμάτων

Ο Πεσσόα γεννήθηκε στη Λισαβόνα και, αφού έζησε μερικά από τα παιδικά του χρόνια στη Νότια Αφρική, επέστρεψε στη γενέτειρά του το 1905 και δεν την εγκατέλειψε ποτέ: έζησε και έγραψε σε αυτήν, πέθανε σε αυτήν.

Ο Πεσσόα γεννήθηκε στη Λισαβόνα και, αφού έζησε μερικά από τα παιδικά του χρόνια στη Νότια Αφρική, επέστρεψε στη γενέτειρά του το 1905 και δεν την εγκατέλειψε ποτέ: έζησε και έγραψε σε αυτήν, πέθανε σε αυτήν. Η σχέση του με την πόλη είναι φανερή στο ευρύτερο έργο του, στο συγκεκριμένο βιβλίο όμως, με τη συνειδητή σταχυολόγηση των κειμένων και την τοποθέτησή τους σε ένα πυκνό τομίδιο, αναδεικνύεται γιγαντωμένη, αφοπλιστική, συγκινητική, σχεδόν μονομανής μέσα στην τρυφερότητά της, λάμπει με όλες τις γοητευτικές της αποχρώσεις και συμπαραδηλώσεις, καταλήγοντας ένα ιδιότυπο ερωτικό ρομάντζο, με όλες τις γνωστές αγκυλώσεις και ψευδαισθήσεις που επιτάσσει κάθε παθιασμένο ειδύλλιο.

Υπάρχουν πράγματα πιο ελκυστικά
από ‘να μέρος τόσο λογικό και λαϊκό
αλλά αυτό αγαπώ… Δεν ξέρω να πω
το γιατί… Σημασία δεν έχει… Καμιά.

Ο ποιητής, διαρκώς αποκαμωμένος, φοβικός, διακρίνοντας τη ματαίωση στο καθετί, περιχαρακώνεται στην πόλη του, στο γραφείο του, στην κοινοτοπία του καθημερινού και της εργασίας. Ακόμα και η ιδέα ενός ταξιδιού τον εξουθενώνει, αδυνατεί να αντιληφθεί τη χρησιμότητά του. Για αυτόν, για να νιώσει την απόλαυση και τον τρόμο της ταχύτητας αρκεί το τραμ, από το οποίο βγαίνει κατάκοπος κάθε φορά σαν να έζησε εκεί μέσα μια ολόκληρη ζωή – μια πρόχειρη και χοντροκομμένη χρονομηχανή.

Αυτή του η στάση δεν είναι τίποτα άλλο από μια πρόφαση, ένα προκάλυμμα, καθώς ο ποιητής έτσι θολώνει τα νερά γύρω από τον φόβο του για το άγνωστο, την επιφύλαξή του μπροστά στην αναμέτρηση με καθετί καινούργιο.

Ωστόσο, αυτή του η στάση δεν είναι τίποτα άλλο από μια πρόφαση, ένα προκάλυμμα, καθώς ο ποιητής έτσι θολώνει τα νερά γύρω από τον φόβο του για το άγνωστο, την επιφύλαξή του μπροστά στην αναμέτρηση με καθετί καινούργιο. Άλλωστε, καμιά φορά το ομολογεί: Η ευαισθησία για το καινούργιο μού προκαλεί αγωνία: νιώθω ήρεμος μόνο εκεί που έχω βρεθεί.

Υπό το πρίσμα αυτό, ο ποιητής συμβιβάζεται. Επιλέγει, ορθότερα, να μείνει ένας επαρχιώτης με πνεύμα κοσμοπολίτικο, ένας κάτοικος της μίας πόλης την οποία όμως διευρύνει και τανύζει με έντεχνες κινήσεις των δακτύλων, για να σκεπάσει όλη την υδρόγειο και πάνω της να γράψει. Εξάλλου: Αν δεν υπάρχει ελευθερία μέσα μου, δεν υπάρχει για μένα σε κανένα μέρος.

