Mideia

Για το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου «Μήδεια - Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας» (εκδ. Βήτα)

Της Άντας Κατσίκη-Γκίβαλου

Στον τομέα του πολιτισμού της ιατρικής ανήκει το βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, γιατρού-ογκολόγου, αλλά και εμβριθούς μελετητή της ιατρικής στη συνάφειά της με τη αρχαιοελληνική και νεοελληνική γραμματεία, καθώς και με τη λαογραφία. Στο βιβλίο Μήδεια - Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας ο συγγραφέας μελετά τη ζωή και την προσωπικότητα της μυθολογικής αυτής βασίλισσας.

Στη μελέτη του ο συγγραφέας ξεκινά από την «ονομάτων επίσκεψις».

Η Μήδεια, πρόσωπο εμβληματικό κατά τη μετάβαση από τη μητριαρχία προς την πατριαρχία, που το όνομά της, καθώς παράγεται από το ρήμα «μήδομαι», συσχετίζεται σημασιολογικά άμεσα με τις έννοιες: συλλογίζομαι, έχω στο νου μου αλλά και μηχανεύομαι, βρίσκω τεχνάσματα, καθώς και φροντίζω, προνοώ, εφευρίσκω, παρασκευάζω, απασχολεί τον Γεράσιμο Ρηγάτο στο ομώνυμο βιβλίο του κυρίως ως μάγισσα, θεραπεύτρια, τιμωρός για τους εχθρούς και πολύτιμη βοηθός για τους φίλους, αποκαλύπτοντας τη γνώση των φαρμάκων και τη δράση τους, καλή ή κακή στον άνθρωπο, κατά την προϊστορική περίοδο. Στη μελέτη του ο συγγραφέας αυτή ξεκινά από την «ονομάτων επίσκεψις». Ανατρέχοντας σε έγκυρα λεξικά, όπως του Ησύχιου, στον Σούδα, στο Etymologicon Magnum, στο Liddell & Scott κ.ά. διερευνά τη σημασιολογική σχέση όλης της οικογένειας λέξεων που σχετίζονται με τη Μήδεια, με βάση τη ρίζα μηδ-, λατινικά med- του ονόματός της, αναδεικνύοντας τη συσχέτισή του με λέξεις που συνάπτονται με την ιατρική ή το φάρμακο ως δηλητήριο, μαγικό σκεύασμα, αλλά και ως θεραπευτικό μέσον. Ανατρέχοντας δε σε κείμενα, όπως στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου, στα Αργοναυτικά, Α΄ τόμο των Ορφικών (Ανώνυμου), στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, στα Ομηρικά Έπη, στο Θεόκριτο, καθώς και σε ξένες μυθολογίες και στη σχετική βιβλιογραφία μάς αποκαλύπτει όχι μόνο τον πλούτο των φαρμάκων της εποχής εκείνης αλλά και τη γνώση των ιδιοτήτων τους και τρόπους εφαρμογής τους. Τα Ορφικά Αργοναυτικά ανάμεσα σε άλλα προσφέρουν στο συγγραφέα πολύτιμο υλικό με την αναφορά στον κήπο με τα φαρμακευτικά βότανα και φυτά που προστατεύει η θεά Εκάτη, ιέρεια της οποίας ήταν η Μήδεια. Ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο το αρχαίο απόσπασμα με τη καταγραφή εικοσιπέντε βοτάνων, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται και σήμερα για τη θεραπεία διαφόρων νοσημάτων, αλλά και τη μετάφρασή του στη νεοελληνική γλώσσα. Ο Γερ. Ρηγάτος ακολουθεί αυτόν τον κανόνα για όλα τα αποσπάσματα αρχαίων κειμένων που παραθέτει, παραπέμποντας πολλές φορές και σε διαφορετικές, έγκυρες μεταφράσεις, αναδεικνύοντας και τον πλούτο της λεκτικής απόδοσης των αρχαίων στη νεοελληνική γλώσσα.

