Για το βιβλίο της Ryoko Sékiguchi Δεν είναι από σύμπτωση, γραμμένο με αφορμή τις καταστροφές από τα τσουνάμι στην Ιαπωνία και το ατύχημα στη Φουκουσίμα που ακολούθησε, πέντε χρόνια πριν (μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης, εκδ. Άγρα).
Του Γιώργου Βέη
Είμαι αντιμέτωπη με τη δυσκολία να φανταστώ, με τα όρια της φαντασίας μου.
(Από το βιβλίο, σελ. 104)
Η συγγραφέας, γεννημένη στο Τόκιο, ζει κι εργάζεται στο Παρίσι από το 1977, όπου, μεταξύ άλλων, μεταφράζει από τη γλώσσα της στα γαλλικά και αντιστρόφως διάφορα λογοτεχνικά έργα. Εκεί πληροφορείται από τους πρώτους τι συμβαίνει στην πατρίδα της, στις 11 Μαρτίου, πέντε χρόνια ακριβώς πριν. Σεισμός, τσουνάμι, πυρηνικό ατύχημα. Το τριπλό καταστροφικό συμβάν απονεκρώνει την ευρύτερη περιοχή του Τόκοχου. Αφού αρχίσει να καταγράφει τις φάσεις των δικών της εσωτερικών κραδασμών, κάποια στιγμή επιστρέφει κι εκείνη στο Τόκιο, όπως έπραξαν κι άλλοι συμπατριώτες και συμπατριώτισσές της στη διασπορά, μην αντέχοντας να ζουν εξ αποστάσεως τη μείζονα τραγωδία της Ιαπωνίας.
«Τις μέρες του τεράστιου κύματος στην Ινδονησία άκουσαν για πρώτη φορά οι περισσότεροι Γάλλοι τη λέξη «τσουνάμι». Τώρα, η λέξη ξαναμπήκε σε κυκλοφορία από τη χώρα καταγωγής της, σα να ήθελε να διεκδικήσει την πατρότητά της».
Οι συναφείς δηλώσεις της Ryoko Sékiguchi διατηρούν αλώβητο το στοιχείο του κυριολεκτικού πανικού. Απομονώνω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής τα εξής χαρακτηριστικά: «Τις μέρες του τεράστιου κύματος στην Ινδονησία άκουσαν για πρώτη φορά οι περισσότεροι Γάλλοι τη λέξη «τσουνάμι». Τώρα, η λέξη ξαναμπήκε σε κυκλοφορία από τη χώρα καταγωγής της, σα να ήθελε να διεκδικήσει την πατρότητά της». Οι αποτιμήσεις ποικίλλουν σε ένταση, ενώ ταυτοχρόνως δίνεται κι ένα μέτρο των αντιδράσεων της γαλλικής κοινής γνώμης. Παράδειγμα από τη μέση της εμπύρετης αυτής κατάθεσής της: «Το σημείωμα του εκδότη της Monde χαρακτηρίζει τους Ιάπωνες "λαό πρόνοια". Λέει πως "οι Ιάπωνες δεν είχαν ποτέ τους καλλιεργήσει την αυταπάτη ότι μπορούσαν να στηριχτούν εντελώς στο κράτος". Ένα άρθρο πειστικό για πολλούς Ιάπωνες που το διάβασαν, ένα ακόμα ανάμεσα στα πολλά που προσπαθούν να εξηγήσουν τη στάση του πληθυσμού απέναντι στην καταστροφή». Το χρονικό, το οποίο απορρέει από αυτή τη δοκιμασία, απέδωσε αριστοτεχνικά στα ελληνικά ο δόκιμος μεταφραστής Παναγιώτης Ευαγγελίδης, ο οποίος διέμεινε στην Ιαπωνία πάνω από μια δεκαετία, ερχόμενος σε άμεση επαφή με ό, τι σήμερα καλούμε σύγχρονη ιαπωνική ιδιοπροσωπία.
Μπορεί κανείς να αντιληφθεί αμέσως το συγκεκριμένο μέγεθος του ρήγματος, το οποίο υπέστη ο εθνικός κορμός στο πνευματικό και ηθικό κυρίως πεδίο. Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι παλαιότερες, καθόλα έγκυρες επισημάνσεις από το εσωτερικό της ιαπωνικής πραγματικότητας. Παραπέμπω στην προκειμένη περίπτωση στους κανόνες του Ιναζό Νιτόμπε, όπως διατυπώθηκαν, το 1905, στο θεμελιώδες έργο του Bushido, the Soul of Japan: «Ξύσε έναν Γιαπωνέζο, ακόμη και των πιο προοδευτικών ιδεών, και θα ξεπροβάλει ένας σαμουράι. Η μεγάλη κληρονομιά της τιμής, της ανδρείας και όλων των πολεμικών αρετών είναι, όπως ο καθηγητής Κραμπ πολύ ταιριαστά το θέτει, "ό,τι μάς έχουν εμπιστευτεί και αποτελεί το τιμάριο το αναπαλλοτρίωτο από τον θάνατο και από τις γενιές που έρχονται”. Οι προκλήσεις του παρόντος είναι να φυλάξουμε αυτή την κληρονομιά χωρίς να αφαιρέσουμε ένα γιώτα από το αρχαίο πνεύμα της. Οι προκλήσεις του μέλλοντος θα είναι να διευρύνουμε έτσι το πεδίο της, ώστε να εφαρμόζεται σε όλες τις διαδρομές και τις σχέσεις της ζωής». (Βλ. την εκδοχή του στα ελληνικά από τον Βύρωνα Πολύδωρα, στις εκδόσεις του «Καστανιώτη», 1996). Η μαρτυρία της Ryoko Sékiguchi έρχεται να υπομνηματίσει την ειδικότερη εκτίμηση για τις ποιότητες και τις ποσότητες, οι οποίες χαρακτηρίζουν εν γένει την Ιαπωνία του προηγούμενου αιώνα. Αρκεί να αντιπαραβάλουμε φέρ’ ειπείν την ετυμηγορία της Ρουθ Μπένεντικτ, όπως αποκρυσταλλώνεται στη δεκαετία του 1940 και καταχωρείται στο περιώνυμο δοκίμιό της, προϊόν εξαντλητικών μελετών, που φέρει τον τίτλο Το Χρυσάνθεμο και το Ξίφος. Είναι αρκούντως αποκαλυπτική, καθόσον μεταφέρει ως εμάς σήμερα τους χαρακτηριστικούς παλμούς και την ορμή των κατακλυσμικών αλλαγών, οι οποίες σημειώθηκαν τότε εκεί. Παραθέτω ενδεικτικά: «Η Ιαπωνία, γυρίζοντας την πλάτη στο μεσαίωνά της στα τελευταία πενήντα χρόνια του δέκατου ένατου αιώνα και όντας αδύναμη όπως είναι σήμερα η Ταϊλάνδη, γέννησε ηγέτες ικανούς να αντιληφθούν σε βάθος και να ολοκληρώσουν μιαν από τις πλέον επιτυχείς αποστολές, στο πολιτικό επίπεδο, που επεχείρησε να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο». Το Δεν είναι από σύμπτωση διαβάζεται συνεπώς και ως λυρικο-καταγγελτική έκφανση μιας οργισμένης συγγραφέως στους αντίποδες των όσων θετικών εκτιμήσεων για τη χώρα της έχουν κοινοποιηθεί και στην καθ΄ημάς Δύση.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής.
Δεν είναι από σύμπτωση
Ιαπωνικό χρονικό
Ryoko Sékiguchi
Μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης
Άγρα 2015
Σελ. 144, τιμή εκδότη €11,50