Ο Πεσσόα ωστόσο δεν εθελοτυφλεί ούτε κατασκευάζει ιδανικές πολιτείες. Πώς θα μπορούσε άλλωστε, αυτός ο σκαπανέας της αλήθειας και των οδυνηρών διαπιστώσεων, που ρουφάει λαίμαργα το μεδούλι της διηνεκούς πραγματικότητας όσο πικρό κι αν είναι. Ξέρει πως αν σηκώσει τα μάτια του θα δει τις άθλιες σειρές των σπιτιών, τα βρόμικα παράθυρα και τις γελοίες μπουγάδες να ανεμίζουν, όμως δεν είναι πρόθυμος να θυσιάσει και τα τελευταία ψήγματα γαλήνης που του έχουν απομείνει για αυτές τις μικρότητες που δεν προσθέτουν ή αφαιρούν καθόλου από την αδιαμφισβήτητη ματαιότητα που σκεπάζει σαν σκόνη την πόλη και τον κόσμο. Οι πλατεΐτσες που παύουν να υπάρχουν, οι γλάστρες με τα φυτά, οι γραμμές των οικοδομών, τα σκυλιά και τα μαγαζιά, όλα συνεχίζουν να του μοιάζουν επώδυνα ξένα.

Έφτασα στη Λισαβόνα, αλλά όχι σε κάποιο συμπέρασμα.

Casa Pessoa24
  Εικόνες από το σπίτι του Πεσσόα.

Η προτεραιότητα του ανθρώπου Πεσσόα φαίνεται έτσι να είναι η ασφάλεια, η θαλπωρή, η συναναστροφή με το οικείο, η περιδιάβαση ανάμεσα σε νησίδες σταθερότητας, γνώριμες από καιρό, καθώς ανοίγει τον δρόμο του μέσα σε αυτόν τον κόσμο που δεν είναι τίποτα άλλο από συσσώρευση μηδαμινοτήτων και διαρκών διαδοχικών βημάτων προς την ανυπαρξία. Με τον γνωστό πυκνό του λόγο, την πλήρη απαρέσκειά του προς κάθε είδους εκζήτηση, αλλά αντιθέτως, την εντυπωσιακή του προσήλωση στην ξεκάθαρη και αδιαπραγμάτευτη καταγραφή κάθε διάστασης της αλήθειας για τον κόσμο όπως την αντιλαμβάνεται, μας καθιστά τυχερούς κοινωνούς, λέξη-λέξη, σελίδα-σελίδα, της νοσταλγίας του εξαιτίας μιας αγωνίας για τη φυγή του χρόνου και μιας ασθένειας μπροστά στο μυστήριο της ζωής.

Η Λισαβόνα του Πεσσόα θα μπορούσε να είναι μια αόρατη πόλη του Καλβίνο, σπαρμένη και αιωρούμενη στη μέση του χρόνου και του πουθενά, με παγίδες στους δρόμους και ανθρώπους δίχως πρόσωπα, με σκάλες που οδηγούν στον ουρανό και μόλις τις ανέβεις για ανταμοιβή βρίσκεις το τίποτα.

Μόνο στο πέμπτο κεφάλαιο, που περιλαμβάνει την αλληλογραφία με την αγαπημένη του Οφέλια, τον βλέπουμε να περιγράφει χωρίς διάθεση εμβάθυνσης και βασάνου την καθημερινότητά του, ανάλαφρος, ρηχός, συχνά σαχλός, εμφορούμενος από αγωνία για την ανταπόδοση ενός φιλιού ή μιας γλυκερής αγαπητικής προσφώνησης.

Η Λισαβόνα στο συγκεκριμένο βιβλίο, και με τη βοήθεια της αληθινά άψογης μετάφρασης της Μαρίας Παπαδήμα, από ένα σημείο και μετά μεταμορφώνεται σε έναν Μόμπι Ντικ τον οποίο κυνηγά εμμονικά ο καπετάνιος Πεσσόα, ένα άχρονο πελώριο πλάσμα που συμβολίζει κάθε μικρό και μεγάλο που υπάρχει ή θα μπορούσε να υπάρχει στον κόσμο του ποιητή: τον ίδιο, τον χρόνο, τον θάνατο, τον Θεό, την ερωμένη. Η Λισαβόνα του Πεσσόα θα μπορούσε να είναι μια αόρατη πόλη του Καλβίνο, σπαρμένη και αιωρούμενη στη μέση του χρόνου και του πουθενά, με παγίδες στους δρόμους και ανθρώπους δίχως πρόσωπα, με σκάλες που οδηγούν στον ουρανό και μόλις τις ανέβεις για ανταμοιβή βρίσκεις το τίποτα. Και ο Πεσσόα, ο ποιητής, δημιουργός αυτού του κόσμου, σαν άλλος βαρβερικός κύριος Φογκ κάθεται στην πολυθρόνα του στην άκρη του Τάγου και νοσταλγεί μελαγχολικά τα ταξίδια που δεν έκανε.