Rigatos photoΠαράλληλα, ακολουθώντας το μύθο του Αργοναυτικού Κύκλου και εστιάζοντας σε κομβικά σημεία της ζωής της Μήδειας, καθώς και του Ιάσονα, ανασύρει μέσα από τα αρχαία κείμενα τις  «θεραπευτικές πράξεις» της Μήδειας, καθώς και ιδιότητες φαρμάκων της εποχής που ισχύουν μέχρι τις μέρες μας. Ενδεικτικά αναφέρω τη χρήση του χυμού από κολχικό κρόκο για να προφυλαχθεί ο Ιάσονας από τα εγκαύματα που θα του προκαλούσαν τα καυτά χνώτα των ταύρων του Ηφαίστου. Η κολχικίνη χρησιμοποιείται και σήμερα για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας. Η αναφορά στη θεραπεία της νύμφης Αταλάντης, το ξανάνιωμα της νύμφης Μάκριδος και των αδερφών της με την ανανέωση του αίματός τους παραπέμπει στη σύγχρονη αφαιμαξομετάγγιση ή αιμοκάθαρση. Ωστόσο, ο μελετητής δεν παραλείπει να κάνει λόγο για την απαγγελία επωδών για τον καθησυχασμό του δράκου και στη συνέχεια για τη χρήση του φυτικού υπνωτικού, του «άρκευθου», μέθοδο γνωστή από την προϊπποκρατική ιατρική που είναι σε χρήση ως τις μέρες μας. Ακόμη, μέσα από τις περιπέτειες της ηρωΐδας ο Γερ. Ρηγάτος εντοπίζει τη γνώση φαρμάκων που χρησιμοποιούσε η θεραπεύτρια Μήδεια εναντίον της στειρότητας ή ψυχικών νοσημάτων, καθώς και γενικότερες υγειονομικές γνώσεις για τον έλεγχο των επιδημιών και τη δημόσια υγεία.

Όπως ορθά επισημαίνει ο Γερ. Ρηγάτος ο Ευριπίδης πρώτος της αποδίδει τον τίτλο της παιδοκτόνου. Ωστόσο, προγενέστερες παραδόσεις, που τις αναφέρει, καταλογίζουν την τιμωρία των παιδιών στους Κορίνθιους ή σε ανθρώπους του Κρέοντα που τα εκδικούνται για τη μεταφορά των δολοφονικών γαμήλιων δώρων στη Γλαύκη. 

Ολοκληρώνοντας το πορτρέτο της μελετά ιδιαίτερα τις εχθρικές προς τον άνθρωπο χρήσεις των φαρμάκων. Η Μήδεια ως μάγισσα κυριαρχεί τόσο στη μυθολογία όσο και στα λογοτεχνικά κείμενα. Ο Ρηγάτος με συστηματικό τρόπο αναφέρεται και στις «φονικές παρεμβάσεις» της, κάνοντας λόγο για την πρόκληση του θανάτου του τελευταίου «χάλκινου ανθρώπου», του ημίθεου Τάλω, από τη Μήδεια, είτε με ξόρκια και προσευχές είτε με χορηγία υπναγωγών φαρμάκων που της επέτρεψαν να βγάλει το καρφί που έκλεινε τη μοναδική φλέβα, να φύγει όλο το ιχώρ και να επέλθει ο θάνατος. Η ολέθρια χρήση των γνώσεών της αποκαλύπτεται στη διαδικασία της θανάτωσης του Πελία, με το δέλεαρ ότι αυτός θα ξανανιώσει. Ακόμη, τη γνώση των δηλητηριωδών ιδιοτήτων των βοτάνων τη χρησιμοποιεί πολλές φορές για την εξόντωση όσων αντιτίθενται στις επιδιώξεις της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δηλητηρίαση του Κορίνθου ώστε να γίνει βασιλιάς ο Ιάσονας ή η γνωστή από τον Ευριπίδη δηλητηρίαση της Γλαύκης, της νέας συζύγου του Ιάσονα, με τρόπο ιδιαίτερα ειδεχθή. Τέλος, ολοκληρώνει το εκδικητικό προς τον Ιάσονα έργο με τη δολοφονία των ίδιων των παιδιών της. Όπως ορθά επισημαίνει ο Γερ. Ρηγάτος ο Ευριπίδης πρώτος της αποδίδει τον τίτλο της παιδοκτόνου. Ωστόσο, προγενέστερες παραδόσεις, που τις αναφέρει, καταλογίζουν την τιμωρία των παιδιών στους Κορίνθιους ή σε ανθρώπους του Κρέοντα που τα εκδικούνται για τη μεταφορά των δολοφονικών γαμήλιων δώρων στη Γλαύκη. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τις περιπλανήσεις της Μήδειας και μετά τη δολοφονία των παιδιών της στη Θήβα, όπου σώζει τον Ηρακλή από τη μανία στην οποία τον είχε καταδικάσει η Ήρα χάρη στη γνώση των ψυχοδραστικών φαρμάκων. Τέλος, φθάνει στην Αθήνα όπου επιχειρεί ανεπιτυχώς να δολοφονήσει με δηλητήριο τον Θησέα για να εξασφαλίσει το βασίλειο της Αθήνας στο γιο της Μήδο που είχε αποκτήσει με τον Αιγέα. Αυτή η ολέθρια πράξη της είχε ως αποτέλεσμα την εξορία της από την πόλη.

