Για το βιογραφικό μυθιστόρημα της Δέσποινας Λαλά-Κριστ «Έμιλυ Ντίκινσον – Θεά του Ηφαιστείου» (εκδ. Σμίλη).
Της Διώνης Δημητριάδου
Πίσω μου – Αιωνιότητα
Εμπρός μου – Αθανασία
Κι εγώ – Σημείο Ανάμεσά τους
Έμιλυ Ντίκινσον, #721
Ο τρόπος που συνδέεται η ποίηση της Έμιλυ Ντίκινσον με τη βιογραφία της αποτελεί το δύσκολο επίτευγμα της Δέσποινας Λαλά-Κριστ στην πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της για τη μεγάλη ποιήτρια. Αρχικά το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική (σε αγγλική μετάφραση από τον Robert L. Crist) το 2013 με τον τίτλο Emily Dickinson: Goddess of the Volcano. Τώρα έχουμε την ευκαιρία να διαβάσουμε στην ελληνική του έκδοση (φροντισμένη από τις εκδόσεις Σμίλη) το βιβλίο, που δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως αποτελεί έργο ζωής της Δέσποινας Λαλά-Κριστ, η οποία συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους μελετητές της Ντίκινσον.
Η Κριστ μάς οδηγεί βήμα βήμα σε γνωριμία με τη ζωή της Ντίκινσον, με τη σκέψη της, με τα πρώτα ποιητικά της σκιρτήματα, αλλά και την καθοριστική της σχέση με τη Σούζαν Χάντινγκτον Γκίλμπερτ, γνωστή με το χαϊδευτικό Σου.
Δεν πρόκειται απλώς για μια βιογραφία της ποιήτριας. Τα βιογραφικά στοιχεία της Έμιλυ Ντίκινσον έχουν ενσωματωθεί σε μια ευφάνταστη μυθοπλασία (χωρίς να χάνεται τίποτα από την αλήθεια των γεγονότων), η οποία κατορθώνει να συμπεριλάβει και την αφηγήτρια/συγγραφέα σε μια λειτουργική μείξη που προσελκύει την ανάγνωση. Η Κριστ εισχωρεί στον κόσμο της Ντίκινσον μέσα από τη μελέτη της ζωής της και την ανάγνωση των ποιημάτων της, με οδηγό τον θαυμασμό της για τη μεγάλη ποιήτρια και τη βίωση των στίχων της εν είδει στάσης ζωής.
Prithee, my brother, into My Garden come, είπε, κι εγώ που άκουσα την πρόσκλησή της, πρόθυμα αφέθηκα στον Παράδεισο των λέξεων και της ποιητικής της εξουσίας. Το ταξίδι έρευνας και γραφής ήταν φανταστικό! Η Έμιλυ Ντίκινσον, πολυσήμαντη και πολυσημαίνουσα ποιήτρια του 19ου αιώνα, με οδήγησε στα εξωτικά δώματα του νου και της καρδιάς. Η διαδρομή απολαυστική, πνευματικά συγκλονιστική, ψυχικά μυστικιστική, η εμπειρία υπερβατική! Μαζί διαβήκαμε τα κανάλια της ανθρώπινης οδύνης κι έκστασης, αναβιώνοντας τη ζωή της «λουρίδα λουρίδα», όπως ο ήλιος ανατέλλει, κι εγώ με λαιμαργία ρούφηξα το απόσταγμα των σκέψεων και της σοφίας της, έτσι που να μπορώ να επαναλάβω με το ίδιο πάθος τα λόγια της: «Πάρτε τα όλα κι αφήστε μου την έκσταση!» (Take all away from me, but leave me Ecstasy).