Είπε κάποτε ο κύριος Φογκ
να πάει διακοπές.
Βαθιά μέσα σε μια πολυθρόνα
έχω μπροστά μου μια θάλασσα
σκέφτηκε αμέσως.
Πού να πηγαίνω τώρα σε άλλη
αφού είναι ίδια
όλ’ η θάλασσα.
 
Γιάννης Βαρβέρης, ο κύριος Φογκ

* Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΡΜΑΝΤΟ ΓΚΕΖΟΣ είναι συγγραφέας.

pessoaΩ Λισαβόνα, σπίτι μου!
Fernando Pessoa
Μτφρ. Μαρία Παπαδήμα
Gutenberg 2016
Σελ. 168, τιμή εκδότη €10,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ FERNANDO PESSOA

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

Για το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Όλα για την αγάπη» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει η Πηνελόπη Αλεξίου

H μπελ χουκς, ή αλλιώς Gloria Watkins, εξέδωσε το 2000 το βιβλίο Αll about love, το οποίο ήρθε στα ...

«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή (κριτική) – «Οι Έλληνοι ήτανε γίγαντες και θεριά και δράκοι»

«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή (κριτική) – «Οι Έλληνοι ήτανε γίγαντες και θεριά και δράκοι»

Για το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Στον Ουρανό από άλλους τόπους (εκδ. Πατάκη) του Σωτήρη Δημητρίου, τούτο το γάργαρο μνημείο γλώσσας, η εκατοντάχρονη Α...

«Το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα» του Κ.Π. Καβάφη (κριτική) – O Αλεξανδρινός στην Αθήνα της Μπελ Επόκ

«Το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα» του Κ.Π. Καβάφη (κριτική) – O Αλεξανδρινός στην Αθήνα της Μπελ Επόκ

Για το βιβλίο του Κ.Π. Καβάφη «Το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα» (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, εκδ. Πατάκη).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Μια επίσκεψη στο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Στον Αλγερινό Καμέλ Νταούντ το Βραβείο Γκονκούρ 2024, το πιο έγκυρο γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο

Στον Αλγερινό Καμέλ Νταούντ το Βραβείο Γκονκούρ 2024, το πιο έγκυρο γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο

Για πρώτη φορά το Βραβείο Γκονκούρ (Prix Goncourt) δίνεται σε Αλγερινό, τον Καμέλ Νταούντ [Kamel Daoud] για το μυθιστόρημά του Houris (εκδ. Gallimard). Στην κεντρική φωτογραφία, ο συγγραφέας, στον παραδοσιακό χαιρετισμό του νικητή από το παράθυρο του εστιατορίου Drouant στο Παρίσι. 

Επιμέλεια: B...

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

Για το βιβλίο του Ανδρέα Ασσαέλ «Στα κάτεργα του θανάτου – Ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά ναζιστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες εικόνες» (εκδ. University Studio Press). Κεντρική εικόνα: © Συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ, στην Καρυά Φθιώτιδας, όπου διακρίνεται Έλληνας χωροφύλακας.

...
Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Δύο σημαντικά και πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα έγιναν ταινίες σε παραγωγή Netflix. Πρόκειται για τα: «Πέδρο Παράμο» (μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, Πατάκης) του Χουάν Ρούλφο και «Το τρένο των παιδιών» (μτφρ. Φωτεινή Ζερβού, Πατάκης) της Βιόλα Αρντόνε, από όπου και η κεντρική φωτογραφία.

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το ανέκδοτο θεατρικό έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», σε επιμέλεια & εισαγωγή της Κυριακής Πετράκου, το οποίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Νίκας το επόμενο διάστημα. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