Η συνθετική αυτή μελέτη των μύθων για τη Μήδεια, γραμμένη με γλώσσα άμεση, βασισμένη σε πολυετή μελέτη των πηγών τόσο φιλολογικών όσο και ιατρικών, επικεντρωμένη στις πράξεις της που σχετίζονται με τις φαρμακευτικές της γνώσεις αποκαλύπτει ότι «οι γνώσεις της Μήδειας είναι ανάλογες του Μινωϊκού και Μυκηναϊκού πολιτισμού, ανάλογες των γραφομένων στα ομηρικά έπη και εκείνων που προκύπτουν από τα ευρήματα της προϊστορικής αρχαιολογίας» (σ.39).

Το τελευταίο κεφάλαιο, που αναφέρεται στην επίδραση του μύθου και των πράξεων της Μήδειας σε νεότερους συγγραφείς, συνθέτες, ζωγράφους και σκηνοθέτες, καθώς και ψυχολόγους και ψυχιάτρους αποδεικνύει το διαχρονικό ενδιαφέρον που έχει κινήσει η ευρυπίδεια αυτή ηρωϊδα, η οποία σύμφωνα με τον Κερένι «δεν παύει να είναι “μια θεϊκή αθάνατη και ισχυρή μορφή συνδεδεμένη με την αρχέγονη Μεγάλη Μητέρα. Ως κυρία της ζωής και του θανάτου επιδεικνύει την αλήθεια της αρχέγονης γυναικείας φύσης”» (σ.47).

Με την ένθεση στο κείμενο φωτογραφιών από έργα τέχνης που αποτυπώνουν τις πράξεις της Μήδειας το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη τη συνολική επιρροή της προσωπικότητάς της στο χώρο του πολιτισμού.

* Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου είναι Ομ. Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

 

rigatosΜήδεια
Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της προϊστορίας
Γεράσιμος Α. Ρηγάτος
Το εξώφυλλο- οπισθόφυλλο κοσμούν έργα του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη
Εκδόσεις ΒΗΤΑ 2015
Σελ. 58, τιμή εκδότη € 12,00

politeia link

 

 

 

 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Α. ΡΗΓΑΤΟΥ  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

Για τη μελέτη του Τζο Ντισπένζα [Joe Dispenza] «Εσύ είσαι το placebo» (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδ. Key Books), ένα βιβλίο για το πώς μπορεί κανείς να γίνει ο θεραπευτής του εαυτού του.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Φάρμακα συμβ...

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

Για την «αναθεωρημένη» μελέτη του Δημήτρη Καράμπελα «Διονύσης Σαββόπουλος», που κυκλοφόρησε ξανά, με νέα επιμέλεια του συγγραφέα, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Με όρους ημερολογιακούς και ουχί καλλιτ...

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

Για το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Όλα για την αγάπη» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει η Πηνελόπη Αλεξίου

H μπελ χουκς, ή αλλιώς Gloria Watkins, εξέδωσε το 2000 το βιβλίο Αll about love, το οποίο ήρθε στα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης επιστρέφει με τον «Σάκο Εκστρατείας» του μιλώντας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, για το μυθιστόρημα του Μάξιμ Μπίλλερ (Maxim Biller) «Ο λάθος χαιρετισμός» (μτφρ. Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Πατάκη), καθώς και για τη μελέτη του Βίκτορ ...

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 ολοκληρώνεται σήμερα με μια θεατρική παράσταση για την ισπανική γλώσσα. Κεντρική εικόνα: Ο Πέδρο Σαλίνας (Pedro Salinas), σημαντικός Ισπανός ποιητής και ένας από τους συγγραφείς του έργου «Doña Gramática» («Η κυρά-Γραμματική») του 1942.

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