Mideia

Για το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου «Μήδεια - Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας» (εκδ. Βήτα)

Της Άντας Κατσίκη-Γκίβαλου

Στον τομέα του πολιτισμού της ιατρικής ανήκει το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, γιατρού-ογκολόγου, αλλά και εμβριθούς μελετητή της ιατρικής στη συνάφειά της με τη αρχαιοελληνική και νεοελληνική γραμματεία, καθώς και με τη λαογραφία. Στο βιβλίο Μήδεια - Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας ο συγγραφέας μελετά τη ζωή και την προσωπικότητα της μυθολογικής αυτής βασίλισσας.

Στη μελέτη του ο συγγραφέας ξεκινά από την «ονομάτων επίσκεψις».

Η Μήδεια, πρόσωπο εμβληματικό κατά τη μετάβαση από τη μητριαρχία προς την πατριαρχία, που το όνομά της, καθώς παράγεται από το ρήμα «μήδομαι», συσχετίζεται σημασιολογικά άμεσα με τις έννοιες: συλλογίζομαι, έχω στο νου μου αλλά και μηχανεύομαι, βρίσκω τεχνάσματα, καθώς και φροντίζω, προνοώ, εφευρίσκω, παρασκευάζω, απασχολεί τον Γεράσιμο Ρηγάτο στο ομώνυμο βιβλίο του κυρίως ως μάγισσα, θεραπεύτρια, τιμωρός για τους εχθρούς και πολύτιμη βοηθός για τους φίλους, αποκαλύπτοντας τη γνώση των φαρμάκων και τη δράση τους, καλή ή κακή στον άνθρωπο, κατά την προϊστορική περίοδο. Στη μελέτη του ο συγγραφέας αυτή ξεκινά από την «ονομάτων επίσκεψις». Ανατρέχοντας σε έγκυρα λεξικά, όπως του Ησύχιου, στον Σούδα, στο Etymologicon Magnum, στο Liddell & Scott κ.ά. διερευνά τη σημασιολογική σχέση όλης της οικογένειας λέξεων που σχετίζονται με τη Μήδεια, με βάση τη ρίζα μηδ-, λατινικά med- του ονόματός της, αναδεικνύοντας τη συσχέτισή του με λέξεις που συνάπτονται με την ιατρική ή το φάρμακο ως δηλητήριο, μαγικό σκεύασμα, αλλά και ως θεραπευτικό μέσον. Ανατρέχοντας δε σε κείμενα, όπως στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου, στα Αργοναυτικά, Α΄ τόμο των Ορφικών (Ανώνυμου), στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, στα Ομηρικά Έπη, στο Θεόκριτο, καθώς και σε ξένες μυθολογίες και στη σχετική βιβλιογραφία μάς αποκαλύπτει όχι μόνο τον πλούτο των φαρμάκων της εποχής εκείνης αλλά και τη γνώση των ιδιοτήτων τους και τρόπους εφαρμογής τους. Τα Ορφικά Αργοναυτικά ανάμεσα σε άλλα προσφέρουν στο συγγραφέα πολύτιμο υλικό με την αναφορά στον κήπο με τα φαρμακευτικά βότανα και φυτά που προστατεύει η θεά Εκάτη, ιέρεια της οποίας ήταν η Μήδεια. Ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο το αρχαίο απόσπασμα με τη καταγραφή εικοσιπέντε βοτάνων, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται και σήμερα για τη θεραπεία διαφόρων νοσημάτων, αλλά και τη μετάφρασή του στη νεοελληνική γλώσσα. Ο Γερ. Ρηγάτος ακολουθεί αυτόν τον κανόνα για όλα τα αποσπάσματα αρχαίων κειμένων που παραθέτει, παραπέμποντας πολλές φορές και σε διαφορετικές, έγκυρες μεταφράσεις, αναδεικνύοντας και τον πλούτο της λεκτικής απόδοσης των αρχαίων στη νεοελληνική γλώσσα.