Ξεκινώντας η Κριστ από το αρχικό ενδιαφέρον που της γεννήθηκε, όταν πρωτογνώρισε την ποίησή της μέσα από τη χαρισματική διδασκαλία του καθηγητή της Robert L. Crist στο Charleston College της West Virginia, μας οδηγεί βήμα βήμα σε γνωριμία με τη ζωή της Ντίκινσον, με τη σκέψη της, με τα πρώτα ποιητικά της σκιρτήματα, αλλά και την καθοριστική της σχέση με τη Σούζαν Χάντινγκτον Γκίλμπερτ, γνωστή με το χαϊδευτικό Σου. Ως προς αυτή τη σχέση η Κριστ θα επιχειρήσει να αποκαλύψει (μοναδική η αναφορά αυτή σε τέτοια έκταση και με τεκμηρίωση στηριγμένη στο ίδιο το έργο της ποιήτριας) όχι μόνον την ποιότητα της σύνδεσης των δύο γυναικών αλλά κυρίως τη φύση της σχέσης τους, η οποία εν πολλοίς καταδεικνύει και την αίσθηση της μοναξιάς (που οδήγησε στην απόλυτη μοναχικότητα) η οποία χαρακτηρίζει τη ζωή της ποιήτριας στο πέρασμα των χρόνων – στην ουσία ένα σώμα στον πάγο με μια ψυχή παραδομένη στη φωτιά.
Η Σούζαν, η Σούζι ή Σου, η Dollie, όπως την αποκαλούσε, εμφανίστηκε και έγινε έρωτας ζωής. Η Σου, πνευματώδης και διανοούμενη, αναγνώρισε αμέσως τη σπάνια αξία της σκέψης της και κούρνιασε κοντά της. Η φιλία τους και αργότερα η συγγένειά τους (παντρεύτηκε τον αδελφό της Έμιλυ) υπήρξαν η βασική επικοινωνία της ποιήτριας με τον έξω κόσμο, η διαρκής πηγή έμπνευσης αλλά και η γεύση των πικρών συγκινήσεων που προκαλούν τα δυνατά συναισθήματα του έρωτα.
Η Δέσποινα Λαλά-Κριστ |
Στην έκδοση, ενσωματωμένα απολύτως στην αφήγηση και σε συμφωνία χρονολογική με την πλοκή, διαβάζουμε μεταφρασμένα από την Κριστ πολλά ποιήματα της ποιήτριας, ώστε να μπορούμε να πούμε πως ταυτόχρονα το βιβλίο αποτελεί και μια αξιόλογη στην έκτασή της ανθολόγηση (σχολιασμένη) της ποίησης της Ντίκινσον με μια ad verbum μετάφραση των ποιημάτων συνοδευμένη από σχόλια ερμηνευτικά.
Μια τολμηρή, λοιπόν, κατάθεση έχουμε εδώ, ικανή να αναβαθμίσει αξιολογικά τη μελέτη, καθώς αναλύοντας τα βιογραφικά δεδομένα, τα ποιήματα και τις υπόλοιπες γραφές (επιστολές και σημειώσεις) δεν διστάζει να διατυπώσει μια άποψη που εμπλουτίζει τη συνολική κριτική προσέγγιση της ζωής και του έργου της ποιήτριας.
Στην έκδοση, ενσωματωμένα απολύτως στην αφήγηση και σε συμφωνία χρονολογική με την πλοκή, διαβάζουμε μεταφρασμένα από την Κριστ πολλά ποιήματα της ποιήτριας (στο σύνολο 87 ποιημάτων που περιλαμβάνονται στην έκδοση, τα 82 είναι σε μετάφραση δική της, καθώς επίσης υπάρχουν και 30 πρώτοι στίχοι που λειτουργούν ως βοηθητικά νοήματα στη γραφή), ώστε να μπορούμε να πούμε πως ταυτόχρονα το βιβλίο αποτελεί και μια αξιόλογη στην έκτασή της ανθολόγηση (σχολιασμένη) της ποίησης της Ντίκινσον με μια ad verbum μετάφραση των ποιημάτων συνοδευμένη από σχόλια ερμηνευτικά. Ιδιαίτερα σημαντική η μεταφραστική προσέγγιση, με έμφαση και προσοχή σε κάθε μία λέξη, αποδίδει τον τρόπο που έγραφε η Ντίκινσον επιλέγοντας πολύ προσεκτικά τις λέξεις της (πρόκειται για ποίηση των λέξεων), ώστε αυτές να εμπεριέχουν το πλείστο των νοημάτων μέσα στην αφαιρετική τους υπόσταση. Η Κριστ χρησιμοποίησε γι’ αυτό τον λόγο το ερμηνευτικό λεξικό Webster Dictionary στην έκδοση της εποχής της Ντίκινσον, ώστε να αποδοθεί το περιεχόμενο των λέξεων με πιστότητα στο πρωτότυπο – δείγμα κι αυτό της ευσυνειδησίας της αλλά και της επιστημονικής διάστασης της εργασίας της.
Αυτό, ωστόσο, που ξεχωρίζει το βιβλίο από άλλα συναφή γύρω από τη ζωή και το έργο της Ντίκινσον είναι η παρουσία (ζωντανή και ρεαλιστική παραδόξως μέσα στην υπερβατικότητα του εγχειρήματος) της ίδιας της συγγραφέως δίπλα στα πρόσωπα των οποίων τον βίο αφηγείται. Διαβάστε εδώ ένα απόσπασμα από τη «συνάντησή» της με την Ντίκινσον, δείγμα της συγγραφικής πρωτοτυπίας:
Με κομμένη ανάσα είδα στην μισάνοιχτη πόρτα τα λεπτά διάφανα δάκτυλα, όπως την κρατούσαν, και πιο κάτω, κομμάτι από το λευκό του φορέματος, κι εγώ γονατιστή μπροστά της, παγωμένη. Ανεπαίσθητα έγειρε το κεφάλι προς τα έξω με κοίταξε, κι εγώ σηκώνοντας τα μάτια μου αντίκρισα το πρόσωπό της. Μια φωτεινή αύρα το περιέβαλε. Μου προκάλεσε δέος μου έκοψε την ανάσα. Αυτή χαμογελούσε και περίμενε. Έπρεπε να μιλήσω.
«Το... το κείμενο... τελείωσε...» ψιθύρισα, ψηλάφισα με τα χέρια μου το πάτωμα ψάχνοντας για τα γραπτά, που φυσικά δεν είχα. «Ευχαριστώ! Και τι λέει το κείμενό σου;» ψιθύρισε ευγενικά. «Λέει... λέει... πως η Αιωνιότητα υπάρχει, γιατί υπάρχουν οι Απεσταλμένοι της! Αυτοί φέρνουνε το μήνυμα φωτός! Αυτοί μας παρασύρουν στο μονοπάτι που οδηγεί στο μεγαλείο του Σύμπαντος, εκεί μας ανεβάζουν και μας διαβεβαιώνουν πως είμαστε μέρος του Κόσμου. Οι Απεσταλμένοι κρατούν δισκοπότηρο και μας προτρέπουν να πάρουμε γεύση Αιωνιότητας, μας μεταλαμβάνουν θεία επικοινωνία με το Όλον που μας περιβάλλει. Γι’ αυτή τη θεία μετάληψη ήρθα να πω ευχαριστώ. Και να σου ευχηθώ να είσαι καλά σε όποια μορφή κι αν βρίσκεσαι!» Τα είπα γρήγορα, αυθόρμητα, με μια αναπνοή.
Και τότε η πόρτα εξαφανίστηκε, η Έμιλυ εμπρός μου ολόφωτη, όμορφη σαν θεά ντυμένη στα λευκά, χαμογελούσε ήρεμα, μεγαλόπρεπα.
Η ζωή της είχε ολοκληρωθεί!
Το λιτό, όμορφο εξώφυλλο (αισθητικά πολύ καλύτερο από το πομπώδες της αμερικανικής έκδοσης) απηχεί την εσωτερικότητα του έργου της ποιήτριας. Την έκδοση συνοδεύουν στο Επίμετρο 26 προσωπογραφίες (έργα του Γιώργου Ιωαννίδη) που απεικονίζουν τα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή της Ντίκινσον, συγγενείς και φίλους. Η καλαίσθητη έκδοση συμπληρώνεται από επιλεγμένη βιβλιογραφία, ένα οδηγό των ποιημάτων της Ντίκινσον που ακολουθεί την έκδοση του Thomas H. Johnson, The Complete poems of Emily Dickinson, καθώς και αποσπάσματα κριτικών που αφορούν την αμερικανική έκδοση του βιβλίου. Ένα πολύτιμο έργο, που έρχεται να προστεθεί στην έρευνα για το έργο και τη ζωή της ποιήτριας αλλά και να προσφέρει μια απολαυστική ανάγνωση.
→ Στην κεντρική εικόνα illustration © Νina Μasina.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΛΑΛΑ-ΚΡΙΣΤ