Rigatos photoΠαράλληλα, ακολουθώντας το μύθο του Αργοναυτικού Κύκλου και εστιάζοντας σε κομβικά σημεία της ζωής της Μήδειας, καθώς και του Ιάσονα, ανασύρει μέσα από τα αρχαία κείμενα τις  «θεραπευτικές πράξεις» της Μήδειας, καθώς και ιδιότητες φαρμάκων της εποχής που ισχύουν μέχρι τις μέρες μας. Ενδεικτικά αναφέρω τη χρήση του χυμού από κολχικό κρόκο για να προφυλαχθεί ο Ιάσονας από τα εγκαύματα που θα του προκαλούσαν τα καυτά χνώτα των ταύρων του Ηφαίστου. Η κολχικίνη χρησιμοποιείται και σήμερα για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας. Η αναφορά στη θεραπεία της νύμφης Αταλάντης, το ξανάνιωμα της νύμφης Μάκριδος και των αδερφών της με την ανανέωση του αίματός τους παραπέμπει στη σύγχρονη αφαιμαξομετάγγιση ή αιμοκάθαρση. Ωστόσο, ο μελετητής δεν παραλείπει να κάνει λόγο για την απαγγελία επωδών για τον καθησυχασμό του δράκου και στη συνέχεια για τη χρήση του φυτικού υπνωτικού, του «άρκευθου», μέθοδο γνωστή από την προϊπποκρατική ιατρική που είναι σε χρήση ως τις μέρες μας. Ακόμη, μέσα από τις περιπέτειες της ηρωΐδας ο Γερ. Ρηγάτος εντοπίζει τη γνώση φαρμάκων που χρησιμοποιούσε η θεραπεύτρια Μήδεια εναντίον της στειρότητας ή ψυχικών νοσημάτων, καθώς και γενικότερες υγειονομικές γνώσεις για τον έλεγχο των επιδημιών και τη δημόσια υγεία.

Όπως ορθά επισημαίνει ο Γερ. Ρηγάτος ο Ευριπίδης πρώτος της αποδίδει τον τίτλο της παιδοκτόνου. Ωστόσο, προγενέστερες παραδόσεις, που τις αναφέρει, καταλογίζουν την τιμωρία των παιδιών στους Κορίνθιους ή σε ανθρώπους του Κρέοντα που τα εκδικούνται για τη μεταφορά των δολοφονικών γαμήλιων δώρων στη Γλαύκη. 

Ολοκληρώνοντας το πορτρέτο της μελετά ιδιαίτερα τις εχθρικές προς τον άνθρωπο χρήσεις των φαρμάκων. Η Μήδεια ως μάγισσα κυριαρχεί τόσο στη μυθολογία όσο και στα λογοτεχνικά κείμενα. Ο Ρηγάτος με συστηματικό τρόπο αναφέρεται και στις «φονικές παρεμβάσεις» της, κάνοντας λόγο για την πρόκληση του θανάτου του τελευταίου «χάλκινου ανθρώπου», του ημίθεου Τάλω, από τη Μήδεια, είτε με ξόρκια και προσευχές είτε με χορηγία υπναγωγών φαρμάκων που της επέτρεψαν να βγάλει το καρφί που έκλεινε τη μοναδική φλέβα, να φύγει όλο το ιχώρ και να επέλθει ο θάνατος. Η ολέθρια χρήση των γνώσεών της αποκαλύπτεται στη διαδικασία της θανάτωσης του Πελία, με το δέλεαρ ότι αυτός θα ξανανιώσει. Ακόμη, τη γνώση των δηλητηριωδών ιδιοτήτων των βοτάνων τη χρησιμοποιεί πολλές φορές για την εξόντωση όσων αντιτίθενται στις επιδιώξεις της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δηλητηρίαση του Κορίνθου ώστε να γίνει βασιλιάς ο Ιάσονας ή η γνωστή από τον Ευριπίδη δηλητηρίαση της Γλαύκης, της νέας συζύγου του Ιάσονα, με τρόπο ιδιαίτερα ειδεχθή. Τέλος, ολοκληρώνει το εκδικητικό προς τον Ιάσονα έργο με τη δολοφονία των ίδιων των παιδιών της. Όπως ορθά επισημαίνει ο Γερ. Ρηγάτος ο Ευριπίδης πρώτος της αποδίδει τον τίτλο της παιδοκτόνου. Ωστόσο, προγενέστερες παραδόσεις, που τις αναφέρει, καταλογίζουν την τιμωρία των παιδιών στους Κορίνθιους ή σε ανθρώπους του Κρέοντα που τα εκδικούνται για τη μεταφορά των δολοφονικών γαμήλιων δώρων στη Γλαύκη. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τις περιπλανήσεις της Μήδειας και μετά τη δολοφονία των παιδιών της στη Θήβα, όπου σώζει τον Ηρακλή από τη μανία στην οποία τον είχε καταδικάσει η Ήρα χάρη στη γνώση των ψυχοδραστικών φαρμάκων. Τέλος, φθάνει στην Αθήνα όπου επιχειρεί ανεπιτυχώς να δολοφονήσει με δηλητήριο τον Θησέα για να εξασφαλίσει το βασίλειο της Αθήνας στο γιο της Μήδο που είχε αποκτήσει με τον Αιγέα. Αυτή η ολέθρια πράξη της είχε ως αποτέλεσμα την εξορία της από την πόλη.

Η συνθετική αυτή μελέτη των μύθων για τη Μήδεια, γραμμένη με γλώσσα άμεση, βασισμένη σε πολυετή μελέτη των πηγών τόσο φιλολογικών όσο και ιατρικών, επικεντρωμένη στις πράξεις της που σχετίζονται με τις φαρμακευτικές της γνώσεις αποκαλύπτει ότι «οι γνώσεις της Μήδειας είναι ανάλογες του Μινωϊκού και Μυκηναϊκού πολιτισμού, ανάλογες των γραφομένων στα ομηρικά έπη και εκείνων που προκύπτουν από τα ευρήματα της προϊστορικής αρχαιολογίας» (σ.39).

Το τελευταίο κεφάλαιο, που αναφέρεται στην επίδραση του μύθου και των πράξεων της Μήδειας σε νεότερους συγγραφείς, συνθέτες, ζωγράφους και σκηνοθέτες, καθώς και ψυχολόγους και ψυχιάτρους αποδεικνύει το διαχρονικό ενδιαφέρον που έχει κινήσει η ευρυπίδεια αυτή ηρωϊδα, η οποία σύμφωνα με τον Κερένι «δεν παύει να είναι “μια θεϊκή αθάνατη και ισχυρή μορφή συνδεδεμένη με την αρχέγονη Μεγάλη Μητέρα. Ως κυρία της ζωής και του θανάτου επιδεικνύει την αλήθεια της αρχέγονης γυναικείας φύσης”» (σ.47).

Με την ένθεση στο κείμενο φωτογραφιών από έργα τέχνης που αποτυπώνουν τις πράξεις της Μήδειας το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη τη συνολική επιρροή της προσωπικότητάς της στο χώρο του πολιτισμού.

* Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου είναι Ομ. Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

rigatosΜήδεια
Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας
Γεράσιμος Α. Ρηγάτος
Το εξώφυλλο- οπισθόφυλλο κοσμούν έργα του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη
Εκδόσεις ΒΗΤΑ 2015
Σελ. 58, τιμή εκδότη € 12,00

politeia link

 

 

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Α. ΡΗΓΑΤΟΥ  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η ποιητική της Άπω Ανατολής» της Ευσταθίας Δήμου (κριτική) – Χαϊκού, ένα παρεξηγημένο ποιητικό είδος

«Η ποιητική της Άπω Ανατολής» της Ευσταθίας Δήμου (κριτική) – Χαϊκού, ένα παρεξηγημένο ποιητικό είδος

Για τη μελέτη της Ευσταθίας Δήμου «Η ποιητική της Άπω Ανατολής: Ψήγματα Χρυσού σε νεοελλήνων την εμφάνεια» (εκδ. Κουκκίδα). Kεντρική εικόνα: το έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι «Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάβα» (1831). 

Γράφει ο Γιώργος Δελιόπουλος

...
«Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα (Τόμος Α' και Β')» της Μάρθας Καρπόζηλου (κριτική)

«Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα (Τόμος Α' και Β')» της Μάρθας Καρπόζηλου (κριτική)

Για το έργο της Μάρθας Καρπόζηλου «Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα» (Τόμος Α΄, σ. 224 και Β΄, σ. 410), από τις εκδ. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Κυρίαι και Κύριοι, ...

«Μυστική γνώση» του Ανδρέα Κ. Παπανικολάου (κριτική) – Μια επιστημονική προσέγγιση του μυστικισμού

«Μυστική γνώση» του Ανδρέα Κ. Παπανικολάου (κριτική) – Μια επιστημονική προσέγγιση του μυστικισμού

Για το βιβλίο «Μυστική γνώση» του Ανδρέα Κ. Παπανικολάου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg. «Μια επιστημονική προσέγγιση του θρησκευτικού, φιλοσοφικού και φαρμακογενούς μυστικισμού». 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023

Οι εκδόσεις Βακχικόν γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 συμμετέχοντας σε ενδιαφέρουσες και άκρως ποιητικές δράσεις. 

Επιμέλεια: Book Press

Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2023 στον Κήπο του Αρχαιολογικού Μουσε...

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

«Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (κριτική)

Για την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους» του Μηνά Βιντιάδη, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, που παρουσιάζεται στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...
«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

«Συλλέκτης μανιταριών» του Κώστα Αρκουδέα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Κώστα Αρκουδέα «Συλλέκτης μανιταριών», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ο πολιτικάντης ήταν μιμητικό ον. Δανειζόταν συμπεριφορές από τους ανθρώπου...

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

«Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Μιχάλη Μοδινού «Τα θαύματα του κόσμου», που θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαρτίου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

XVI
Η Κοκκινοσκουφίτσα στον Βασιλικό Κήπο ...

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Ο άλλος αδερφός» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Ο άλλος αδερφός», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 22 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τύµµα τύµµατι τεῖσαι»
...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